تعیین داور در قرارداد

تعیین داور در قرارداد به معنی انتخاب یه نفر یا یه گروه متخصص برای حل اختلاف بین طرفین قرارداده، بدون اینکه کار به دادگاه بکشه. این روش معمولاً خیلی سریع تر و کم دردسرتر از روند دادگاهیه و برای همین، خیلی ها ترجیح میدن از اول توی قراردادشون تکلیف داور رو روشن کنن تا اگه مشکلی پیش اومد، یه راه حل از پیش تعیین شده داشته باشن و لازم نباشه توی دادگاه ها معطل بشن. در ادامه کامل توضیح میدیم.

ببینید، وقتی پای یه قرارداد وسط میاد، چه کوچیک باشه چه بزرگ، احتمال اختلاف نظر همیشه هست. اینجاست که پای داوری به میون میاد؛ یه راهکار دوستانه و تخصصی برای اینکه گره کور مشکلات باز بشه، بدون اینکه کار به دعواهای طولانی دادگاهی کشیده بشه. داوری مثل این میمونه که شما و طرف مقابلتون، به جای اینکه برید پیش قاضی دادگاه، یه نفر مورد اعتماد و متخصص رو انتخاب می کنید تا حرف های هر دو طرف رو بشنوه و یه راه حل عادلانه پیدا کنه.

داوری چیه و چرا توی قراردادها خیلی مهمه؟

شاید بپرسید داوری دقیقاً یعنی چی؟ بذارید یه مثال بزنم: فرض کنید شما یه خونه رو با یکی شریک شدید و توی قرارداد نوشتید که اگه اختلاف پیدا کردید، آقای ایکس که یه کارشناس ساختمونه، بیاد داوری کنه. حالا اگه مشکلی پیش بیاد، به جای اینکه برید دادگاه و پرونده تشکیل بدید، میرید سراغ آقای ایکس. اونم با تجربه و تخصصش، مشکل رو بررسی می کنه و نظرش رو بهتون میگه. این میشه داوری. یعنی به زبان حقوقی، داوری توافق طرفین برای ارجاع اختلافشون به یه نفر یا چند نفره که خارج از سیستم قضایی، مشکل رو حل کنن.

حالا چرا اینقدر داوری مهمه، مخصوصاً توی قراردادها؟ بیاین چند تا دلیل مهم رو با هم مرور کنیم:

• سرعت برق و باد: پرونده های دادگاهی معمولاً پروسه ای طولانی و فرسایشی دارن. داوری این فرصت رو بهتون میده که خیلی سریع تر به نتیجه برسید و تکلیف کارتون مشخص بشه.
• کاهش هزینه ها: اگهچه داوری هم هزینه های خودش رو داره، ولی معمولاً در مقایسه با هزینه های سنگین وکیل و رفت و آمدهای دادگاهی، به صرفه تر تموم میشه.
• تخصص حرف اول رو میزنه: شما می تونید یه داور رو انتخاب کنید که توی زمینه همون قراردادتون (مثلاً ساخت و ساز، تکنولوژی، یا مسائل مالی) واقعاً متخصص باشه. اینجوری مطمئنید که نظرش کارشناسی و دقیق تره.
• حفظ آبرو و روابط: دعوا توی دادگاه ممکنه به روابط کاری یا حتی شخصی شما آسیب بزنه. داوری معمولاً محرمانه تره و کمتر سروصدا داره، برای همین ممکنه روابط تجاری و دوستانه تون حفظ بشه.
• انعطاف پذیری: شما می تونید خیلی از جزئیات داوری رو خودتون تعیین کنید؛ از انتخاب داور گرفته تا مدت زمان رسیدگی و حتی قواعد کار.

پس اینکه از همون اول تکلیف تعیین داور در قرارداد رو مشخص کنید، یه جور آینده نگری و یه ترفند حقوقیه که می تونه شما رو از کلی دردسر و اعصاب خوردی نجات بده. اگه داور رو درست و حسابی انتخاب کنید و شرط داوری رو محکم بنویسید، دیگه نگران دعواهای احتمالی نخواهید بود.

روش های مختلفی که میشه داور رو تعیین کرد

برای تعیین داور در قرارداد یا حتی بعد از اینکه اختلاف پیش اومد، راه های مختلفی وجود داره. هر کدوم از این روش ها مزایا و معایب خاص خودشون رو دارن و باید با توجه به شرایط خودتون، بهترینش رو انتخاب کنید. بیاین با هم این روش ها رو بررسی کنیم:

۱. همون موقع که قرارداد رو می نویسید، داور رو مشخص کنید

این روش رایج ترین و شاید مطمئن ترین راهه. یعنی شما و طرف مقابلتون، قبل از اینکه اصلاً مشکلی پیش بیاد، با هم توافق می کنید و اسم یه نفر یا یه نهاد رو به عنوان داور توی قرارداد می نویسید. به این میگن شرط داوری یا داوری پیشا اختلاف.

• داور تکی و مشخص: گاهی اوقات طرفین توی قرارداد، دقیقاً اسم و مشخصات یه نفر رو به عنوان داور می نویسن. مثلاً: «در صورت بروز هر گونه اختلاف، آقای علی احمدی (شماره ملی…) به عنوان داور مرضی الطرفین تعیین می شود و رأی ایشان برای طرفین لازم الاجراست.» خوبی این روش اینه که دیگه سر انتخاب داور هیچ مشکلی پیش نمیاد. اما خب باید حواستون باشه که اون داور از قبل راضی به این کار باشه و بعداً زیرش نزنه.
• هیئت داوری (دو داور و یک سرداور): توی قراردادهای بزرگ تر یا پیچیده تر، ممکنه تصمیم بگیرید که هر کدوم از طرفین، یه داور انتخاب کنن و بعد اون دو داور با هم مشورت کنن و یه داور سومی (که بهش میگن سرداور) رو انتخاب کنن. اینجوری نظر هر دو طرف توی انتخاب سرداور هم دخالت داره و شانس اینکه داور بی طرف باشه بیشتره. البته باید مهلت های مشخصی رو برای انتخاب داورها و سرداور توی قرارداد تعیین کنید. اگه توافق نکردن، اون موقع میشه به دادگاه مراجعه کرد.

۲. بعد از اینکه اختلاف پیش اومد، داور رو انتخاب کنید

گاهی اوقات، طرفین قرارداد موقع نوشتن، به داوری فکر نمی کنن یا اصلاً نمی دونن کی می تونه داور خوبی باشه. اینجاست که اگه اختلافی پیش اومد، می تونن با هم توافق کنن که حالا یه داور انتخاب کنن تا مشکلشون رو حل کنه. به این میگن قرارداد داوری یا داوری پسا اختلاف. مزیتش اینه که انعطاف پذیری بیشتری دارید، چون دیگه می دونید مشکل دقیقاً چیه و می تونید یه داور متخصص برای همون مشکل پیدا کنید. اما خب، وقتی اختلاف پیش میاد، ممکنه توافق دوباره روی یه داور جدید سخت باشه!

۳. انتخاب داور رو بسپارید به یه نفر دیگه (شخص ثالث)

بعضی وقت ها، طرفین نمی خوان خودشون مستقیماً داور انتخاب کنن، یا به هر دلیلی دلشون نمیخواد توی این فرآیند دخالت داشته باشن. اینجاست که می تونن توی قرارداد بنویسن که انتخاب داور رو بسپرن به یه شخص یا نهاد دیگه. مثلاً: «انتخاب داور در صورت بروز اختلاف، به عهده رئیس کانون وکلای دادگستری مرکز خواهد بود.» این روش می تونه از کلی بحث و جدل بین طرفین کم کنه و خیالشون رو راحت کنه که یه نهاد بی طرف، داور رو انتخاب می کنه.

۴. استفاده از موسسات و مراکز داوری

شما می تونید اختلافاتتون رو به یه مرکز داوری معتبر ارجاع بدید. مثلاً مرکز داوری اتاق بازرگانی ایران. این مراکز معمولاً لیست بلندبالایی از داوران متخصص دارن و یه سری قوانین و آیین نامه های مشخص برای داوری دارن که کار رو خیلی راحت تر می کنه. مزیتش اینه که همه چیز سازمان یافته و حرفه ای پیش میره و دغدغه پیدا کردن داور رو ندارید.

۵. اگه همه راه ها بن بست خورد: دادگاه داور رو تعیین می کنه

حالا فرض کنید که شما همه این راه ها رو رفتید و به هیچ نتیجه ای نرسیدید. مثلاً توی قرارداد، داور تعیین نکردید و بعد از اختلاف هم روی یه نفر توافق نکردید. یا مثلاً داوری که انتخاب کردید، فوت کرده یا قبول نکرده. توی این شرایط، هر کدوم از طرفین می تونن از دادگاه بخوان که یه داور براشون انتخاب کنه. اینجوری دادگاه بر اساس قانون (معمولاً با قرعه کشی) یه نفر رو به عنوان داور تعیین می کنه تا کار رو پیش ببره. البته این آخرین راهکاره و معمولاً به خاطر زمان بر بودن، کمتر کسی دوست داره کار به اینجا برسه.

یادتون باشه که از همون اول، انتخاب بهترین روش برای تعیین داور در قرارداد، مثل انتخاب مسیر در نقشه راه زندگی، می تونه کلی تفاوت ایجاد کنه و شما رو از کج راهه های حقوقی دور نگه داره.

چه شرایطی باید داور داشته باشه؟

همونطور که گفتیم، داور مثل قاضیه و قراره یه حکم مهم بده. پس نمیشه هر کسی رو برای این کار انتخاب کرد. قانون و عقل سلیم، یه سری شرایطی رو برای داور گذاشته تا مطمئن بشیم کارش رو درست و عادلانه انجام میده. بیاین ببینیم این شرایط چیا هستن:

۱. شرایط قانونی داور (اونایی که حتماً باید باشن)

ماده ۴۶۶ قانون آیین دادرسی مدنی یه سری چیزا رو مشخص کرده که حتماً باید توی داور وجود داشته باشه:

• اهلیت: این کلمه توی حقوق، یه معنی خاص داره. یعنی داور باید عاقل، بالغ و رشید باشه. یعنی چی؟
  • بلوغ: باید به سن قانونی بلوغ رسیده باشه (تو ایران، برای پسر ۱۵ سال و برای دختر ۹ سال تمام قمری).
  • عقل: باید عاقل باشه و دیوانه نباشه.
  • رشد: باید بتونه تشخیص بده که کاری که انجام میده به صلاحش هست یا نه. مثلاً در مورد مسائل مالی، باید بتونه مالش رو به درستی اداره کنه. پس یه بچه کوچیک یا یه فردی که عقل درست و حسابی نداره، حتی اگه شما هم بخواید، نمی تونه داور باشه.
• ممنوعیت قانونی نداشته باشه: بعضی از افراد اصلاً اجازه ندارن داور بشن، که تو بخش بعدی مفصل توضیح میدم.

۲. ویژگی های ایده آل داور (چیزایی که خوبه باشه)

علاوه بر شرایط قانونی، اگه یه داور این ویژگی ها رو هم داشته باشه، خیلی بهتره و می تونه بهتون کمک بیشتری بکنه:

• تخصص و دانش: اگه داور توی همون حوزه ای که قراردادتون رو بستید (مثلاً املاک، فناوری، تجارت) تخصص و سواد کافی داشته باشه، می تونه خیلی بهتر موضوع رو بفهمه و راه حل مناسب تری ارائه بده.
• بی طرفی و استقلال: داور نباید هیچ نفعی توی دعوای شما داشته باشه، یا مثلاً فامیل درجه یک یکی از طرفین باشه. باید کاملاً بی طرف و مستقل باشه تا بتونه فقط بر اساس حق و عدالت قضاوت کنه.
• تجربه کافی: داوری خودش یه هنره. اگه داور تجربه کافی توی حل و فصل اختلافات و داوری داشته باشه، روند کار خیلی روان تر پیش میره.
• اخلاق حرفه ای و تعهد: داور باید متعهد و اخلاق مدار باشه و با انصاف کامل، کارش رو انجام بده.
• توانایی مدیریت فرآیند: داور باید بتونه جلسات داوری رو به خوبی مدیریت کنه، حرف های هر دو طرف رو گوش بده و به موقع تصمیم گیری کنه تا کار به درازا نکشه.

خلاصه اینکه، انتخاب داور در قرارداد مثل انتخاب یه پزشک حاذقه؛ باید هم تخصص داشته باشه، هم امین و مطمئن باشه تا بتونه بهترین درمان رو براتون تجویز کنه.

کی ها نمی تونن داور بشن؟ ممنوعیت های داوری

مثل هر کار مهم دیگه ای، داوری هم محدودیت های خاص خودش رو داره. بعضی از افراد اصلاً نمی تونن داور بشن، حتی اگه شما و طرف مقابلتون با هم توافق کنید. به اینا میگن ممنوعیت های مطلق. یه سری افراد دیگه هم هستن که به صورت نسبی ممنوع ان، یعنی اگه شما و طرفتون راضی باشید، می تونن داور بشن. بیاین دقیق تر بررسی کنیم.

۱. این افراد، مطلقاً نمی تونن داور بشن

اینا خط قرمزهای داوری هستن و حتی با رضایت طرفین هم نمیشه ازشون گذشت (بر اساس مواد ۴۷۰ و ۴۷۳ قانون آیین دادرسی مدنی و قانون مجازات اسلامی):

• قضات و کارمندای دادگاه: تصور کنید یه قاضی بخواد برای یه پرونده ای که خودش قبلاً تو دادگاه قضاوت می کرده، داور هم بشه! این اصلاً درست نیست. پس، قضات (چه شاغل، چه بازنشسته)، کارمندای دادسرا و دادگاه (مثل مدیر دفتر، دادیار، و …) نمیتونن داور باشن. این برای اینه که استقلال و بی طرفی داوری حفظ بشه.
• افراد دارای مجازات های تبعی: اگه کسی به خاطر یه جرم عمدی، محکومیت هایی مثل محرومیت از حقوق اجتماعی پیدا کرده باشه (مثلاً از داوری منع شده باشه)، دیگه نمیتونه داور بشه. اینا کسانی هستند که قانون بهشون اعتماد نکرده.
• محجورین: همونطور که گفتیم، داور باید اهلیت داشته باشه (عاقل، بالغ، رشید). پس یه دیوونه، یه بچه، یا کسی که رشدش رو از دست داده، به هیچ وجه نمیتونه داور باشه.
• کسانی که دادگاه از داوری منعشون کرده: بعضی وقت ها دادگاه ممکنه کسی رو از داوری منع کنه. اگه این اتفاق افتاده باشه، دیگه اون شخص نمیتونه داور بشه.

۲. این افراد هم ممکنه داور نشن (ممنوعیت های نسبی یا جرح داور)

اینجا دیگه داستان یه کم فرق می کنه. این موارد طبق ماده ۴۶۹ قانون آیین دادرسی مدنی، باعث میشن که دادگاه اون شخص رو برای داوری انتخاب نکنه، مگر اینکه طرفین دعوا صراحتاً رضایت بدن که همین شخص داور بشه. این ممنوعیت ها معمولاً به خاطر اینه که ممکنه داور بی طرف نباشه:

• فامیل بودن با یکی از طرفین: اگه داور با یکی از طرفین دعوا تا یه درجه خاصی فامیل باشه (مثلاً پدر، مادر، فرزند، همسر، خواهر، برادر و …)، ممکنه نتونه بی طرف بمونه.
• داشتن دعوای حقوقی یا کیفری: اگه داور خودش با یکی از طرفین یا فامیل نزدیکش، یه دعوای حقوقی یا کیفری داشته باشه، چطوری میتونه درباره دعوای دیگه اونها بی طرفانه نظر بده؟
• نفع شخصی توی دعوا: اگه خود داور، همسرش یا بچه هاش، توی موضوع دعوا نفعی داشته باشن، دیگه نمیتونه داور باشه. مثلاً اگه موضوع دعوا یه ملکه و داور خودش سهمی توی اون ملک داره.
• قبلاً وکیل یا نماینده بودن: اگه داور قبلاً توی همین دعوا، وکیل یا نماینده یکی از طرفین بوده باشه، نمیتونه داور بشه.

یه نکته خیلی مهم دیگه: شما توی قرارداد نمی تونید بنویسید که یکی از طرفین دعوا، داور رو انتخاب می کنه. یعنی نمی تونید اختیار تعیین داور در قرارداد رو بدید به یکی از خودتون. این کار از نظر قانون باطله! داور باید مستقل و بی طرف باشه و با توافق دو طرف یا از طریق یه مرجع بی طرف انتخاب بشه.

چه دعواهایی رو اصلاً نمیشه به داوری سپرد؟

خیلی مهمه که بدونید همه اختلافات و دعواها رو نمیشه به داوری ارجاع داد. یه سری از مسائل هستن که اونقدر حساس و مهم اند که قانون گفته فقط دادگاه میتونه بهشون رسیدگی کنه و داوری اینجا جایی نداره. این محدودیت ها برای حفظ حقوق عمومی و نظم جامعه خیلی مهمن. بیاین ببینیم این دعواها چیا هستن:

طبق ماده ۴۹۶ قانون آیین دادرسی مدنی و اصل ۱۳۹ قانون اساسی، این دعاوی از دسترس داوری خارجن:

• دعاوی مربوط به ورشکستگی: اگه یه تاجر یا شرکت ورشکست بشه، مسائل مربوط به اون (مثل اعلام ورشکستگی، تقسیم اموال بین طلبکارها و …) قابل ارجاع به داوری نیست. چون حقوق تعداد زیادی از افراد (طلبکارها) و نظم اقتصادی جامعه درگیر میشه. البته، دعواهایی که خود شخص ورشکسته با بقیه داره، گاهی اوقات می تونه به داوری بره، اما اصل ورشکستگی نه.
• دعاوی مربوط به خانواده (نکاح، طلاق، نسب): مسائل مربوط به تشکیل خانواده (ازدواج)، از هم پاشیدنش (طلاق)، یا اثبات رابطه فرزندی (نسب) اونقدر حساس و شخصی هستن که قانون اجازه داوری رو بهشون نمیده. توی این موارد، فقط دادگاه صلاحیت رسیدگی داره.
• دعاوی کیفری: هر پرونده ای که پای مجازات و حبس و … وسط باشه (مثل دزدی، کلاهبرداری، قتل و …) فقط توی دادسرا و دادگاه کیفری رسیدگی میشه. داور اصلاً صلاحیت ورود به این مسائل رو نداره.
• دعاوی مربوط به اموال عمومی و دولتی: اگه اختلافی سر اموال بیت المال یا اموال دولتی پیش بیاد، برای ارجاعش به داوری باید کلی تشریفات خاص و مجوز (مثلاً تصویب هیئت وزیران و اطلاع مجلس) طی بشه. این یعنی به راحتی نمیشه این دعاوی رو داوری کرد.
• دعاوی مربوط به ابطال اسناد رسمی و مالکیت فکری: مثلاً اگه کسی بخواد یه سند رسمی رو باطل کنه، یا اختلافی سر مالکیت یه اختراع یا برند پیش بیاد، معمولاً این مسائل هم به خاطر اهمیت و پیچیدگی های خاصشون، باید تو دادگاه بررسی بشن.
• امور حسبی: یه سری کارها هستن که ذاتاً دعوا نیستن، ولی نیاز به دخالت دادگاه دارن، مثلاً صدور گواهی انحصار وراثت. اینجور مسائل رو هم نمیشه به داوری سپرد.

پس حواستون باشه، وقتی دارید شرط داوری رو توی قراردادتون می نویسید، موضوع دعواتون جزو این موارد ممنوعه نباشه، وگرنه شرط داوری تون باطله و کارتون دوباره میفته به دادگاه.

انتخاب صحیح و شفاف تعیین داور در قرارداد، نه تنها جلوی کلی سردرگمی رو می گیره، بلکه مثل یه چتر حمایتی، شما رو از طوفان دعواهای حقوقی محافظت می کنه.

نکات طلایی برای نوشتن شرط داوری توی قرارداد

حالا که فهمیدیم داوری چقدر می تونه به درد بخور باشه و کی ها میتونن داور بشن یا نشن، میرسیم به مهمترین قسمت: چطور باید شرط داوری رو توی قراردادمون بنویسیم که بعداً مشکلی پیش نیاد؟ نوشتن یه شرط داوری خوب، مثل کشیدن یه نقشه دقیق برای آینده است که جلوی گمراهی رو میگیره. اینجا چند تا نکته مهم رو میگم که حتماً باید حواستون بهشون باشه:

۱. شفاف و بدون ابهام بنویسید

متن شرط داوری باید مثل آب روشن باشه. هیچ چیز مبهمی توش نباشه که بعداً بشه ازش برداشت های مختلف کرد. دقیق بنویسید که چه نوع اختلافاتی رو میخواید به داوری بسپارید. مثلاً: «هرگونه اختلاف ناشی از تفسیر یا اجرای این قرارداد…».

۲. مشخصات داور رو کامل ذکر کنید

اگه داور رو همون اول مشخص می کنید، تمام اطلاعاتش رو بنویسید: اسم و فامیل، شماره ملی، آدرس، شماره تماس و حتی ایمیلش. اینجوری هیچ شکی باقی نمی مونه که منظورتون دقیقاً کی بوده.

۳. تعداد داورها رو مشخص کنید

بنویسید که داوری با یک نفر انجام میشه یا چند نفر (مثلاً سه نفر). اگه چند نفره، حتماً مشخص کنید که سرداور چطور انتخاب میشه. یادتون باشه تعداد داوران باید فرد باشه تا موقع رای گیری به بن بست نرسن.

۴. مدت داوری رو تعیین کنید

داوری نباید تا ابد طول بکشه. یه مهلت مشخص برای داوری بذارید (مثلاً «ظرف مدت سه ماه از تاریخ ارجاع اختلاف»). همچنین مشخص کنید که اگه داور نتونست توی این مدت کار رو تموم کنه، آیا میشه مدت رو تمدید کرد یا نه.

۵. حدود اختیارات داور رو بنویسید

دقیقاً مشخص کنید که داور حق داره در مورد چه مسائلی تصمیم بگیره. آیا فقط می تونه حکم بده؟ یا می تونه حتی به سازش بین طرفین هم کمک کنه؟ آیا می تونه به مدارک خارج از قرارداد هم نگاه کنه؟

۶. نحوه اطلاع رسانی (ابلاغ) رو روشن کنید

مشخص کنید که نامه ها و ابلاغیه های داوری چطور به داور و طرفین میرسه. از طریق پست، ایمیل، یا هر روش دیگه ای؟

۷. تکلیف هزینه های داوری رو معلوم کنید

هزینه داوری شامل دستمزد داور و سایر مخارج میشه. بنویسید که این هزینه ها چطور پرداخت میشه (مثلاً نصف نصف، یا هر کدوم به نسبت میزان محکومیت).

۸. زبان و قانون حاکم (مخصوصاً برای قراردادهای بین المللی)

اگه قراردادتون بین المللیه، حتماً مشخص کنید که داوری به چه زبانی انجام میشه و داور باید بر اساس قوانین کدوم کشور حکم بده.

۹. دادگاه ناظر رو تعیین کنید

یه دادگاه رو مشخص کنید که اگه به کمکش نیاز شد (مثلاً برای تعیین داور در مواقعی که توافق نشد، یا برای ابطال رأی داور)، اون دادگاه صلاحیت رسیدگی داشته باشه.

۱۰. فقط یه راه حل انتخاب کنید

اشتباهی که بعضی ها می کنن اینه که هم میگن اگه اختلاف پیش اومد بریم دادگاه، هم میگن بریم داوری! این کار باعث تداخل میشه. یا داوری رو انتخاب کنید، یا دادگاه. هر دو با هم نمیشه، چون معلوم نیست در نهایت کدوم مسیر رو باید برید.

اگه همه این نکات رو رعایت کنید، شرط داوری تون حسابی محکم و کاربردی میشه و می تونید با خیال راحت به ادامه مسیر قراردادتون فکر کنید.

اگه داور نتونست یا نخواست داوری کنه چی میشه؟ جایگزینی، عزل و جرح داور

گاهی اوقات برنامه ها طبق روال پیش نمیرن و ممکنه داوری که انتخاب کردیم، نتونه یا نخواهد کارش رو انجام بده. یا حتی ممکنه بعداً بفهمیم که این داور اصلاً نباید داور می شده. اینجا سه تا مفهوم مهم مطرح میشه: جایگزینی، عزل و جرح داور. بیاین ببینیم هر کدوم یعنی چی و چطور باید باهاشون برخورد کنیم.

اگه داور نتونست یا نخواست داوری کنه، تکلیف چیه؟ (جایگزینی داور)

فرض کنید شما با کلی تحقیق و مشورت یه داور خوب رو انتخاب کردید، ولی بعداً ممکنه این اتفاقات بیفته:

• فوت یا حجر: خدای نکرده داور فوت کنه، یا به هر دلیلی دیگه اهلیت قانونی برای داوری نداشته باشه (مثلاً دچار بیماری روانی بشه).
• استعفا یا عدم قبول: داور ممکنه از همون اول قبول نکنه، یا بعد از مدتی که کار رو شروع کرد، به هر دلیلی استعفا بده.
• ممنوعیت یا عدم صلاحیت: ممکنه بعداً معلوم بشه که داور اصلاً شرایط لازم رو نداشته یا طبق قانون ممنوع از داوری بوده.

توی این شرایط، طبق ماده ۴۵۹ قانون آیین دادرسی مدنی، داوری به بن بست میخوره. حالا راه حل چیه؟

• طبق توافق خودتون: بهترین حالت اینه که توی همون قرارداد داوری، از اول یه مکانیسم برای اینجور مواقع پیش بینی کرده باشید. مثلاً نوشته باشید که در صورت فوت داور، آقای ب جایگزین ایشان خواهد شد.
• با توافق جدید: اگه از قبل پیش بینی نکرده بودید، باید دوباره با طرف مقابلتون توافق کنید و یه داور جدید انتخاب کنید.
• رجوع به دادگاه: اگه هیچ جوره با هم توافق نکردید، هر کدوم از طرفین می تونه از دادگاه بخواد که یه داور جایگزین تعیین کنه.

عزل داور یعنی چی؟

عزل داور یعنی اینکه شما و طرف مقابلتون (یا در شرایط خاص دادگاه)، داور رو از سمتش برکنار کنید. این کار معمولاً به راحتی انجام نمیشه:

• با توافق طرفین: اگه شما و طرف مقابلتون به هر دلیلی (مثلاً از عملکرد داور راضی نیستید) با هم به توافق برسید که داور رو عزل کنید، میتونید این کار رو بکنید.
• در موارد خاص توسط دادگاه: معمولاً دادگاه ها به راحتی داور رو عزل نمی کنن، مگر اینکه داور از وظایفش سرپیچی کنه، مدت داوری رو بیخودی طولانی کنه، یا دلایل قانونی خیلی محکمی برای عزلش وجود داشته باشه.

جرح و رد داور (اعتراض به داور)

گاهی اوقات یکی از طرفین فکر می کنه داوری که انتخاب شده، بی طرف نیست یا شرایط لازم رو نداره. اینجا بحث جرح داور پیش میاد. جرح یعنی اعتراض به داور. ماده ۴۶۹ قانون آیین دادرسی مدنی دلایل این اعتراض رو مشخص کرده (که همون ممنوعیت های نسبی هستند که قبلاً گفتم). اگه به این دلایل شک کردید، می تونید به دادگاه مراجعه کنید و درخواست جرح داور رو بدید. اگه دادگاه تشخیص بده که دلایل شما موجهه، داور رو رد می کنه و یه داور دیگه انتخاب میشه.

پس، حتی بعد از تعیین داور در قرارداد هم، همیشه راه هایی برای مدیریت وضعیت های غیرمنتظره وجود داره، فقط باید حواسمون به جزئیات قانونی باشه و اگه لازم شد، از یه وکیل یا مشاور حقوقی کمک بگیریم.

جمع بندی

دیدیم که تعیین داور در قرارداد چقدر می تونه توی حل و فصل اختلافات مهم و کاربردی باشه، به شرطی که درست و حسابی انجام بشه. از همون ابتدا که دارید یه قرارداد می بندید، فکر کردن به این که اگه مشکلی پیش اومد چطور حلش می کنید، نشونه آینده نگری و هوشمندیه. داوری به شما کمک می کنه تا از مسیرهای پیچیده و طولانی دادگاه دور بمونید، توی هزینه ها صرفه جویی کنید و حتی روابط کاریتون رو هم حفظ کنید.

یادتون باشه که هم انتخاب داور مناسب (که اهلیت و تخصص لازم رو داشته باشه و ممنوعیت قانونی نداشته باشه)، و هم نحوه نوشتن شرط داوری توی قرارداد، از اهمیت بالایی برخورداره. یه شرط داوری محکم و شفاف، مثل یه سپر دفاعی قویه که شما رو از بن بست های حقوقی نجات میده. همچنین، بدونید که همه اختلافات رو نمیشه به داوری سپرد و یه سری موضوعات خاص، فقط باید توی دادگاه حل بشن.

پس توصیه می کنم اگه قصد دارید بندی برای داوری توی قراردادتون بذارید یا با یه اختلافی روبرو شدید که فکر می کنید داوری بهترین راه حله، حتماً با یه وکیل یا مشاور حقوقی که توی زمینه داوری تخصص داره، صحبت کنید. اونها میتونن بهترین راهنمایی رو بهتون بکنن تا هم داور مناسبی انتخاب کنید و هم شرط داوری رو به بهترین شکل ممکن تنظیم کنید.