اهمیت ژئوپلیتیک جزایر سه گانه ی ایرانی در خلیج فارس / اعتراف تاریخی انگلستان به حاکمیت ایران بر «تُنب بزرگ، تُنب کوچک و ابوموسی»

به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران(قدم آخر) جزایر «تُنب بزرگ تُنب کوچک و ابوموسی» در خلیج فارس به ویژه در نزدیکی تنگه هرمز از جمله نقاط استراتژیک و حیاتی در منطقه به شمار می روند که در طول تاریخ همواره تحت حاکمیت و مالکیت ایران بوده اند. این جزایر علاوه بر موقعیت جغرافیایی حساس خود از منظر ژئوپلیتیک و اقتصادی نقش اساسی در امنیت منطقه و امنیت انرژی جهانی دارند. اهمیت این جزایر نه تنها به دلیل موقعیت جغرافیایی شان در کنار یکی از مهم ترین مسیرهای دریایی جهان بلکه به دلیل توانایی ایران در کنترل مسیرهای صادرات نفت و گاز نظارت بر ترافیک دریایی و استفاده از آن ها به عنوان پایگاه های نظامی امری غیرقابل انکار است.

در این گزارش به بررسی تاریخچه ی دقیق جزایر سه گانه و اهمیت استراتژیک آن ها از منظر ژئوپلیتیک پرداخته خواهد شد.

تاریخچه جزایر سه گانه ایرانی

۱) دوران باستان و دوران پیش از اسلام

دوره هخامنشیان (۵۵۰ – ۳۳۰ پیش از میلاد): جزایر سه گانه در دوران هخامنشیان بخشی از قلمرو امپراتوری ایران بودند. گزارش های مورخان یونانی همچون هرودوت به تأسیس و تأمین امنیت مسیرهای تجاری در خلیج فارس اشاره دارند که جزایر سه گانه بخشی از این مناطق بوده اند. در این زمان در جزایر استفاده های تجاری و دریایی به ویژه برای کشتیرانی و تجارت وجود داشت.

دوره ساسانیان (۲۲۴ – ۶۵۱ میلادی): در دوران ساسانیان ایران کنترل بر جزایر خلیج فارس به ویژه جزایر سه گانه را حفظ کرد. منابع تاریخی از جمله آثار ابن حوقل و یاقوت حموی به حاکمیت ایران بر این جزایر در دوران ساسانیان اشاره دارند.

۲) دوران اسلامی و حکومت های ایرانی

خلافت عباسیان (۷۵۰ – ۱۲۵۸ میلادی): در دوران عباسیان ایران همچنان بر جزایر خلیج فارس تسلط داشت. گزارشی از ابن خردادبه جغرافی دان ایرانی بیان می کند که جزایر سه گانه تحت حاکمیت ایران قرار داشتند و در این دوران جزایر به عنوان پایگاه های تجاری و دریایی در خلیج فارس شناخته می شدند.

آل بویه و سلجوقیان (۹۳۶ – ۱۱۹۴ میلادی): در دوران آل بویه و سپس سلجوقیان جزایر همچنان در کنترل ایران بودند و از آن ها به عنوان نقاط استراتژیک برای تجارت و امنیت استفاده می شد.

۳) دوران استعمار و رقابت های بین المللی

استعمار پرتغال و بریتانیا (قرن ۱۶ تا ۱۹ میلادی): پرتغالی ها در قرن ۱۶ میلادی در تلاش بودند که بر جزایر خلیج فارس تسلط یابند که در سال ۱۵۰۷ میلادی وارد خلیج فارس شدند اما با پایان سلطه پرتغالی ها در اوایل قرن ۱۷ (۱۶۲۲ میلادی) از سوی شاه عباس اول صفوی بریتانیا پس از ۱۱۷ سال به عنوان قدرت غالب در منطقه درآمد.

توافق نامه های ایران و بریتانیا (۱۹۰۳ – ۱۹۱۹): در سال ۱۹۰۳ سفیر وقت بریتانیا در تهران به ارائه ی نقشه ی جامعی اقدام کرد که بر اساس آن جزایر سه گانه جزو قلمرو ایران بودند پس از جنگ جهانی اول این نقشه به عنوان سند مهمی مانع تسلط بریتانیا بر جزایر ایرانی شد.

۴) دوران قاجار و پهلوی

دوره ی قاجار (۱۷۸۹ – ۱۹۲۵ میلادی): ایران در دوران قاجار بر جزایر سه گانه تسلط داشت. در سال ۱۸۸۷ میلادی بریتانیا بر ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه فشار آورد تا جزایر ایرانی را بفروشند یا اجاره دهند اما موفق نشد تا این که با فشار بر شیوخ محلی به اهتزار پرچم امارت های راس الخلیفه و الشارجه اقدام کردند.

دوره پهلوی (۱۹۲۵ – ۱۹۷۹ میلادی): در سال ۱۹۷۱ میلادی ایران پس از توافق با شیوخ قواسمی و اعزام نیروهای نظامی به جزایر تنب بزرگ و تنب کوچک حاکمیت خود را بر این جزایر مستقر کرد. در این سال با خروج بریتانیا از منطقه ایران به طور رسمی کنترل خود را بر جزایر سه گانه برقرار ساخت.

اهمیت استراتژیک جزایر سه گانه از منظر موقعیت ژئوپلیتیک

۱) موقعیت جغرافیایی و راهبردی

جزایر سه گانه ی ایران در نزدیکی تنگه هرمز یکی از مهم ترین و پرترددترین گذرگاه های آبی جهان قرار دارند. تنگه هرمز که راه ارتباطی دریای عمان به خلیج فارس است روزانه از آن حدود ۱۷ میلیون بشکه نفت و میلیون ها تن گاز طبیعی عبور می کند. بنابراین تسلط ایران بر این جزایر به ویژه در این منطقه حیاتی قدرت این کشور را برای نظارت و کنترل جریان های نفتی و دریایی در خلیج فارس به شدت تقویت می کند.

۲) حضور نظامی و امنیتی

جزایر سه گانه به عنوان پایگاه های نظامی برای ایران در منطقه خلیج فارس عمل می کنند. این جزایر امکان استقرار نیروهای دریایی هوایی و زمینی را به ایران می دهند و به ویژه در صورت بروز تهدیدات امنیتی در منطقه ایران قادر است از آن ها برای دفاع از حاکمیت خود و انجام عملیات های نظامی استفاده کند.

۳) اهمیت اقتصادی و انرژی

جزایر سه گانه ی ایران در مسیرهای حیاتی ترانزیت نفت و گاز قرار دارند. تنگه هرمز که در نزدیکی این جزایر قرار دارد به عنوان مهم ترین شریان صادرات انرژی از خلیج فارس به بازارهای جهانی شناخته می شود. تسلط بر این جزایر به ایران این امکان را می دهد که نظارت و مدیریت بهتری بر تجارت انرژی و ذخایر نفت و گاز داشته باشد.

ادعاهای باطل شیوخ حاشیه خلیج فارس بر حاکمیت جزایر سه گانه

۱) حاکمیت ایران بر جزایر سه گانه

حاکمیت ایران بر جزایر سه گانه «تُنب بزرگ تُنب کوچک و ابوموسی» بر اساس مستندات تاریخی و حقوقی اثبات شده است. در اسناد مختلف تاریخی از جمله توافق نامه های ایران و بریتانیا در سال های ۱۹۰۳ و ۱۹۱۹ به وضوح حاکمیت ایران بر این جزایر تأکید شده است. همچنین در سال ۱۹۷۱ ایران به طور رسمی نیروهای نظامی خود را به این جزایر اعزام کرد و حاکمیت خود را بر آن ها تثبیت کرد.

۲) ادعاهای امارات متحده عربی

با این حال امارات متحده عربی از زمان تأسیس خود در سال ۱۹۷۱ ادعای مالکیت بر جزایر سه گانه را مطرح کرده است. این کشور هر ساله در مجامع بین المللی و در چارچوب نشست های مجمع عمومی سازمان ملل به این ادعاها پرداخته است اما ایران با استناد به مستندات تاریخی و نقشه ها تأکید می کند که جزایر سه گانه همیشه بخشی از خاک ایران بوده و این موضوع نه تنها در سطح ملی بلکه در سطوح بین المللی به رسمیت شناخته شده است.

۳) توافق های بین المللی و حقوقی

ایران از قوانین و مقررات بین المللی برای تأکید بر حاکمیت خود بر جزایر سه گانه استفاده کرده است. به ویژه کنوانسیون حقوق دریاها (UNCLOS) که در سال ۱۹۸۲ توسط سازمان ملل متحد تصویب شد به وضوح به حقوق کشورها در کنترل مناطق دریایی و جزایر تحت حاکمیت خود اشاره دارد. بر اساس این کنوانسیون ایران حق دارد که جزایر سه گانه را تحت کنترل خود نگه دارد و از آن ها به عنوان بخشی از آب های سرزمینی خود استفاده کند. علاوه بر این ایران همواره بر اساس توافق نامه های تاریخی و بین المللی که از سوی کشورهای مختلف از جمله بریتانیا در دوره های مختلف تأیید شده است مالکیت خود را بر این جزایر مطرح کرده و ادعاهای سایر کشورها را رد کرده است.

توافق شیوخ محلی حاشیه خلیج فارس با ایران بر سر جزایر سه گانه

توافق خاندان قواسم (شیوخ رأس الخیمه و الشارجه) به عنوان ناخداهای بومی و محلی با ایران در مورد جزایر ابوموسی تنب بزرگ و تنب کوچک یکی از تحولات مهم تاریخ روابط ایران با امارات متحده عربی در خلیج فارس به شمار می رود. این توافق به ویژه در دوران پیش از تأسیس امارات متحده عربی در دهه ۱۹۷۰ میلادی صورت گرفت و نقش کلیدی در تعیین حاکمیت ایران بر جزایر سه گانه داشت.

خاندان قواسم که در رأس امارت های رأس الخیمه و الشارجه قرار داشتند از قدرت های منطقه ای در خلیج فارس و در بندر لنگه ساکن بودند. از اوایل قرن بیستم میلادی این دو امارت به ویژه در ارتباط با مسائل دریایی و جزایر خلیج فارس با ایران در تماس بودند. در این دوره جزایر ابوموسی تنب بزرگ و تنب کوچک که در نزدیکی سواحل ایران و امارات واقع شده بودند به طور مداوم مورد توجه و چالش های منطقه ای قرار داشتند.

در نوامبر ۱۹۷۱ میلادی پس از خروج نیروهای بریتانیایی از خلیج فارس ایران اقدام به تقویت حاکمیت خود بر جزایر سه گانه کرد. در این زمان امارت های رأس الخیمه و الشارجه که تحت فرمان خاندان قواسم قرار داشتند در زمینه حاکمیت بر جزایر سه گانه با ایران وارد مذاکره شدند. این مذاکرات منجر به توافقی میان ایران و این دو امارت شد که به طور غیررسمی در آن زمان منعقد شد.

توافقات صورت گرفته میان ایران و خاندان قواسم بر اساس اصول دوجانبه و در راستای حفظ صلح و ثبات در منطقه چند نکته ی اصلی داشت:

۱) حاکمیت ایران بر جزایر سه گانه: خاندان قواسم با تأسیس روابط دیپلماتیک نزدیک با ایران بر حاکمیت ایران بر جزایر ابوموسی تنب بزرگ و تنب کوچک به طور غیررسمی تأکید کردند. این جزایر به عنوان بخشی از خاک ایران مورد توافق قرار گرفت.

۲) اجرای توافق ها: در عمل ایران پس از خروج بریتانیا از منطقه در دسامبر ۱۹۷۱ اقدام به استقرار نیروهای نظامی خود در جزایر سه گانه کرد. خاندان قواسم با تأکید بر اهمیت ثبات منطقه ای این اقدام ایران را به عنوان اقدامی مشروع پذیرفتند و در واقع هیچ اعتراضی به آن نکردند.

۳) عدم مخالفت با ایران: در طول این دوره خاندان قواسم به ویژه شیخ احمد بن رشید القواسمی از رأس الخیمه و شیخ خالد بن محمد القواسمی از الشارجه هیچ گونه مخالفتی با حاکمیت ایران بر جزایر سه گانه نداشتند و به طور غیررسمی توافق کردند که جزایر تحت حاکمیت ایران باقی بماند.

اعتراف انگلستان به حاکمیت ایران بر جزایر سه گانه

اعتراف انگلستان به مالکیت ایران بر جزایر سه گانه ابوموسی تنب بزرگ و تنب کوچک مستندات و اسناد تاریخی و دیپلماتیک مهمی دارد که نقش کلیدی در تثبیت حاکمیت ایران بر این جزایر داشته اند. این اعتراف به ویژه در قالب نقشه ها و اسناد رسمی منتشرشده توسط دیپلمات ها و مقامات بریتانیا در اوایل قرن بیستم جایگاه ویژه ای دارد.

در اواخر قرن ۱۹ و اوایل قرن ۲۰ بریتانیا در تلاش بود تا مسائل مرزی و سیاسی در خلیج فارس را با ایران روشن سازد و از تنش های احتمالی در این منطقه جلوگیری کند. در این راستا سال ۱۹۰۳ میلادی نقشه ای توسط لرد کرزن وزیر خارجه ی وقت بریتانیا و سفیر این کشور در تهران تهیه شد. این نقشه به عنوان یک سند دیپلماتیک معتبر در آن زمان محسوب می شد.

در این نقشه جزایر تنب بزرگ تنب کوچک و ابوموسی به طور واضح به عنوان بخش هایی از خاک ایران نشان داده شده اند. این نقشه علاوه بر این که به عنوان مستندات دیپلماتیک استفاده می شد گویای این بود که بریتانیا هیچ گونه ادعایی نسبت به مالکیت این جزایر نداشت و آن ها را جزو قلمرو ایران به حساب می آورد.

نقشه لرد کرزن به طور خاص موقعیت جغرافیایی جزایر سه گانه را در خلیج فارس و تنگه هرمز نشان می دهد و در آن جزایر تنب بزرگ و تنب کوچک و همچنین ابوموسی به عنوان جزئی از سرزمین ایران ترسیم شده اند. این نقشه نه تنها در آن زمان بلکه در دوره های بعدی و در مذاکرات دیپلماتیک بین ایران و بریتانیا به عنوان سندی معتبر در نظر گرفته شد.

پس از جنگ های جهانی اول و دوم و حتی خروج بریتانیا از منطقه خلیج فارس در سال ۱۹۷۱ ایران توانست بر اساس همین اسناد و نقشه ها حاکمیت خود را بر جزایر سه گانه تثبیت کند. حتی در مواردی که ادعاهایی از سوی کشورهای عربی مانند امارات متحده عربی مطرح شد ایران بر اساس این نقشه ها و سایر مستندات تاریخی به اثبات مالکیت خود ادامه داد.

لازم به ذکر است از نظر برخی کارشناسان واگذاری بحرین به عنوان بخشی از خاک ایران در ۱۹۷۱ توسط پهلوی دوم بی ارتباط با خروج بریتانیا از خلیج فارس و تسلط کامل ایران بر جزایر سه گانه نبود و این اقدام محمدرضا شاه را می توان نوعی معامله در نظر گرفت؛ البته نقشه ی لرد کرزن در حدود ۶۵ سال قبل از این اتفاق و امپراطوری ۲۵۰۰ ساله ایران بر منطقه و خلیج فارس برای اثبات حاکمیت ایران بر جزایر سه گانه کافی بود تا پهلوی دوم زیر بار فشار بریتانیا نرود اما وی حتی از شاهان قاجاری نیز سست تر بود و استان مهم ایران را با نمایش دموکراسی خنده آور واگذار کرد.

نتیجه گیری

جزایر سه گانه ی «تُنب بزرگ تُنب کوچک و ابوموسی» به عنوان جزایر استراتژیک و حیاتی ایران نقش بسیار مهمی در تامین امنیت ملی اقتصادی و ژئوپلیتیکی کشور ایفا می کنند. این جزایر به ویژه در نزدیکی «تنگه هرمز» قرار دارند که یکی از مهم ترین شریان های جهانی برای انتقال نفت است. ایران از طریق حاکمیت بر این جزایر قادر است تا نظارت مؤثری بر جریان های نفتی تجارت دریایی و مسائل امنیتی منطقه ای داشته باشد. با توجه به تاریخچه ی مستند و توافقات بین المللی حاکمیت ایران بر این جزایر به طور مستند و قانونی تثبیت شده است. در عین حال ادعاهای برخی کشورهای منطقه همچنان موضوعی چالش برانگیز در روابط ایران با همسایگان است.

با توجه به اهمیت استراتژیک و ژئوپلیتیکی این جزایر ایران باید به تقویت حضور نظامی اقتصادی و دیپلماتیک خود در این منطقه ادامه دهد و با استفاده از اسناد و توافقات حقوقی موجود حاکمیت خود را بر این جزایر حفظ کند. امنیت انرژی جهانی و ثبات منطقه ای به طور مستقیم به تسلط ایران بر این جزایر وابسته است و ادامه این وضعیت برای ایران از اهمیت حیاتی برخوردار است.

پایان خبر قدم آخر