حکم جلب بدون ابلاغ

حکم جلب بدون ابلاغ یعنی بازداشت شما بدون اینکه از قبل احضاریه برایتان فرستاده باشند؛ اتفاقی که در سیستم قضایی ما یک استثناست و فقط در موارد خاص و با شرایط مشخصی انجام می شود.
وقتی حرف از حکم جلب بدون ابلاغ می شود، خیلی ها نگران می شوند که نکند یک روز ناگهانی مأمور جلوی در خانه ظاهر شود و آن ها را با خودش ببرد. خب، حق دارید نگران باشید، اما باید بدانید این موضوع آنقدرها هم که فکر می کنید رایج نیست و قانون برای آن چهارچوب های محکمی گذاشته است. اصلاً اصل بر این است که اول شما را احضار کنند تا خودتان به دادسرا بیایید، مگر اینکه شرایط خاصی پیش بیاید. امروز می خواهیم صفر تا صد این ماجرا را با هم مرور کنیم تا اگر خدای نکرده درگیر چنین وضعیتی شدید یا یکی از اطرافیانتان با آن مواجه شد، با آگاهی کامل گام بردارید و از حقوق قانونی خودتان دفاع کنید.

جلب متهم: چیستی و تفاوتش با احضاریه (داستان از کجا شروع می شود؟)

برای اینکه مفهوم حکم جلب بدون ابلاغ را خوب بفهمیم، اول باید ببینیم خود جلب چیست و چه فرقی با احضاریه دارد. اصلاً روند عادی رسیدگی به پرونده های کیفری چطور پیش می رود؟ اینجاست که پای احضاریه و جلب به میان می آید.

احضاریه، دعوت نامه دادسرا

احضاریه یک جور دعوت نامه رسمی و کتبی است از طرف مراجع قضایی (معمولاً بازپرس در دادسرا) که از شما می خواهند در یک تاریخ و ساعت مشخص برای پاسخگویی به اتهامی که به شما وارد شده یا شهادت دادن در مورد پرونده ای، در دادسرا یا دادگاه حاضر شوید. اصل کار این است که قبل از هر اقدامی، متهم را با این برگه احضار کنند. قانون به این موضوع خیلی اهمیت می دهد و می گوید قبل از جلب، باید حتماً احضاریه برای متهم فرستاده شود تا حق دفاع از خودش را داشته باشد.

حکم جلب، وقتی دعوت جواب نمی دهد

اما حکم جلب فرق دارد. وقتی احضاریه می فرستند و متهم بدون عذر موجه در دادسرا حاضر نمی شود، آن وقت است که بازپرس می تواند دستور جلب او را صادر کند. جلب یعنی مأموران شما را دستگیر کرده و به زور (در صورت لزوم) نزد مقام قضایی حاضر کنند. این اقدام، یعنی جلب، یک مرحله سخت گیرانه تر و اجباری تر از احضار است. هدف نهایی هم این است که متهم هر طور شده به مرجع قضایی آورده شود تا تحقیقات ادامه پیدا کند و حق و حقوق شاکی و جامعه پایمال نشود.

عذرهای موجه: وقتی غیبت قانونی است

قانون گذار هم آدم است و می داند که زندگی بالا و پایین دارد و گاهی ممکن است نتوانیم در موعد مقرر حاضر شویم. برای همین در ماده ۱۷۸ قانون آیین دادرسی کیفری، مواردی را به عنوان عذر موجه پیش بینی کرده که اگر به این دلایل نتوانستید در دادسرا یا دادگاه حاضر شوید، حکم جلب برایتان صادر نمی شود. فقط کافی است عذر موجه خود را به موقع به بازپرس یا مرجع قضایی اطلاع دهید و مدارک لازم را ارائه کنید. این عذرها شامل:

• نرسیدن یا دیر رسیدن احضاریه به شکلی که امکان حضور را از بین ببرد.
• بیماری خودتان و بیماری سخت والدین، همسر یا فرزندانتان.
• فوت همسر یا یکی از بستگان نزدیک (تا درجه سوم از طبقه دوم).
• وقوع حوادث مهم و غیرمنتظره مثل سیل، زلزله، بیماری های واگیردار که تردد را ناممکن کند.
• اینکه خودتان در بازداشت یا زندان باشید.
• سایر مواردی که به تشخیص بازپرس، عرفاً عذر موجه محسوب می شود.

البته یک تبصره هم داریم: اگر غیر از این موارد، یک بار دیگر هم نتوانستید بیایید، می توانید قبل از موعد، بازپرس را در جریان بگذارید تا اگر تحقیقات به تأخیر نمی افتد، تا سه روز به شما فرصت مجدد بدهد.

اصل برائت: سپر دفاعی هر متهم

قبل از اینکه وارد بحث حکم جلب بدون ابلاغ شویم، باید به یک اصل خیلی مهم اشاره کنیم: اصل برائت. این اصل یعنی تا زمانی که جرم کسی در دادگاه ثابت نشده و حکم قطعی برایش صادر نشده، او بی گناه فرض می شود. ماده ۱۶۸ قانون آیین دادرسی کیفری هم همین را می گوید؛ یعنی بازپرس نباید بدون دلیل کافی، کسی را احضار یا جلب کند. هدف این اصل این است که از آبروی افراد و حقوق شهروندی شان محافظت شود. پس جلب شدن، به معنی مجرم بودن نیست و شما تا قبل از حکم قطعی، بی گناه محسوب می شوید.

استثناهای حکم جلب بدون ابلاغ: چه زمانی ناگهان جلب می شوید؟ (ماده 180 قانون آیین دادرسی کیفری)

خب، رسیدیم به موضوع اصلی مقاله: حکم جلب بدون ابلاغ. همانطور که گفتیم، اصل بر این است که اول احضاریه بفرستند، اما در موارد خاصی، قانون به بازپرس اجازه داده که بدون فرستادن احضاریه، مستقیماً دستور جلب متهم را صادر کند. این موارد در ماده ۱۸۰ قانون آیین دادرسی کیفری به دقت مشخص شده اند.

چرا این استثناها وجود دارند؟

شاید بپرسید چرا قانون گذار چنین استثناهایی را در نظر گرفته است؟ دلیلش ساده است: در برخی جرائم، اهمیت موضوع و احتمال فرار متهم، تبانی برای از بین بردن مدارک، یا مخفی شدن او آنقدر بالاست که اگر بخواهند احضاریه بفرستند، ممکن است کل پرونده از مسیر اصلی خود خارج شود و رسیدگی به جرم مختل گردد. در واقع این استثناها برای حفظ نظم جامعه و اطمینان از اجرای عدالت است.

جرائم سنگین: وقتی پای جان و آزادی در میان است

اولین مورد در ماده ۱۸۰، مربوط به جرائمی است که مجازات قانونی آن ها خیلی سنگین است. یعنی اگر کسی به ارتکاب این جرائم متهم شود، بازپرس می تواند بدون احضاریه، او را جلب کند. این جرائم عبارتند از:

• جرائمی که مجازات قانونی شان سلب حیات است: مثل قتل عمد.
• جرائمی که مجازات قانونی شان قطع عضو است: مثل جرائم حدی که منجر به قطع دست یا پا می شود.
• جرائمی که مجازات قانونی شان حبس ابد است: مثل برخی از انواع قاچاق مواد مخدر یا سرقت مسلحانه خاص.

مثلاً فرض کنید کسی متهم به قتل عمد شده و پلیس دلایل کافی برای این اتهام پیدا کرده است. در این شرایط، اگر بخواهند برایش احضاریه بفرستند، احتمال فرار او خیلی بالاست. اینجا بازپرس می تواند مستقیماً دستور جلب را صادر کند.

نشانی نامعلوم: وقتی بازپرس نمی تواند پیدایتان کند

مورد بعدی، وقتی است که محل اقامت، محل کسب یا شغل متهم اصلاً مشخص نیست و بازپرس هر چقدر هم تلاش کرده، نتوانسته نشانی او را پیدا کند. در این حالت، چون امکان ارسال احضاریه وجود ندارد، بازپرس چاره ای جز صدور حکم جلب بدون ابلاغ ندارد تا بتواند متهم را پیدا کرده و به پرونده رسیدگی کند. البته باید تأکید کرد که بازپرس ابتدا باید تمام تلاش خود را برای پیدا کردن نشانی متهم انجام دهد و تنها در صورت بی نتیجه ماندن این اقدامات، به این راهکار متوسل شود.

جرائم تعزیری درجه پنج و بالاتر و احتمال فرار یا تبانی

اگر جرمی از نوع تعزیری درجه پنج یا بالاتر باشد (جرائم تعزیری در قانون مجازات اسلامی بر اساس شدت مجازات به هشت درجه تقسیم می شوند که درجه یک شدیدترین و درجه هشت خفیف ترین است) و از اوضاع و احوال پرونده و قرائن موجود، این بیم برود که متهم فرار کند، مخفی شود یا با دیگران تبانی کند تا آثار جرم را از بین ببرد، بازپرس می تواند او را بدون احضاریه جلب کند.
جرائم تعزیری درجه پنج شامل مجازات هایی مثل حبس بیش از دو تا پنج سال، جزای نقدی بیش از هجده میلیون تا سی و شش میلیون تومان و … می شوند (مثال: برخی کلاهبرداری ها یا خیانت در امانت سنگین). تشخیص بیم فرار یا تبانی هم به نظر بازپرس و با توجه به شواهد پرونده بستگی دارد.

جرائم سازمان یافته و امنیتی: وقتی پای امنیت ملی در میان است

آخرین موردی که ماده ۱۸۰ پیش بینی کرده، مربوط به اشخاصی است که به جرائم سازمان یافته و جرائم علیه امنیت داخلی و خارجی کشور متهم هستند. جرائم سازمان یافته، جرائمی هستند که با مشارکت گروهی و برنامه ریزی شده انجام می شوند (مثل باندهای قاچاق یا فساد گسترده). جرائم علیه امنیت نیز مستقیماً امنیت کشور را هدف قرار می دهند (مثل جاسوسی یا اقدامات تروریستی). در این موارد خاص، به دلیل حساسیت و اهمیت موضوع، قانون اجازه حکم جلب بدون ابلاغ را داده است.

رویه قضایی و نکات مهم

خیلی مهم است که بدانید رویه قضایی و نظریات مشورتی اداره حقوقی قوه قضائیه، این موارد استثنایی حکم جلب بدون ابلاغ را با سخت گیری تفسیر می کنند. یعنی تا جایی که می شود، باید اصل بر لزوم احضار باشد و فقط در مواقعی که چاره ای نیست، به سمت جلب بدون ابلاغ رفت. این تفسیر مضیق به نفع متهم است و از تضییع حقوق او جلوگیری می کند.

مراحل صدور و اجرای حکم جلب بدون ابلاغ: از کاغذ تا بازداشت

خب حالا که فهمیدیم حکم جلب بدون ابلاغ در چه مواردی صادر می شود، بد نیست بدانیم این حکم چطور صادر و اجرا می شود و چه مراحلی دارد.

بازپرس: تنها مرجع صدور حکم

اولین نکته این است که تنها کسی که صلاحیت صدور حکم جلب را دارد، بازپرس پرونده است. یعنی هیچ مأمور یا مرجع دیگری نمی تواند خودسرانه چنین حکمی صادر کند. البته در مرحله دادگاه، قاضی دادگاه هم می تواند دستور جلب صادر کند، اما در مرحله تحقیقات مقدماتی (دادسرا) این اختیار فقط با بازپرس است.

برگه جلب: چه اطلاعاتی باید داشته باشد؟ (ماده 181)

حکم جلب به موجب یک برگه مخصوص به نام برگه جلب صادر می شود. این برگه باید حتماً حاوی مشخصات کامل متهم و مهم تر از آن، علت جلب باشد. یعنی باید بنویسند شما را به چه اتهامی جلب می کنند. این برگه باید به امضای بازپرس برسد و در زمان دستگیری، یک نسخه از آن به متهم ابلاغ شود تا بداند چرا جلب شده است. البته یک استثنا هم داریم: اگر ذکر علت جلب باعث هتک حیثیت اجتماعی، عفت یا امنیت عمومی شود (طبق ماده ۱۷۰)، ممکن است علت جلب در برگه ذکر نشود. در این صورت، متهم می تواند به دفتر مرجع قضایی مراجعه کرده و از جزئیات اتهام مطلع شود.

ضابطین دادگستری: مجریان قانون (ماده 182)

پس از صدور حکم جلب، این ضابطین دادگستری (مثل مأموران نیروی انتظامی) هستند که وظیفه اجرای آن را بر عهده دارند. مأمور جلب باید بعد از نشان دادن برگه جلب، متهم را دعوت کند که با او نزد بازپرس حاضر شود. اگر متهم همکاری نکرد و از همراهی با مأمور امتناع ورزید، مأمور می تواند او را جلب کرده و تحت الحفظ نزد بازپرس ببرد. در صورت نیاز هم می تواند از کمک سایر مأموران استفاده کند.

جلب در روز یا شب؟ استثناهای اضطراری (ماده 183)

اصل بر این است که جلب متهم، به خصوص حکم جلب بدون ابلاغ، فقط در روز انجام شود. این موضوع برای حفظ آبرو و حیثیت افراد است، چون جلب در شب ممکن است جلب توجه بیشتری کند. اما باز هم استثنا وجود دارد. اگر بازپرس تشخیص دهد که به دلیل اهمیت جرم، وضعیت متهم، نحوه ارتکاب جرم یا احتمال فرار او، جلب در شب ضروری است، می تواند این اجازه را صادر کند. در این صورت، بازپرس باید این موارد ضرورت را در پرونده ثبت کند. نکته مهم تر اینکه، در صورت جلب متهم، باید در همان روز وضعیت او توسط بازپرس یا قاضی کشیک تعیین تکلیف شود و متهم بلاتکلیف نماند.

جلب سیار: حکم جلب در جیب شاکی (ماده 184)

یکی از انواع حکم جلب بدون ابلاغ که ممکن است خیلی ها درباره آن شنیده باشند، جلب سیار است. این نوع جلب وقتی صادر می شود که بازپرس مطمئن شود متهم متواری است و نمی توان او را در یک نشانی مشخص پیدا کرد. در این حالت، برگه جلب با یک مدت اعتبار مشخص در اختیار ضابطین دادگستری قرار می گیرد تا هر جا متهم را پیدا کردند، او را جلب و نزد بازپرس بیاورند. یک نکته جالب این است که در صورت لزوم، بازپرس حتی می تواند این برگه جلب سیار را برای مدت معین در اختیار شاکی (خواهان) قرار دهد تا اگر متهم را دید، او را به ضابطین مربوطه معرفی کند. اما یک نکته مهم دیگر: اگر متهم در منزل یا محل کار خود یا شخص دیگری مخفی شده باشد، ضابطین باید حتماً حکم ورود به محل را از مقام قضایی بگیرند و بدون این حکم نمی توانند وارد شوند.

نگهداری پس از جلب: چقدر فرصت دارید؟ (ماده 185)

ضابطین دادگستری وظیفه دارند متهم جلب شده را بلافاصله نزد بازپرس ببرند. اگر بازپرس یا مقام قضایی جانشین در دسترس نبودند (مثلاً خارج از ساعت اداری)، باید در اولین وقت اداری او را حاضر کنند. خیلی مهم است که مدت زمان نگهداری متهم در بازداشتگاه تا زمان تحویل به بازپرس یا قاضی کشیک، نباید از ۲۴ ساعت بیشتر شود. اگر این زمان رعایت نشود، ضابطین ممکن است مرتکب جرم توقیف غیرقانونی شوند. در این مدت، حقوق متهم (که جلوتر به آن اشاره می کنیم) باید به طور کامل رعایت شود.

جلب در تعطیلات: قاضی کشیک چه می کند؟ (ماده 186)

اگر در ایام تعطیلات طولانی و متوالی حکم جلب بدون ابلاغ صادر و اجرا شود و متهم جلب گردد، پرونده از شعبه بازپرسی خارج می شود و قاضی کشیک وظیفه دارد با تنظیم صورت جلسه، تصمیم مقتضی را در مورد متهم اتخاذ کند. هدف این است که هیچ متهمی به دلیل تعطیلات بلاتکلیف نماند. در اولین روز کاری بعد از تعطیلات هم، پرونده به همراه شرح اقدامات انجام شده به شعبه بازپرسی اصلی برگردانده می شود.

حکم جلب در مرحله دادرسی: وقتی پرونده به دادگاه می رسد (ماده 345)

تا اینجا بیشتر درباره مرحله تحقیقات مقدماتی در دادسرا و نقش بازپرس صحبت کردیم. اما ممکن است پرونده به دادگاه رفته باشد و در مرحله دادرسی، باز هم نیاز به حکم جلب باشد. ماده ۳۴۵ قانون آیین دادرسی کیفری به این موضوع می پردازد.
در این مرحله، اگر متهم بدون عذر موجه در دادگاه حاضر نشود و دادگاه حضور او را لازم بداند، ابتدا یک بار دیگر احضاریه برایش می فرستند و در آن قید می کنند که اگر این بار هم نیاید، جلب خواهد شد. اگر باز هم متهم نیامد و دادگاه همچنان حضورش را ضروری تشخیص داد، آن وقت است که حکم جلب صادر می شود. پس در مرحله دادگاه، جلب معمولاً بعد از دو بار احضار و عدم حضور انجام می شود و نه مستقیماً بدون احضار. مگر اینکه پرونده جنبه حق الناس نداشته باشد یا نیازی به حضور متهم برای اخذ آخرین دفاع نباشد که در این صورت دادگاه می تواند غیاباً رسیدگی کرده و رأی صادر کند.

حقوق اساسی متهم در زمان جلب: حتی بدون ابلاغ، شما حق دارید!

فرقی نمی کند که حکم جلب بدون ابلاغ باشد یا با ابلاغ احضاریه؛ هر متهمی، در هر مرحله ای از تحقیقات یا دادرسی، حقوق اساسی و مهمی دارد که باید به آن ها احترام گذاشته شود. آگاهی از این حقوق، مهم ترین سپر دفاعی شماست.

• حق اطلاع از اتهام: شما حق دارید بدانید به چه جرمی و با چه اتهامی جلب شده اید.
• حق سکوت: هیچ کس نمی تواند شما را مجبور به اقرار یا شهادت علیه خودتان کند. شما حق دارید سکوت کنید.
• حق دسترسی به وکیل: از همان لحظه جلب و شروع تحقیقات، شما حق دارید یک وکیل داشته باشید و با او مشورت کنید. این حق از حقوق بنیادین شماست.
• حق اطلاع به خانواده: شما حق دارید یکی از بستگان یا خانواده تان را از وضعیت خود مطلع کنید.
• حق بر سالم ماندن: هیچ کس حق شکنجه یا آزار جسمی و روحی شما را ندارد.
• حق استفاده از مترجم: اگر زبان فارسی بلد نیستید، حق دارید از مترجم استفاده کنید.

اگر ناگهان جلب شدید: قدم های بعدی چیست؟

مواجهه با حکم جلب بدون ابلاغ می تواند تجربه شوکه کننده ای باشد. اما در این لحظات، حفظ آرامش و آگاهی از اقدامات درست، بسیار حیاتی است.

برای خودتان: حفظ آرامش و استفاده از حقوق

اگر خودتان یا یکی از نزدیکانتان به این شیوه جلب شدید:

1. آرامش خود را حفظ کنید: مقاومت فیزیکی در برابر مأمورین دادگستری می تواند عواقب حقوقی جدی تری داشته باشد. همکاری کنید، اما نه به قیمت نادیده گرفتن حقوق تان.
2. درباره علت جلب سؤال کنید: حق دارید بدانید به چه اتهامی جلب شده اید.
3. درخواست تماس با وکیل یا خانواده: فوراً درخواست کنید که بتوانید با یک وکیل یا یکی از اعضای خانواده تان تماس بگیرید. این حق شماست.
4. حق سکوت را به یاد داشته باشید: جز اطلاعات هویتی، هیچ اجباری برای دادن اطلاعات بیشتر یا پاسخ به سؤالات ندارید، مگر اینکه وکیل تان حضور داشته باشد.

برای نزدیکانتان: پیگیری سریع و حرفه ای

اگر یکی از نزدیکان شما جلب شد:

1. از طریق مراجع قضایی پیگیری کنید: فوراً به دادسرای مربوطه (که معمولاً حوزه قضایی وقوع جرم است) مراجعه کنید تا از وضعیت او مطلع شوید.
2. مشاوره فوری با وکیل کیفری متخصص: این حیاتی ترین گام است. یک وکیل متخصص در امور کیفری می تواند به سرعت وضعیت را بررسی کند، از حقوق متهم دفاع کند و راهکارهای قانونی را پیش ببرد.
3. آماده سازی وثیقه یا کفالت: در بسیاری از موارد، پس از جلب، بازپرس قرار تأمین صادر می کند (مثل قرار وثیقه یا کفالت). وکیل می تواند در این زمینه به شما کمک کند تا در صورت امکان، متهم آزاد شود.
4. جمع آوری شواهد و مدارک: هر مدرکی که می تواند به دفاع از متهم کمک کند، جمع آوری کنید و به وکیل خود ارائه دهید.

چند نکته طلایی و هشدار حقوقی:

در پایان، چند نکته کلیدی دیگر را هم به یاد داشته باشید که می تواند در این مسیر به دردتان بخورد:

• جلب شدن به معنای مجرم بودن نیست: همانطور که گفتیم، اصل برائت پابرجاست. جلب فقط یک اقدام قانونی برای حضور متهم در مرجع قضایی است.
• مقاومت در برابر مأمور قانون عواقب جدی دارد: از این کار پرهیز کنید.
• فرق جلب با بازداشت موقت: جلب صرفاً آوردن متهم به نزد بازپرس است، اما بازداشت موقت یک قرار تأمین کیفری است که با دستور قضایی و برای مدت مشخصی، متهم را در زندان نگه می دارند. پس این دو با هم متفاوتند.
• اهمیت پیگیری حقوقی سریع و مؤثر: در پرونده های کیفری، زمان حرف اول را می زند. هرچه سریع تر اقدام قانونی کنید، شانس دفاع مؤثر بیشتر است.

یادتان باشد، آگاهی از قوانین، نیمی از راه حل است. اما داشتن یک وکیل مجرب، گام اصلی برای دفاع تمام عیار از حقوق شماست. در مسائل کیفری، به خصوص مواردی مثل حکم جلب بدون ابلاغ، هرگز بدون مشورت با متخصصین این حوزه قدم برندارید.

نتیجه گیری

در این مطلب، سعی کردیم تا حد امکان به طور مفصل و با زبانی ساده، درباره حکم جلب بدون ابلاغ صحبت کنیم. دیدیم که اگرچه اصل بر احضار متهم است، اما در شرایط خاص و اضطراری که قانون در ماده ۱۸۰ آیین دادرسی کیفری پیش بینی کرده، بازپرس می تواند مستقیماً دستور جلب را صادر کند. این شرایط شامل جرائم سنگین، ناشناس بودن نشانی متهم، بیم فرار یا تبانی در جرائم تعزیری درجه پنج و بالاتر، و همچنین جرائم سازمان یافته و امنیتی می شود. از روند صدور و اجرای حکم جلب گرفته تا حقوق اساسی متهم در زمان جلب و اقدامات لازم پس از آن را بررسی کردیم.

دانستن این نکات و آگاهی از حقوق قانونی، کمک می کند تا در مواجهه با چنین موقعیت هایی، با آرامش و اطمینان بیشتری عمل کنید. اما فراموش نکنید که پیچیدگی های حقوقی به خصوص در پرونده های کیفری، نیاز به تخصص دارد.

برای مشاوره تخصصی حقوقی در زمینه حکم جلب بدون ابلاغ و دفاع از حقوق خود، با ما تماس بگیرید.