یکی از تلخ ترین شکست های ایران در جنگ با عراق

سال 61 که بهارش با آزادی خرمشهر همراه بود برای ایرانی ها بسیار شیرین آغاز شد. ایران برای تنبیه متجاوز، جنگ را ادامه داد اما به ناگاه پیروزی را با شکست های تلخی عوض کرد و در زمستان این سال با عملیات عجیب، لورفته و شکست خورده ی والفجر (که پس از شکست، والفجر مقدماتی نام گرفت) سالِ تلخ صدام را شیرین کرد. صدام از این پیروزی به عنوان بزرگ ترین، شیرین ترین و بهترین پیروزی عمرش یاد کرد. (جنگ ایران و عراق، موضوعات و مسایل، ص191)

پیش از عملیات نشانه های فراوانی از لو رفتن آن وجود داشت و به صورت عجیب و باورنکردنی افراد بسیاری از جزییات عملیات و منطقه ی عملیاتی باخبر بودند. در کتاب های خاطرات نمونه های فراوانی از این موضوع وجود دارد.

همچنین گزارش هایی از گسترش خرافات میان نیروهای ایرانی دیده می شد. افرادی مدعی دیدن امام زمان بودند و از قول امام زمان خبرهایی می دادند. مهدی قلی رضایی از نیروهای اطلاعات عملیات می گوید وقتی یکی از مدعیان گفته بود امام زمان گفته است من در داخل کانال در پشت بشکه های فوگاز مخفی شده ام و… ؛«برق از سرم پرید! بچه ها چه اطلاعاتی داشتند! ما تا آن روز بین نیروهای گردان حرفی از کانال و بشکه های فوگاز نزده بودیم. پخش شدن این اطلاعات، قبل از توجیه شب حمله، موجب لو رفتن عملیات می شد؛ اما کار به جایی رسیده بود که از زبان هرکس می توانستیم اطلاعات جامعی بگیریم.» او می گوید روحانی پیش نماز برای رزمنده ها چنان از جزییات عملیات می گفت که «از تعجب نزدیک بود شاخ دربیاورم. صحبت هایش به یک جلسه ی توجیهی بیش تر شبیه بود تا به سخنرانی بین الصلاتین.»(لشکر خوبان، ص86)

ظهیرنژاد فرمانده ی قبلی نیروی زمینی حالا رییس ستاد مشترک ارتش شده بود و صیاد شیرازی جای گزین او در فرماندهی نیروی زمینی، اما با وجود اهمیت ستاد مشترک، به دلایلی در جریان امور قرار نمی گرفت. سرهنگ یعقوب حسینی از محققان مطرح ارتش در کتاب «والفجر مقدماتی» نوشته که قاطعیت در تصمیم برای اجرای این عملیات به قدری بود که لزومی برای مخفی نگه داشتن آن «در محافل داخلی و بین المللی به هیچ وجه احساس نمی شد و تمام محافل داخلی و خارجی از حمله ی وسیع قریب الوقوع نیروهای ایران در صحنه ی عملیات خوزستان و شرق عماره آگاه بودند.» او نامه ای بسیار جالب از ظهیرنژاد خطاب به نیروی زمینی ارتش در چند هفته مانده به اجرای عملیات منتشر کرده: «اکنون که خبر حمله ی بزرگ، خانه به خانه، مغازه به مغازه در همه جا و همه ی محافل گفته می شود… خواهشمند است دستور فرمایید یک نسخه از طرح عملیات این حمله را… هرچه سریع تر به ستاد مشترک ارسال دارند که مورد بررسی و اظهار نظر قرار گیرد.» (عملیات والفجر مقدماتی، ص65)

صدام و وزارت دفاع عراق نیز چند باری آشکارا از حمله ی بعدی ایران در این منطقه خبر داده بودند. ششم بهمن کمتر از دو هفته مانده به آغاز عملیات که نیروهای پرشمار ایران در منطقه بودند، صدام گفت اطلاعات به آن ها نشان می دهد که ایرانی ها قصد حمله در این منطقه را دارند و افراد زیادی را به منطقه آورده و مراکز فرماندهی تشکیل داده اند. (روزشمار جنگ، ج23، ص462 تا 463) و شگفت آن که به روایت سردار علایی پیش از این عملیات تعدادی از افراد اطلاعات عملیات اسیر شدند و چند سرباز که با سازمان منافقین مرتبط بودند به عراق پناهنده شدند. (تاریخ تحلیلی جنگ ایران و عراق، ج1، ص595)

برخی فرماندهان با توجه به اسارت نیروهای اطلاعات عملیات و شواهد دیگر می گفتند: «دشمن دقیقا می داند از کجا حمله خواهیم کرد.»(عملیات والفجر مقدماتی، ص62)

اما برخی نیز این نشانه ها را چندان جدی نمی گرفتند.

با وجود شواهد زیاد از لو رفتن عملیات، شمخانی از فرماندهان ارشد سپاه، در نزدیکی عملیات در جمع فرماندهان می گفت که در آستانه ی تشکیل اجلاس غیرمتعهدها هستیم «و گویا قرار است جنگ ایران و عراق در آن مطرح شود. اگر ما پیروزی جدیدی به دست نیاوریم، در این مذاکرات قدرت مانور سیاسی قوی نخواهیم داشت.» از ضرورت پیروزی برای قطع پشتیبانی از صدام گفت و این که «برای رسیدن به این هدف حساس نباید مسایل کوچک مانند به اسارت رفتن پنج نفر سبب ایجاد شک و تردید در ما باشد و بگوییم همه ی عملیات به وسیله ی دشمن کشف شده است. این خود به نفع دستگاه های تبلیغاتی دشمن است.» (عملیات والفجر مقدماتی، ص58 تا 59)

مهدی کیانی از فرماندهان سپاه می گوید: «یادم است که در والفجر مقدماتی، آیت الله خامنه ای آن موقع رییس جمهور بود و قرار بود برود کنفرانس غیرمتعهدها. آقای شمخانی در جلسه ای به ما فرماندهان گفت باید عملیاتی شود تا دست ایشان در کنفرانس پر باشد. به راستی چرا مسایل جنگ را به مسایل سیاسی آلوده کردند؟ آیا این همه امکانات نیرویی و مادی باید خرج یک ژست سیاسی ما شود؟ به هر حال ما بعد از خرمشهر، هزینه ی سنگینی برای والفجر مقدماتی و رمضان دادیم که تا به امروز هنوز در حال پس دادن هزینه اش هستیم.»(یک شهر، یک جهان آرا، ص 70)

اختلاف ارتش و سپاه هم برای اجرای این عملیات در اوج بود. فرماندهان ارتش معتقد بودند عملیات باید در منطقه ی شمالی فکه طراحی شود و به دلایل فراوان نظامی عملیات موفق نخواهد بود. صیاد شیرازی به تهران رفت اما نتیجه ای درباره ی تغییر عملیات به دست نیاورد. رییس جمهور خامنه ای که رییس شورای عالی دفاع بود به او گفته بود تا اجلاس غیرمتعهدها «حدود یک ماه وقت داریم» و «باید مشت مان در کنفرانس پر باشد.» (بازخوانی جنگ تحمیلی، ص108)

عملیات 17 بهمن آغاز و به سرعت به یکی از تلخ ترین شکست های ایران در جنگ تبدیل شد و رزمندگان بسیاری مظلومانه شهید شدند. ابراهیم همت از فرماندهان عملیات روایت کرده که چگونه عراقی ها رزمنده های ایرانی را قتل عام کردند و بالاسر بچه های زخمی می آمدند و با تیر خلاص می زدن شان.(به روایت همت، ص573)

بعثی ها جشن گرفتند. امیر عبدالحسین مفید که از تلویزیون عراق مراسم جشن را در شامگاه اولین روز عملیات دیده بود می نویسد جشن «به مناسبت شکست ایران در عملیات عماره با حضور مدعوین و خانواده ها برپا بود که در آن سرود مهیج «عماره عماره» خوانده شد. معنی این کار این است که آن ها آن قدر به خودشان اطمینان داشتند که برای این جشن، شعر و آهنگ و مجریان و تمرینات و بالاخره دعوت مردم به سالن و اجرای نمایش پیش بینی کرده بودند.» (بازخوانی جنگ تحمیلی، ص106)

حجم خبرها از لو رفته بودن عملیات به قدری زیاد بود که امام نیز در جریان قرار گرفته بود. پس از این عملیات ابراهیم همت از فرماندهان ارشد سپاه جمله هایی از امام برای رزمنده ها می خواند که می گفت عین جملات امام است: «کوچک ترین کوتاهی در مراعات اصول امنیتی، گناه بزرگ شناخته می شود و شرکت در ریختن خون شهدا است… به این وضع نباشد که می گفتند در جریان ناکامی عملیات والفجر مقدماتی، علت اصلی آن بود که صدام بیدار بوده است… در لو رفتن عملیات به دشمن، هرکس چه آگاهانه و چه ناآگاهانه دست داشته باشد در ریختن خون شهدا شریک است.»(به روایت همت، ص590)

اما آیا کسی برای این حجم از بی احتیاطی در عملیات والفجر مقدماتی مواخذه شد؟ آیا این گونه بی احتیاطی ها در ادامه ی جنگ از میان رفت؟

والفجر مقدماتی طرح پیشنهادی سپاه بود که با همراهی ارتش انجام شد. پس از شکست، فرصت عملیاتی را به ارتش دادند تا عملیاتی را در زمین پیشنهادی اش با همراهی نیروهای سپاه برگزار کند اما حالا دشمن کاملا هوشیار بود و آن عملیات هم با نام والفجر 1 در فروردین 62 به شکست تلخی تبدیل شد. با این دو شکست در منطقه ی روبه روی العماره جبهه ی ایران در شرایط سختی قرار گرفت و فرماندهانی که با هاشمی رفسنجانی از تشکیل حکومت اسلامی در العماره ی عراق می گفتند در تنگنای شکست قرار گرفتند. پس از این عملیات ها ابراهیم همت به نیروها می گفت وقتی به شهر می روند؛ «بنا به فرمان امام ما تکلیف شرعی داریم که از تداوم حضور ملت در امر جنگ حراست کنیم، لذا در بازگویی مشاهدات و تجربه های تان از عملیات برای دوستان، اقوام، همکاران و اهل محلِ خودتان لازم است بسیار دقت به خرج بدهید… طوری حرف نزنند که خدای ناخواسته بر روحیه ی مردم تاثیر منفی و ناجور باقی بگذارد.»(به روایت همت، ص649)

منبع: اتاق آینده/ کانال تلگرامی نویسنده

* پژوهشگر جنگ تحمیلی

25957