جرح شاهد در دادسرا

آیا میشه در مرحله دادسرا به شهادت شاهد ایراد گرفت و «جرح»ش کرد؟ این سوال مهمیه که جواب قطعی و یکدستی براش وجود نداره! بعضی حقوقدان ها و قضات میگن بله، بعضی هم میگن نه، یا حداقل تصمیم نهایی با دادگاهه و وظیفه مقام تحقیق صرفاً ثبت ایراده. این موضوع خیلی وقتا تبدیل به یه چالش بزرگ برای وکلا، دادیارها و حتی خود شاکی و متهم میشه.

در مسیر پر پیچ و خم پرونده های قضایی، شهادت دادن گواه ها نقش مهمی توی اثبات یا رد یه ادعا داره. اگه شهادت شاهد درست و حسابی نباشه یا از روی غرض ورزی باشه، می تونه مسیر پرونده رو کلاً عوض کنه و به بی عدالتی ختم بشه. برای همین، قانون این امکان رو فراهم کرده که بشه به اعتبار شاهد شک کرد و اون رو «جرح» کرد. اما اینکه این جرح کردن شاهد، دقیقاً از کی و کجا امکان پذیره، مخصوصاً توی مرحله تحقیقات مقدماتی دادسرا، خودش داستان ها داره. بیاید با هم ببینیم این موضوع حقوقی چه ابعادات و پیچیدگی هایی داره و چطور میشه تو دل دادسرا، حق رو به حقدار رسوند.

۱. مفهوم جرح و تعدیل شاهد: یه تعریف خودمونی و قانونی

قبل از اینکه بریم سراغ بحث اصلی، لازمه اول یه درک درست و حسابی از این واژه های «جرح» و «تعدیل» داشته باشیم. خیالتون راحت، قرار نیست خیلی وارد اصطلاحات خشک حقوقی بشیم، ولی خب بعضی واژه ها رو باید به اسم خودشون بشناسیم.

۱.۱. جرح شاهد: یعنی چی؟

فرض کنید تو یه پرونده، یکی از طرفین دعوا (حالا چه شاکی باشه چه متهم یا وکیلشون) به شهادت شاهدی که طرف مقابل معرفی کرده، اعتراض داره. میگه این شاهد، اون شرایطی که قانون گفته برای شهادت دادن باید داشته باشه رو نداره. به این اعتراض و تلاش برای بی اعتبار کردن شهادت شاهد، میگیم جرح شاهد.

قانون مجازات اسلامی، توی ماده ۱۹۱، اینطوری جرح شاهد رو تعریف کرده: «جرح شاهد عبارت از شهادت بر فقدان یکی از شرایطی که قانون برای شاهد شرعی مقرر کرده است.» یعنی در واقع، ما داریم شهادت میدیم که شاهد مورد نظر، یکی از ملاک های قانونی رو نداره.

۱.۲. تعدیل شاهد: یعنی برعکس جرح؟

دقیقاً! وقتی طرف مقابل میاد و شاهد شما رو جرح می کنه، شما هم بیکار نمی نشینید. سعی می کنید ثابت کنید که شاهدتون کاملاً واجد شرایط قانونیه و حرفی که زده، کاملاً معتبره. به این کار، یعنی تلاش برای اثبات وجود شرایط قانونی در شاهد، تعدیل شاهد میگن.

همین ماده ۱۹۱ قانون مجازات اسلامی میگه: «و تعدیل شاهد عبارت از شهادت بر وجود شرایط مذکور برای شاهد شرعی است.» پس اگه شاهد رو جرح کردن، شما هم میتونید «تعدیل»ش کنید.

۱.۳. تفاوت جرح و تعدیل: دو روی یک سکه

شاید به نظرتون بیاد که این دو تا خیلی شبیه همن، اما تفاوت های مهمی دارن که خوبه بدونیم:

• هدف: هدف جرح، زیر سوال بردن اعتبار شهادته، ولی هدف تعدیل، اثبات اعتبار شهادت و دفاع از اونه.
• چه کسی انجام میده؟ جرح رو کسی انجام میده که شهادت به ضررش تموم میشه (مثلاً متهم یا وکیلش). تعدیل رو کسی انجام میده که شهادت به نفعشه و میخواد ازش استفاده کنه (مثلاً شاکی یا وکیلش).
• ماهیت: جرح، یه ایراده؛ یه دفاعه. تعدیل، یه اثباته؛ یه تأییده.

۲. شاهد شرعی یعنی چی؟ شرایطش رو با هم مرور کنیم

حالا که فهمیدیم جرح و تعدیل چیه، باید ببینیم اصلاً چه شاهدی «شرعی» حساب میشه و اگه این شرایط رو نداشته باشه، میشه جرحش کرد. ماده ۱۷۷ قانون مجازات اسلامی، شرایطی رو برای شاهد شرعی بیان کرده که خیلی مهمن. اگه یه شاهد حتی یکی از اینا رو نداشته باشه، شهادتش اعتبار نداره و میشه جرحش کرد.

1. بلوغ: شاهد باید به سن بلوغ شرعی رسیده باشه. یه بچه نمی تونه شاهد باشه، چون قدرت تمیز و تشخیص کامل رو نداره.
2. عقل: شاهد باید عاقل باشه، یعنی مختل الحواس یا مجنون نباشه. کسی که نمی تونه درست فکر کنه یا واقعیت رو درک کنه، نمی تونه شهادت معتبر بده.
3. ایمان: شاهد باید مومن باشه (مسلمان باشه یا از اقلیت های دینی شناخته شده در قانون). البته اینجا بحث های حقوقی وجود داره ولی در کلیات، منظور اینه که شاهد یه اعتقاد اساسی داشته باشه که بهش حس مسئولیت بده.
4. عدالت: این شرط، شاید یکی از مهم ترین و در عین حال پیچیده ترین شرایط باشه. شاهد عادل کسیه که به گناه کبیره مشهور نباشه و اصرار بر گناه صغیره هم نداشته باشه. یعنی زندگی اش از نظر شرعی و عرفی قابل قبول باشه و آدم سالمی به حساب بیاد. حسن ظاهر به تنهایی برای اثبات عدالت کافی نیست و قاضی باید به علم واقعی برسه.
5. طهارت مولد: یعنی شاهد باید از یک ازدواج شرعی و قانونی به دنیا اومده باشه.
6. عدم ذی نفع بودن در موضوع: شاهد نباید تو پرونده نفع شخصی داشته باشه. اگه قرار باشه با شهادتش، خودش یا خانواده اش سود ببرن، خب ممکنه شهادتش تحت تاثیر قرار بگیره و اینجاست که عدالتش زیر سوال میره.
7. عدم خصومت: شاهد نباید با یکی از طرفین دعوا خصومت یا دشمنی شخصی داشته باشه. اگه کینه و کدورت قبلی وجود داشته باشه، احتمال اینکه شهادتش جانبدارانه باشه، خیلی زیاده.
8. عدم اشتغال به تکدی گری یا ولگردی: کسی که شغل مشخصی نداره و از طریق گدایی یا ولگردی زندگی می کنه، از نظر قانون، اعتبار کافی برای شهادت نداره.

حواستون باشه که این شرایط خیلی مهم هستن. اگه حتی یکی از این ها در مورد شاهد شما صدق نکنه، طرف مقابل می تونه خیلی راحت شهادتش رو جرح کنه و دردسرساز بشه. پس همیشه قبل از معرفی شاهد، مطمئن بشید که همه این شرایط رو داره.

۳. جرح شاهد در دادسرا: آره یا نه؟ اینجاست که داستان شروع میشه!

خب، رسیدیم به اصل مطلب! همونطور که اول کار گفتیم، این سوال که «آیا میشه تو مرحله دادسرا، یعنی قبل از اینکه پرونده بره دادگاه، شاهد رو جرح کرد؟» خودش یه عالم بحث و جدل حقوقی داره. بیاید این ابهامات و اختلاف نظرها رو با هم بررسی کنیم.

۳.۱. جایگاه شهادت در دادسرا

اول از همه، یادتون باشه که دادسرا، مرحله «تحقیقات مقدماتی» پرونده های کیفریه. یعنی اینجا هنوز حکمی صادر نمیشه، بلکه دادیار یا بازپرس داره مدارک و ادله رو جمع آوری می کنه تا ببینه آیا جرمی اتفاق افتاده و متهم کیه. شهادت شهود، یکی از همین ادله ایه که تو دادسرا هم میشه ازش استفاده کرد. پس طبیعیه که اگه شاهد شرایط قانونی رو نداشته باشه، همونجا هم باید بهش ایراد گرفت.

۳.۲. ابهام ماده ۱۹۳ قانون مجازات اسلامی

حالا مشکل از کجا شروع میشه؟ ماده ۱۹۳ قانون مجازات اسلامی میگه: «جرح و تعدیل باید قبل از ادای شهادت به عمل آید، مگر آنکه موجَب جرح یا تعدیل پس از شهادت معلوم شود و در هر صورت تا قبل از صدور حکم به عمل آید.» و بعدتر در همین ماده می بینیم که کلمه «دادگاه» استفاده شده:

«…و در صورتی که دادگاه، شاهد را رد کند، هر یک از طرفین دعوا می تواند برای اثبات صلاحیت شاهد یا عدم صلاحیت آن، شهود معرفی کند.»

اینجا که می بینیم از کلمه «دادگاه» استفاده شده، برخی حقوقدان ها میگن خب پس جرح و تعدیل فقط مال دادگاهه و تو دادسرا نمیشه رسماً این کار رو کرد. اما آیا واقعاً اینطوره؟

۳.۳. تحلیل جامع دیدگاه های حقوقی و رویه قضایی: سه دیدگاه اصلی

برای اینکه عمق بحث رو بفهمیم، باید بریم سراغ سه دیدگاه اصلی که تو نظام قضایی ما وجود داره. نکته جالب اینجاست که خود «نشست های قضایی» (یعنی جلساتی که قضات و حقوقدان ها دور هم جمع میشن و روی یه موضوع خاص بحث میکنن) هم روی این مسئله اختلاف نظر دارن و این نشون میده موضوع چقدر چالش برانگیزه.

۳.۳.۱. دیدگاه اول: نه، اصلاً جرح شاهد در دادسرا ممکن نیست!

این گروه از حقوقدان ها و قضات میگن: ببینید، قانون خودش گفته «دادگاه». وقتی قانونگذار می دونسته که پرونده اول تو دادسرا میره و بعد میاد دادگاه، اگه می خواست اجازه جرح رو تو دادسرا هم بده، حتماً «دادسرا» یا «مقام قضایی تحقیق» رو هم ذکر می کرد. پس وقتی فقط «دادگاه» رو گفته، یعنی جرح فقط تو دادگاه میشه.

استدلالشون اینه که:

• صراحت ماده ۱۹۳: کلمه «دادگاه» واضح و صریح اومده.
• ماهیت تحقیقات مقدماتی: دادسرا برای کشف جرمه، نه تصمیم گیری ماهوی درباره اعتبار شهادت. این کارها مال دادگاهه.
• نبود مرجع صالح: مقام تحقیق (دادیار/بازپرس) صالح نیست که رسماً حکمی درباره جرح یا عدم جرح شاهد بده.

طبق صورتجلسه نشست قضایی استان تهران (۱۳۹۷/۰۲/۱۷) که توی محتوای رقبا هم بهش اشاره شده بود، یه بخش از قضات همین دیدگاه رو دارن و میگن «جرح اصطلاحی در دادسرا محقق نمی گردد.»

۳.۳.۲. دیدگاه دوم: بله، میشه و مقام تحقیق هم باید بررسی کنه!

این دیدگاه که به نظر می رسه از نظر منطقی هم قوی تره، میگه: آقا جان، شهادت یه دلیله. تو دادسرا هم از این دلیل استفاده میشه. اگه شاهد شرایط لازم رو نداشته باشه، شهادتش از همون اول بی اعتباره. پس چرا دادیار یا بازپرس نباید بتونه همونجا بررسی کنه؟

استدلال های این گروه رو با هم ببینیم:

• عمومیت ادله اثبات: ادله اثبات (مثل شهادت) در همه مراحل دادرسی، چه دادسرا و چه دادگاه، معتبرن. پس اگه میشه از شهادت استفاده کرد، باید بشه به اون ایراد هم گرفت.
• لزوم احراز شرایط: مقام تحقیق هم باید مثل دادگاه، از صحت و شرایط شاهد مطمئن بشه تا بتونه با خیال راحت به شهادتش استناد کنه.
• «دادگاه» از باب غلبه: بعضی ها میگن کلمه «دادگاه» تو ماده ۱۹۳ از باب «غلبه» به کار رفته، یعنی چون اکثر پرونده ها آخرش به دادگاه میرسه و اونجا تصمیم نهایی گرفته میشه، قانونگذار این کلمه رو گفته. ولی منظور کلی «مقام قضایی» بوده.
• تکلیف به کشف حقیقت: دادیار و بازپرس وظیفه دارن حقیقت رو کشف کنن. اگه میدونن یه شاهد شرایط قانونی رو نداره، چطور میتونن به شهادتش تکیه کنن؟

همین نشست قضایی استان مازندران (۱۴۰۰/۰۷/۰۷) به صراحت این دیدگاه رو تأیید کرده و گفته: «نظر به اینکه شهادت شهود قابل استماع در دادسرا نیز می باشد و به عنوان ادله اثبات، مورد توجه قانون گذار هم در دادسرا و هم در دادگاه قرار گرفته، بنابراین در صورت ادعای جرح گواه، مقام قضایی در دادسرا مکلف به بررسی و اتخاذ تصمیم مقتضی می باشد.»

۳.۳.۳. دیدگاه سوم (میانه): ایراد رو مطرح کنید، ثبت هم میشه، اما تصمیم نهایی با دادگاهه!

این دیدگاه، یه جورایی سعی میکنه بین دو گروه قبلی آشتی برقرار کنه. میگه: خب، درسته که تو دادسرا نباید تصمیم قطعی درباره جرح گرفته بشه، چون اونجا جای صدور حکم نیست. اما این دلیل نمیشه که اصلاً به ایراد جرح توجه نشه!

طبق این نظر:

• طرفین دعوا میتونن ایراد جرح رو تو دادسرا مطرح کنن.
• دادیار یا بازپرس هم وظیفه داره این ایراد رو تو صورتجلسه تحقیقات ثبت کنه.
• شاید یه بررسی اولیه هم انجام بده (مثل اینکه از شاهد دیگه بپرسه یا مدارک رو ببینه)، اما تصمیم گیری قطعی درباره اینکه آیا شاهد جرح شده یا نه، به عهده دادگاهه.
• این ایراد به همراه پرونده به دادگاه فرستاده میشه تا قاضی دادگاه درباره اش تصمیم بگیره.

۳.۴. جمع بندی: کدوم دیدگاه غلبه داره؟

اگه بخوایم منصفانه نگاه کنیم، با توجه به اصول دادرسی عادلانه و اهمیت کشف حقیقت، دیدگاه دوم یا حداقل دیدگاه سوم، منطقی تر به نظر می رسن. نمی تونیم چشممون رو روی این واقعیت ببندیم که یه شاهد فاقد شرایط، ممکنه با شهادتش کل پرونده رو به هم بریزه.

بنابراین، چه دادیار/بازپرس همونجا تصمیم بگیره، چه ایراد رو ثبت کنه و به دادگاه بفرسته، اصل بر اینه که ایراد جرح رو میشه در دادسرا مطرح کرد و مقام تحقیق هم نمیتونه کاملاً بی تفاوت از کنارش بگذره.

۴. دادیار و بازپرس چی کار کنن؟ یه نگاه عملی به دادسرا

حالا که میدونیم امکان طرح ایراد جرح شاهد در دادسرا وجود داره (حتی اگه تصمیم گیری نهاییش با دادگاه باشه)، بریم ببینیم تو عمل، وقتی شما یا وکیلتون این ایراد رو مطرح می کنید، مقام تحقیق (یعنی دادیار یا بازپرس) باید چیکار کنه. این بخش خیلی به درد وکلا و طرفین پرونده می خوره.

۴.۱. چطور ایراد جرح رو مطرح کنیم؟

روش مطرح کردن ایراد جرح، معمولاً به دو صورته:

• کتبی: بهترین راه اینه که ایراد جرح رو به صورت کتبی و با دلایل و مستنداتش به دادیار یا بازپرس ارائه بدید. اینطوری هم مدرک دارید و هم درخواستتون رسمی تر و جدی تر دیده میشه.
• شفاهی: اگه فرصت نبود، میتونید شفاهی هم ایراد رو مطرح کنید. در این صورت، حتماً از دادیار/بازپرس بخواهید که ایرادتون رو تو صورتجلسه تحقیقات ثبت کنه. این نکته طلایی رو هیچ وقت فراموش نکنید!

۴.۲. واکنش مقام تحقیق در مواجهه با ایراد جرح

وقتی ایراد جرح مطرح میشه، دادیار یا بازپرس معمولاً این کارها رو انجام میده:

1. ثبت ایراد در صورتجلسه: اولین کاری که مقام تحقیق باید انجام بده، اینه که ایراد شما و دلایلتون رو تو صورتجلسه تحقیقات ثبت کنه. این ثبت کردن، خودش یه سند رسمی برای شماست.
2. بررسی اولیه دلایل و قرائن: مقام تحقیق می تونه (و در دیدگاه دوم، موظفه) یه بررسی اولیه انجام بده. مثلاً از شما بخواد دلایل جرح رو ارائه بدید (مثل مدارکی که نشون میده شاهد سابقه کیفری داره، یا ذی نفع در پرونده ست). اگه مدارک شما قوی باشه، ممکنه دادیار/بازپرس همونجا به شهادت شاهد مشکوک بشه.
3. تذکر به شاهد: مقام تحقیق حتماً باید به شاهد، سوگند یادآوری کنه و مجازات سنگین شهادت کذب رو بهش گوشزد کنه. این کار خودش می تونه باعث بشه شاهد حرف های دروغش رو پس بگیره یا دقت بیشتری تو شهادتش داشته باشه.
4. آیا میشه از شاهد دیگری برای اثبات جرح استماع شهادت کرد؟ این یه نکته بحث برانگیزه. بعضی ها میگن بله، اگه برای اثبات جرح، شهود دیگری دارید، مقام تحقیق باید حرف اون ها رو هم بشنوه. بعضی ها هم میگن این کار ماهوی و مال دادگاهه. اما طبق نظر هیئت عالی قضایی (صورتجلسه استان مازندران که دیدگاه دوم رو تأیید کرده)، مقام قضایی در دادسرا مکلف به بررسی و اتخاذ تصمیم مقتضی می باشد. پس میشه گفت بله، اگه شهودی برای اثبات جرح دارید، باید حرفشون شنیده بشه.
5. انتقال ایراد جرح به دادگاه: حتی اگه دادیار/بازپرس خودش تصمیمی نگیره، ایراد جرح به همراه کل پرونده به دادگاه فرستاده میشه تا قاضی دادگاه در مرحله رسیدگی ماهوی، درباره اش تصمیم بگیره. این یعنی ایراد شما بی اثر نمیمونه.

۴.۳. عواقب عدم توجه به ایراد جرح در دادسرا

اگه خدای نکرده مقام تحقیق به ایراد جرح شما توجه نکنه و این ایراد تو صورتجلسه هم ثبت نشه، ممکنه در مراحل بعدی کارتون سخت بشه. شهادت اون شاهد، به عنوان یکی از دلایل پرونده به دادگاه میره و شما باید تو دادگاه از نو تلاش کنید تا ثابت کنید شهادتش نامعتبره. اما اگه ایراد شما همون تو دادسرا ثبت شده باشه، کارتون تو دادگاه راحت تره و قاضی دادگاه خودش موظفه به اون ایراد رسیدگی کنه.

۵. اصول جرح و تعدیل: قوانین بازی رو بشناسیم

جرح و تعدیل، مثل هر کار حقوقی دیگه ای، اصول و قواعد خاص خودش رو داره. اگه این اصول رو بدونید، می تونید با چشم بازتری تو دادسرا یا دادگاه حرکت کنید و از حقتون دفاع کنید.

۵.۱. اصل صحت و اصل برائت

تو سیستم حقوقی ما، اصل بر اینه که شهادت هر مسلمونی صحیحه و معتبره، مگه اینکه خلافش ثابت بشه. این یعنی اگه شما میگید یه شاهد شرایط قانونی رو نداره و شهادتش معتبر نیست (یعنی جرحش می کنید)، بار اثباتش به عهده شماست. شما باید با دلیل و مدرک ثابت کنید که شاهد طرف مقابل، مثلاً عادل نیست یا ذی نفع در پرونده ست.

۵.۲. اصل تخصص

یادتون باشه که مرجع اصلی و صالح برای رسیدگی قطعی به ایراد جرح و تعدیل، دادگاه و قاضی پرونده ست. هرچند که همونطور که دیدیم، تو دادسرا هم میشه این ایراد رو مطرح کرد، اما تصمیم نهایی با قاضی دادگاهه که بعد از بررسی تمام دلایل و مستندات، حکم مقتضی رو صادر می کنه.

۵.۳. زمان طرح ایراد جرح: دیر نرسه!

قانون مجازات اسلامی (ماده ۱۹۳) میگه که جرح و تعدیل باید قبل از ادای شهادت انجام بشه. یعنی تا شاهد شروع به حرف زدن نکرده، شما باید ایرادتون رو مطرح کنید. البته یه تبصره مهم داره: «مگر آنکه موجَب جرح یا تعدیل پس از شهادت معلوم شود و در هر صورت تا قبل از صدور حکم به عمل آید.»

این یعنی اگه شما بعد از اینکه شاهد شهادت داد، تازه فهمیدید که اون شرایط قانونی رو نداره (مثلاً سابقه کیفریش رو کشف کردید)، تا قبل از اینکه حکم صادر بشه، میتونید ایراد جرح رو مطرح کنید و دادگاه موظفه بهش رسیدگی کنه.

۵.۴. لزوم بیان دلیل و جهت جرح

وقتی ایراد جرح رو مطرح می کنید، نباید همینطوری یه حرف بی اساس بزنید. حتماً باید بگید که چرا به این شاهد ایراد دارید و دلیلش چیه. مثلاً نگید «آقا این شاهد دروغ میگه!» باید بگید «این شاهد با متهم خصومت داره چون یک ماه پیش با هم دعوا کردن و پرونده اش موجوده» یا «این شاهد از برادر متهم پول گرفته و ذی نفع در پرونده ست».

البته ماده ۱۹۵ قانون مجازات اسلامی یه نکته مهم میگه: «در اثبات جرح یا تعدیل شاهد، ذکر اسباب آن لازم نیست و گواهی مطلق به تعدیل یا جرح، کفایت می کند مشروط بر آنکه شاهد دارای شرایط شرعی باشد.» این یعنی چی؟ یعنی کسی که برای اثبات جرح یا تعدیل شهادت میده، لازم نیست بگه «چرا» فکر می کنه اون شاهد عادل نیست. مثلاً اگه یه نفر رو در حال گناه دیده، همین که بگه «فلانی عادل نیست»، کافیه و لازم نیست جزئیات گناه رو بگه. اما برای طرفین دعوا که ایراد جرح رو مطرح می کنن، بهتره دلیل رو بیان کنن.

۵.۵. دلایل اثبات جرح: با چی ثابت کنیم؟

برای اینکه ثابت کنید یه شاهد شرایط لازم رو نداره، میتونید از این راه ها استفاده کنید:

• شهادت شهود دیگه: میتونید دو نفر شاهد بیارید که شهادت بدن شاهد طرف مقابل، فاقد شرایط قانونیه. این رایج ترین راهه.
• اسناد و مدارک: مدارک کتبی مثل سوابق کیفری، حکم دادگاه، اسناد مالی که نشون دهنده ذی نفع بودنشه، یا حتی پیامک ها و چت هایی که خصومت رو نشون میدن.
• اقرار خود شاهد: اگه خود شاهد اقرار کنه که مثلاً با طرف مقابل خصومت داره یا در پرونده نفع داره، این بهترین دلیله.
• علم قاضی: تو برخی شرایط، ممکنه قاضی یا مقام تحقیق بر اساس علم خودش (مثلاً با تحقیق محلی یا شناخت قبلی) به این نتیجه برسه که شاهد شرایط لازم رو نداره.

۶. وکیل ها و طرفین دعوا: این توصیه ها رو جدی بگیرید!

حالا که حسابی با ابعاد جرح شاهد در دادسرا آشنا شدیم، اجازه بدید چند تا نکته و توصیه کاربردی بهتون بگم که تو پرونده های واقعی به دردتون می خوره.

• مستندسازی رو جدی بگیرید: اگه میخواید ایراد جرح رو مطرح کنید، حتماً همه چیز رو کتبی و با جزئیات کامل بنویسید و ضمیمه پرونده کنید. دلایلتون رو هم دقیق و مستند ارائه بدید. صرفاً شفاهی گفتن کافی نیست و ممکنه بعداً به مشکل بخورید.
• فکر کنید و آماده باشید: از قبل به این فکر کنید که آیا طرف مقابل میتونه به شاهد شما ایراد بگیره؟ چه نقاط ضعفی تو شهود شما هست؟ اگه ایرادی مطرح شد، چطور میتونید از شاهدتون دفاع کنید و اون رو «تعدیل» کنید؟
• رویه های دادسراها ممکنه فرق کنه: یادتون باشه که ممکنه تو دادسراهای مختلف یا حتی با دادیارها و بازپرس های مختلف، رویه برخورد با ایراد جرح شاهد کمی متفاوت باشه. پس آماده باشید که تو بعضی موارد ممکنه مجبور بشید بیشتر پافشاری کنید تا ایرادتون ثبت بشه.
• زودتر اقدام کنید: همونطور که گفتیم، بهترین زمان برای طرح ایراد جرح، قبل از ادای شهادته. هرچی زودتر این کار رو بکنید، هم برای خودتون بهتره و هم جلوی اثرگذاری یه شهادت نامعتبر رو میگیرید. البته اگه بعداً فهمیدید، تا قبل از صدور حکم هنوز فرصت هست.
• مواد قانونی رو خوب بلد باشید: وکلا و حتی طرفین دعوا، باید تسلط خوبی روی مواد ۱۷۷، ۱۹۱، ۱۹۳ و ۱۹۵ قانون مجازات اسلامی و همچنین مواد مرتبط از قانون آیین دادرسی کیفری داشته باشند. این آگاهی، قدرت دفاع شما رو چند برابر می کنه.
• اگه وکیل دارید، حتماً باهاش مشورت کنید: اگه درگیر پرونده ای هستید که بحث شهادت شهود توش مهمه، حتماً با وکیلتون مشورت کنید. یه وکیل باتجربه میتونه بهترین استراتژی رو برای جرح یا تعدیل شاهد بهتون پیشنهاد بده.

نتیجه گیری

همونطور که دیدیم، بحث جرح شاهد در دادسرا، یکی از اون مسائل حقوقی پرچالش و البته مهم تو نظام قضایی ماست. با اینکه ماده ۱۹۳ قانون مجازات اسلامی از کلمه «دادگاه» استفاده کرده، اما با توجه به ماهیت تحقیقات مقدماتی و اهمیت کشف حقیقت، اکثر حقوقدان ها و رویه قضایی به این سمت میره که امکان طرح ایراد جرح در دادسرا وجود داره و مقام تحقیق هم نمیتونه کاملاً بی تفاوت از کنارش بگذره.

چه دادیار یا بازپرس همونجا تصمیم گیری اولیه رو بکنه، چه ایراد رو ثبت و به دادگاه ارجاع بده، مهم اینه که شما به عنوان شاکی، متهم یا وکیل، از حقتون برای ایراد گرفتن به شهادت شاهد نامعتبر استفاده کنید. این کار به برقراری عدالت و کشف حقیقت کمک زیادی می کنه. امیدواریم با شفافیت بیشتر در قوانین و رویه های قضایی، این ابهامات هم به مرور زمان کمتر و کمتر بشن تا همه بتونن با اطمینان خاطر بیشتری تو این مسیر قدم بردارن.