خلاصه کتاب بلا تار ( نویسنده سعیده طاهری، بابک کریمی )

بلا تار، کارگردان مجارستانی، با آثار خاص و عمیقش مثل تانگوی شیطان و اسب تورین دنیایی کاملاً منحصر به فرد در سینما خلق کرده که خیلی از علاقه مندان سینما رو مجذوب خودش کرده. حالا کتاب بلا تار از سعیده طاهری و بابک کریمی، یه منبع فارسی زبان حسابی و جون دار به حساب میاد که ابعاد مختلف سینمای این فیلمساز رو حسابی زیر و رو کرده و بهمون کمک می کنه بیشتر با جادوی آثارش آشنا بشیم.

تاحالا شده یه فیلمی ببینید که ساعت ها و حتی روزها بعد از تموم شدنش، هنوز توی ذهن تون بچرخه و رهای تون نکنه؟ سینمای بلا تار دقیقاً همین حس رو به آدم می ده. یک کارگردان از مجارستان که با فیلم های سیاه وسفید، برداشت های طولانی و داستانی که بیشتر به یه شعر فلسفی شباهت داره تا روایت خطی، جایگاه خودش رو توی دل سینه فیل ها باز کرده. آثارش مثل یه تابلوی نقاشی متحرک می مونن که پر از جزئیات و معانی عمیقن و هر بار که نگاهشون می کنی، یه چیز جدیدی کشف می کنی. اما خب، پیدا کردن یه منبع درست و حسابی فارسی که بتونه این دنیای پیچیده رو برات توضیح بده، همیشه کار آسونی نبوده. انگار باید توی تاریکی دنبال یه شمع روشن می گشتی. اینجاست که کتاب بلا تار سعیده طاهری و بابک کریمی مثل یه نور امید ظاهر می شه و خلأ بزرگ منابع فارسی زبان رو پر می کنه.

این کتاب یه جورایی فراتر از یه معرفی سادست؛ یه جور غواصی عمیق توی جهان بلا تار محسوب می شه. نویسنده ها، با یک رویکرد کاملاً تحلیلی و جامع، نه فقط فیلم های تار رو دونه دونه بررسی کردن، بلکه سعی کردن به فلسفه پشت آثارش، سبک منحصربه فردش و حتی تاثیری که روی مخاطب می ذاره، بپردازن. این مقاله هم دقیقاً با همین هدف نوشته شده؛ که مهم ترین نکات، ایده ها و تحلیل های مطرح شده توی کتاب رو براتون روشن کنه تا بدون اینکه لازم باشه کل کتاب رو بخونید، یه درک درست و حسابی از جهان بینی بلا تار و نگاه نویسندگان کتاب به اون پیدا کنید. پس اگه دانشجوی سینمایید، پژوهشگر این حوزه هستید، یا فقط مثل من عاشق سینمای عمیق و هنری هستید و می خواید با یکی از بزرگ ترین کارگردان های معاصر آشنا بشید، جای درستی اومدید. بیاید با هم یه سر بزنیم به دنیای پیچیده و در عین حال شگفت انگیز بلا تار، اون هم از دریچه این کتاب ارزشمند.

اولین گام: نگاهی به آناتومی سبک و آثار بلا تار

کتاب بلا تار وقتی شروع می شه، خیلی حرفه ای و با یک یادداشت کوتاه اما پرمغز، خواننده رو وارد دنیای این کارگردان مجار می کنه. انگار که داره یه نقشه راهنمایی برات می ذاره تا توی پیچ وخم های سینمای تار گم نشی. از همین ابتدا مشخص می شه که نویسنده ها قصد دارن نه تنها فیلم هاش رو معرفی کنن، بلکه از لایه های زیرین و فلسفی اون ها هم پرده بردارن. این کتاب بهمون نشون می ده که بلا تار یه کارگردان صرف نیست؛ یه متفکره که با هر فریم و هر حرکت دوربین، داره یه حرف مهم برای گفتن. اما چطور این سبک خاص توی بلا تار شکل گرفته؟

سبک در سال های اولیه: از واقع گرایی تا امضای شخصی

شاید براتون جالب باشه که بدونید بلا تار از همون اولش هم با برداشت های بلند و فضاهای خفه کارش رو شروع نکرده. کتاب خیلی خوب توضیح می ده که اوایل کار بلا تار، بیشتر به واقع گرایی اجتماعی تمایل داشته. فیلم هاش یه جورایی شبیه مستند بودن؛ دوربینش خیلی نزدیک به زندگی روزمره مردم می شد و با یک نگاه بی پرده و صریح، مشکلات و دغدغه های اجتماعی رو به تصویر می کشید. این دوره رو می شه یه جورایی دوران تمرین برای تار دونست. انگار که داشته آماده می شده تا به اون سبک امضادار خودش برسه. همین طور که جلوتر می ره و تجربه کسب می کنه، کم کم رد پای اون چیزی که بعدها سینمای بلا تار رو تعریف می کنه، پیدا می شه: نماهای طولانی، ریتم کند، و یک فضای سنگین و تأمل برانگیز. این تحول توی کتاب خیلی دقیق و با جزئیات بررسی شده و بهمون نشون می ده که هیچ هنرمند بزرگی یه شبه به سبک خاص خودش نمی رسه.

فیلم های کلیدی: غواصی در اعماق آثار تار

این بخش از کتاب که توی مقاله هم بهش اشاره کردیم، شاید جذاب ترین قسمت برای خیلی از ما باشه. بالاخره اسم بلا تار که میاد، همه یاد چند تا فیلم خاصش می افتیم. کتاب بلا تار دونه دونه به سراغ مهم ترین آثارش رفته و اون ها رو نه تنها معرفی کرده، بلکه حسابی تحلیلشون کرده. بیایید یه نگاهی به بعضی از این فیلم ها بندازیم:

تانگوی شیطان (Sátántangó): سمفونی هفت ساعته یا خواب و خیالی فاکنری؟

اگه اسم بلا تار رو شنیده باشید، حتماً اسم تانگوی شیطان به گوش تون خورده. این فیلم هفت ساعته، نه تنها طولانی ترین اثر تار محسوب می شه، بلکه به خاطر روایت خاصش، برداشت های فوق العاده بلند و حس سرنوشت گرایی که توی فضا موج می زنه، حسابی معروفه. کتاب اینجا بهمون می گه که چطور این فیلم با الهام از رمان لاسلو کراسناهورکای ساخته شده و چه ارتباط عمیقی با اون داره. انگار داری یه خواب و خیال بی انتها رو دنبال می کنی که هیچ راه فراری ازش نیست. توی این فیلم، زمان یه جور دیگه تعریف می شه؛ کند و کشدار، تا حدی که حس می کنی خودت هم توی همون فضای مه و بارون زده مجارستان گیر افتادی. خیلی ها معتقدن این فیلم یه جور رمان بصری محسوب می شه که لایه های عمیقی از پوچی و جبر رو به تصویر می کشه. کتاب این ابعاد رو با جزئیات کاوش می کنه و بهتون کمک می کنه بفهمید چرا این فیلم، اینقدر توی تاریخ سینما اهمیت داره.

«تانگوی شیطان (فیلم و رمان) به مثابه خواب و خیالی فاکنری» یکی از مقالات برجسته کتاب است که عمق ارتباط فیلم با ادبیات و مفهوم زمان را در اثر بلا تار بررسی می کند. این فیلم نه تنها اثری سینمایی، بلکه تجربه ای عمیق از جبر و سرنوشت گرایی است.

هارمونی های ورکمایستر (Werckmeister Harmonies): فاجعه ای نامرئی در راه است

بعد از تانگوی شیطان، نوبت به هارمونی های ورکمایستر می رسه که با همون لحن سیاه وسفید و نماهای کشدار، اما با داستانی فشرده تر، مخاطب رو درگیر خودش می کنه. کتاب به ما یادآوری می کنه که این فیلم چطور تم های فساد، پوچی و زوال انسانی رو توی بستر یک جامعه از هم گسیخته به تصویر می کشه. انگار یه چیزی توی هوا معلقه، یه فاجعه نامرئی که هر لحظه ممکنه اتفاق بیفته و همه چیز رو از بین ببره. مقالات کتاب مثل همه چیز ناچیز است: نما و رخداد در هارمونی های ورکمایستر و فاجعه ی نامرئی: حرکت دائم و استمرار در هارمونی های ورکمایستر حسابی این ابعاد رو می شکافن و به ما نشون می دن که بلا تار چطور با کمترین دیالوگ و بیشترین تصویر، حرف های بزرگ می زنه. حرکت دوربین اینجا نه تنها یه تکنیک، بلکه یه راوی مستقل محسوب می شه که داره داستان رو به ما می گه، داستانی که پر از استمرار و انتظار برای یک اتفاق محتوم و تلخ است.

اسب تورین (The Turin Horse): پایان همه چیز

و بالاخره می رسیم به اسب تورین، آخرین فیلم بلا تار که خودش هم اعلام کرده بود دیگه فیلم نمی سازه و این اثر، نقطه پایانی بر کارنامه اشه. این فیلم به نوعی اوج جهان بینی تار محسوب می شه؛ یک روایت مینیمال از زندگی روزمره و تکراری یک پدر و دختر در کنار اسب پیرشان، در آستانه فاجعه ای نهایی. کتاب اینجا بهمون می گه که چطور تار توی این فیلم به مفاهیمی مثل نیستی، تکرار و زندگی در آستانه فنا می پردازه. مقالاتی مثل تصویری از زمان بازگشتی یا در انتظار تاریکی که توی کتاب هستن، حسابی به ما کمک می کنن تا عمق این فیلم رو درک کنیم. اسب تورین یه جورایی مثل یه خداحافظی تلخ و در عین حال باشکوه از سینما می مونه؛ خداحافظی با دنیایی که تار تمام عمرش رو صرف به تصویر کشیدنش کرد. این فیلم می تونه برای کسانی که به دنبال فیلمی برای تأمل درباره معنای زندگی و پایان هستند، یه تجربه فوق العاده باشه.

سایر آثار برجسته: نگاهی گذرا اما عمیق

کتاب البته فقط به این سه فیلم بسنده نکرده و به سایر آثار مهم بلا تار هم پرداخته. مثلاً در مورد مکبث تار، مقاله از ایستایی تا ایستادگی: ریتم شناسی حرکت موجود زنده به ما نشون می ده که چطور این کارگردان تونسته از نمایشنامه ای کلاسیک، یک اثر سینمایی منحصر به فرد با ریتم و حرکت خاص خودش بسازه. یا مثلاً فیلم هایی مثل این همه شب و دور باطل شیطان که هر کدوم جنبه های خاصی از سینمای بلا تار رو به نمایش می ذارن و توی کتاب، با دقت بررسی شدن. این بخش ها به ما کمک می کنن تا یه دید جامع تر از سیر تحول و پختگی سینمای تار پیدا کنیم و بفهمیم که چطور از یک کارگردان جوان و واقع گرا، به یک استاد تمام عیار در زمینه سینمای فلسفی و تجربی تبدیل شده.

رویکردهای تحلیلی خاص: فراتر از یک نقد ساده

یکی از نقاط قوت این کتاب، همین رویکردهای تحلیلی خاص و بینارشته ایه که به کار گرفته. یعنی فقط فیلم ها رو از دیدگاه سینمایی صرف بررسی نکرده، بلکه پای فیلسوف ها و نظریه پردازهای دیگه رو هم به میون کشیده. مثلاً نوشته های ژاک رانسیر درباره بلا تار: کار زمان و سیلوی روله درباره ریتم شناسی حرکت موجود زنده توی مکبث تار، نمونه های بارز این رویکردن. این جور تحلیل ها باعث می شن که ما نه تنها از نظر سینمایی، بلکه از جنبه های فلسفی و حتی زیبایی شناسی شناختی هم به سینمای تار نگاه کنیم. انگار که کتاب یه عینک جدید بهمون می ده تا بتونیم لایه های پنهان آثار تار رو ببینیم و بفهمیم که چطور این کارگردان تونسته با زبان سینما، مفاهیم عمیق فلسفی رو بیان کنه. این همون چیزیه که یک کتاب رو از یک مجموعه نقد معمولی متمایز می کنه و ارزشش رو چندین برابر بالا می بره.

بخش دوم: جهان بینی و فلسفه سینمایی بلا تار

بعد از اینکه حسابی با فیلم ها و سبک بلا تار آشنا شدیم، نوبت می رسه به بخش دوم کتاب که تمرکزش روی جهان بینی و فلسفه پشت آثارشه. اینجا دیگه فقط درباره فیلم ها حرف نمی زنیم، بلکه وارد ذهن بلا تار می شیم و سعی می کنیم بفهمیم اون دنیا رو چطور می بینه و چرا با این لحن تلخ اما عمیق فیلم می سازه. این بخش از کتاب واقعاً جذابه، چون به سوالات اساسی تر جواب می ده: جهان به روایت بلا تار چیه؟ انسان ها توی این دنیا چطور هستن؟ و اصلاً سینما از دیدگاه تار چه معنی ای داره؟

جهان به روایت بلا تار: هستی در تاریکی

اگه فیلم های بلا تار رو دیده باشید، حتماً حس کردید که جهان توی آثارش یه جورایی تاریک، ناامیدکننده و بی رحمه. کتاب بلا تار خیلی خوب این جهان بینی رو بررسی می کنه و به ما نشون می ده که بلا تار چطور با دوربینش، تصویری از هستی ارائه می ده که توش انسان ها اغلب درگیر جبر، پوچی و سرنوشتی محتوم هستن. خبری از قهرمان بازی های هالیوودی و پایان های خوش نیست. اینجا همه چیز یه جورایی در آستانه فروپاشیه، اما نه فروپاشی که با انفجار و سروصدا همراه باشه، بلکه یه زوال تدریجی و آرام که زیر پوست زندگی روزمره جریان داره. این نگاه بلا تار نه فقط یک برداشت شخصی، بلکه یه جور بازتاب از وضعیت انسان معاصر در دنیایی پر از ابهامه و کتاب این بازتاب ها رو خیلی دقیق رمزگشایی می کنه.

فیگور انسانی در سینمای تار: «در میان» چیزها

یکی از مهم ترین بخش های این قسمت، تحلیل به تصویر کشیدن فیگور انسانی «در میان» چیزها است. آدم هایی که توی فیلم های تار می بینیم، غالباً آدم های معمولی، سرگردان، تنها و از یاد رفته ان. اون ها قهرمان های خاصی نیستن؛ فقط آدم هایی هستن که دارن توی محیطی خشن و بی تفاوت، زندگی می کنن. کتاب به ما یاد می ده که چطور تار این انسان ها رو نه فقط به عنوان شخصیت، بلکه به عنوان «فیگور»هایی نشون می ده که توی محیط پیرامون شون گم شدن. انگار جزئی از منظره ان، نه موجوداتی مستقل. اون ها دائم در حال حرکتند، اما این حرکت لزوماً به جایی نمی رسه؛ بیشتر شبیه یه سرگردانی بی هدف می مونه. این آدم ها با تمام دردمندی ها و سرگشتگی هاشون، قلب تپنده فیلم های بلا تارن و کتاب بهمون کمک می کنه تا باهاشون همذات پنداری کنیم، حتی اگه زندگیشون خیلی با زندگی ما فرق داشته باشه.

«به تصویر کشیدن فیگور انسانی «در میان» چیزها» رویکردی عمیق برای درک جایگاه انسان در جهان سینمایی بلا تار است. انسان ها در فیلم های او نه قهرمانان، بلکه موجوداتی در حال گذار، در مرز نیستی و حضور، و غالباً در چنگال جبر و محیط پیرامون شان هستند.

سینما به مثابه هنر و فلسفه: فراتر از سرگرمی

از دیدگاه بلا تار، سینما فقط یه وسیله برای سرگرم کردن مردم یا گفتن یه داستان ساده نیست. همونطور که کتاب بلا تار هم تاکید می کنه، سینما برای تار به مثابه هنر و فلسفه در واکاوی آفریننده ی واقعیت عمل می کنه. یعنی چی؟ یعنی سینما ابزاریه برای فکر کردن، برای مواجهه با واقعیت های تلخ و شیرین زندگی، و برای پرسیدن سوالات بزرگ درباره هستی. تار از سینما برای خلق یک تجربه حسی و فکری عمیق استفاده می کنه که مخاطب رو به چالش می کشه و وادارش می کنه فکر کنه. او نمی خواد جواب بده، بلکه می خواد سوال خلق کنه. کتاب بهمون نشون می ده که چطور تار با استفاده از برداشت های بلند و ریتم کند، به مخاطبش اجازه می ده که فکر کنه، نفس بکشه و خودش رو توی اون فضا غرق کنه. این نگاه، سینما رو از سطح یک کالای مصرفی بالا می بره و به مقام یک اثر هنری متعالی می رسونه.

زیبایی شناسی و چشم اندازهای سینمایی: نقاشی با نور و سایه

اگه بخوایم درباره بلا تار حرف بزنیم و از زیبایی شناسی بصری کارش چیزی نگیم، انگار یه چیز مهم رو جا انداختیم. بلا تار یه نابغه توی استفاده از نور، سایه، قاب بندی، کمپوزیسیون و حرکت دوربین محسوب می شه. کتاب بلا تار با مقالاتی مثل زیبایی شناسی اکسپرسیونیسم بصری و چشم اندازهای سینمایی بلا تار بهمون نشون می ده که چطور این کارگردان با استفاده منحصربه فرد از این عناصر، یک اتمسفر خاص و بیانگر خلق می کنه. فیلم هایش با اینکه سیاه وسفیدن، اما پر از رنگ و حس هستند. هر فریم مثل یه تابلوی نقاشی می مونه که با دقت و وسواس زیاد طراحی شده. حرکت دوربینش نه تنها صرفاً دنبال کردن شخصیت هاست، بلکه خودش یه کاراکتره که داره داستان رو روایت می کنه و احساسات رو به مخاطب منتقل می کنه. این جنبه های بصری، اونقدر قدرتمند هستن که حتی بدون دیالوگ هم می تونن حرف های زیادی برای گفتن داشته باشن و مخاطب رو به فکر فرو ببرن.

توی سینمای بلا تار، سکوت به اندازه دیالوگ اهمیت داره و فضای خالی، خودش یک المان مهم روایی به حساب میاد. این زیبایی شناسی خاص، نه فقط چشم نوازه، بلکه ذهن رو هم درگیر می کنه و بهمون اجازه می ده که عمیق تر به جهان فیلم نگاه کنیم. کتاب با بررسی دقیق این چشم اندازها، ما رو با زبان بصری بلا تار آشناتر می کنه و نشون می ده که چطور یک کارگردان می تونه با کمترین ابزار، بیشترین تاثیر رو روی مخاطبش بذاره.

نقاط قوت و دستاوردهای اصلی کتاب بلا تار از نگاه یک علاقه مند

حالا که حسابی توی دنیای بلا تار گشتیم و از لابه لای صفحات این کتاب ارزشمند، کلی چیز یاد گرفتیم، بیاید یه جمع بندی بکنیم و ببینیم اصلا چرا این کتاب اینقدر مهمه و چه چیزهایی رو به دست آورده. به نظر من، کتاب بلا تار از سعیده طاهری و بابک کریمی، چندین نقطه قوت و دستاورد اصلی داره که واقعاً قابل تقدیره:

1. پر کردن خلأ منابع فارسی: شاید مهم ترین دستاوردش همین باشه. بلا تار یکی از کارگردان های مهم سینمای معاصره، اما متاسفانه منابع فارسی زبان درباره اش خیلی کم بود. این کتاب مثل یه ناجی اومده و این خلأ رو به بهترین شکل پر کرده. حالا دیگه دانشجوها، پژوهشگرها و هر کسی که به بلا تار علاقه داره، می تونه یه منبع جامع و معتبر فارسی در دسترس داشته باشه.
2. گردآوری و ترجمه مقالات ارزشمند: نویسندگان این کتاب فقط به نقد و تحلیل شخصی خودشون بسنده نکردن. اون ها سراغ مقالات مهم و معتبر بین المللی رفتن، اون ها رو ترجمه کردن و توی این مجموعه گردآوری کردن. این کار باعث می شه ما به دیدگاه های مختلف و تخصصی درباره بلا تار دسترسی پیدا کنیم که شاید به طور عادی خیلی سخت بشه بهشون رسید.
3. ارائه دیدگاه های متنوع و چندبعدی: همونطور که گفتیم، کتاب فقط از یک زاویه به سینمای تار نگاه نکرده. از رویکردهای بینارشته ای گرفته تا زیبایی شناسی شناختی و تحلیل های فلسفی، هر کدوم جای خودشون رو توی کتاب دارن. این تنوع دیدگاه ها باعث می شه که خواننده یه تصویر جامع تر و عمیق تر از سینمای تار پیدا کنه و با ابعاد مختلف کارش آشنا بشه.
4. کمک به درک جامع تر ابعاد فنی، فلسفی و زیبایی شناختی: این کتاب فقط به معرفی فیلم ها نمی پردازه. بلکه به ما کمک می کنه تا بفهمیم تار چطور از تکنیک های سینمایی استفاده می کنه (مثل برداشت های بلند)، چه فلسفه ای پشت آثارشه (مثل جبر و پوچی) و چطور از زیبایی شناسی بصری برای بیان حرف هاش بهره می بره (مثل استفاده از نور و سایه). انگار که یه راهنمای کامل برای درک تمام جنبه های هنری و فکری این کارگردان بزرگ بهمون می ده.

خلاصه که این کتاب یه گنج واقعی برای هر کسیه که می خواد بلا تار رو فراتر از چندتا اسم فیلم یا چند خط توضیح کوتاه بشناسه. واقعاً باید از سعیده طاهری و بابک کریمی تشکر کرد که این زحمت بزرگ رو کشیدن و همچین اثر ارزشمندی رو به جامعه سینه فیل فارسی زبان هدیه دادن.

نتیجه گیری: چرا مطالعه این کتاب (یا حداقل این خلاصه) ضروری است؟

رسیدیم به پایان سفرمون توی دنیای بلا تار و مرور کتابی که سعیده طاهری و بابک کریمی برای درک بهتر این کارگردان بزرگ تدارک دیدن. خلاصه کلام اینکه، بلا تار نه فقط یک کارگردان، بلکه یک فیلسوف با دوربینش هست که دنیای دردمند و در عین حال شگفت انگیز خودش رو به ما نشون می ده. سینمای او یه تجربه است؛ تجربه ای که می تونه نگاه شما رو به زندگی و هنر عمیق تر کنه و وادارتون کنه به خیلی چیزها فکر کنید.

کتاب بلا تار هم دقیقاً همین کاره رو می کنه. این کتاب برای کسانی که دنبال منابع فارسی برای تحقیقات دانشگاهی شون هستن، یا اونایی که دوست دارن عمیق تر توی سینمای هنری غرق بشن و با پیچیدگی های آثار تار دست وپنجه نرم کنن، یه مرجع بی بدیله. این مجموعه مقاله و تحلیل، یه جورایی نقش یه پلی رو ایفا می کنه که ما رو از اون سوی تاریکی فیلم های بلا تار، به درک روشن تری از جهان بینی و تکنیک های خاصش می رسونه. از همون تحول سبک اولیه گرفته تا تحلیل های عمیق روی فیلم های شاخصش مثل تانگوی شیطان و اسب تورین، و در نهایت، کنکاش در جهان بینی فلسفی و زیبایی شناسی منحصر به فردش، این کتاب تمام جنبه های لازم رو پوشش داده.

پس، اگر اهل سینمای عمیق هستید و می خواهید فراتر از سطح داستان، وارد لایه های زیرین و فلسفی سینما بشید، مطالعه این کتاب (یا حداقل همین خلاصه ای که براتون آماده کردیم) ضروریه. حالا که یه دید کلی و روشن پیدا کردید که کتاب چقدر محتوا و ارزش داره، بهترین کار اینه که خودتون دست به کار بشید و برید سراغ کتاب اصلی. قول می دم از غرق شدن توی تحلیل های دقیق و موشکافانه اون لذت ببرید و از کشف دنیای بلا تار، اون هم از دریچه نگاه سعیده طاهری و بابک کریمی، پشیمون نشید. این یه دعوت به تجربه ای عمیق تر از سینماست که شاید مسیر نگاهتون رو برای همیشه تغییر بده.