ربا گیرنده در قرآن

ربا گیرنده در قرآن، همان «آکل الرّبا» است که به شدت نهی شده و با تهدیدهای بی سابقه ای مثل اعلام جنگ با خدا و رسولش مواجه می شود. این فرد، کسی است که از زیادی مال در قرض یا معامله بهره مند می شود، بدون اینکه در ازای آن زحمت یا ریسکی را قبول کرده باشد. در واقع، رباخواری از اون گناهان کبیره ایه که اسلام روی اون حساسیت ویژه ای داره و عواقب دنیوی و اخروی خیلی سنگینی براش در نظر گرفته. هدف این مقاله هم اینه که به طور کامل و از ته دل بهتون بگه جایگاه ربا گیرنده تو آیات قرآن و کلام اهل بیت چیه، چرا این قدر این کار بده و چه بلاهایی سر فرد و جامعه میاره. قراره حسابی آگاه بشید تا هم خودتون از این گناه دوری کنید، هم بقیه رو آگاه نگه دارید.

ربا چیست؟ تفاوتش با معاملات حلال کجاست؟

خب، قبل از اینکه بریم سراغ ربا گیرنده و عواقب کارش، اول باید ببینیم اصلا ربا چی هست و فرقش با معاملات و سودهای حلال کجاست. چون اگه اینو خوب نفهمیم، ممکنه ناخواسته تو دامش بیفتیم یا فکر کنیم هر سودی حرامه که اینم درست نیست.

تعریف ساده ربا: از لغت تا فقه

«ربا» تو لغت یعنی اضافه شدن و زیاد شدن. مثلا وقتی می گیم «زمین ربا کرد»، یعنی محصولش زیاد شد. ولی تو اصطلاح شرعی و فقهی، معنی خاصی داره که اون رو از بقیه زیاد شدن ها و سودها جدا می کنه.

به طور ساده، ربا دو جور معنا میشه:

1. اولیش تو حوزه قرضه: اگه شما پولی رو به کسی قرض بدید، اما شرط کنید که موقع پس گرفتن، یه مبلغی اضافه بر اصل پول بهتون برگردونه. این اضافه گرفتن، ربا محسوب میشه و حرام است.
2. دومیش تو حوزه معاملاته: اگه دو تا جنس که از یه نوع هستن و با وزن یا پیمانه معامله میشن (مثلا گندم با گندم یا برنج با برنج)، رو با هم معامله کنید، اما مقدار یکی از اون ها بیشتر از دیگری باشه، این هم ربا محسوب میشه. مثلا یه کیسه گندم رو بدید و شرط کنید که دو کیسه گندم پس بگیرید.

پس، این اضافه و زیادتی باید «مشروط» و «بدون عوض» باشه؛ یعنی طرف مقابل در ازای اون افزایش، کار خاصی نکرده باشه یا ریسک مالی ای رو به جون نخریده باشه.

انواع ربا که باید بشناسیم

ربا رو معمولا به دو دسته اصلی تقسیم می کنن:

• ربای قرضی (ربای در وام)

  همون طور که گفتیم، این نوع ربا وقتی پیش میاد که شما پولی رو به کسی قرض میدید و از اول شرط می کنید که موقع پس گرفتن، علاوه بر اصل پول، یه مبلغ اضافی هم بهتون پرداخت کنه. این رایج ترین نوع رباییه که تو جامعه می بینیم. مثلا ۱۰۰ میلیون تومان قرض میدی و شرط می کنی ۱۱۰ میلیون پس بگیری.

• ربای معاملی (ربای در داد و ستد)

  این ربا تو معامله دو جنس هم جنس و هم وزن یا هم پیمانه پیش میاد. فرض کنید دارید گندم می فروشید و گندم می خرید. اگه یه خروار گندم با یه خروار و نیم گندم معاوضه بشه، این رباست. چون از یک جنس هستن و مقدارشون فرق داره. البته این نوع ربا قوانین پیچیده تری داره و تو هر جنسی صدق نمی کنه، ولی اصلش همینه.

امام صادق (ع) در مورد اقسام ربا فرمودند: «ربا دو قسم است. ۱ـ به صورت هدیه ای است که برای شخص برده می شود تا بیشتر او را مورد توجه قرار دهد. این قسم ربا همان است که قرآن می فرماید هدیه ای به دیگران بپردازید تا در عوض بیشتر از آن هدیه بهره مند شوید ثوابی برای شما از این هدیه که به دیگری داده تا در عوض بهره مند شوید، نمی باشد. ۲ـ ربائی که مانند قسم اول نیست که به صورت هدیه باشد بلکه پولی به کسی می دهند که در عوض چند برابر از او مطالبه نمایند و خداوند به آن وعده جهنم داده است.» (الکافی، ج۵، ص۱۴۴) این روایت نشون میده که حتی اگه به اسم «هدیه» هم چیزی داده بشه که انتظار برگشت بیشتر رو داری، می تونه شبهه ربوی داشته باشه!

چرا ربا حرام و سود حلاله؟ ریسک و کار رو دست کم نگیریم!

شاید براتون سوال پیش بیاد که خب، چرا سود تجارت حلاله ولی ربا حرامه؟ هر دو که دارن یه چیزی به سرمایه اضافه می کنن. راز این فرق تو مفهوم «ریسک» و «کار» نهفته است.

وقتی شما یه جنسی رو می خری و می فروشی یا تو یه کاری سرمایه گذاری می کنی، داری یه ریسکی رو قبول می کنی. ممکنه جنست خراب بشه، ممکنه مشتری پیدا نشه، ممکنه قیمت ها بیاد پایین. علاوه بر این، برای اون تجارت، زحمت می کشی، فکر می کنی، برنامه ریزی می کنی. اینجاست که سود حلال میشه. این سود، پاداش زحمت، فکر و ریسکیه که کردی.

اما تو ربا، ربا گیرنده هیچ ریسکی رو قبول نمی کنه و هیچ زحمتی هم نمی کشه. اون فقط پولش رو میده و از پیش مطمئنه که یه مبلغ اضافه رو پس می گیره، بدون اینکه کوچکترین ضرری متوجه اصل سرمایه اش باشه. این اضافه گرفتن بدون ریسک و بدون زحمت، باعث میشه ثروت فقط تو دست عده ای خاص جمع بشه و بقیه هم مجبور باشن برای هر کاری، از جمله تولید و کارآفرینی، پول با سود ربوی بگیرن و در نهایت ورشکست بشن. اسلام برای همین ربا رو حرام کرده تا عدالت تو جامعه برقرار باشه و همه به اندازه زحمت و ریسکشون سود ببرن.

ربا گیرنده تو آیات قرآن کریم: اخطارهای محکم الهی

حالا که فهمیدیم ربا چیه، بریم ببینیم قرآن کریم چقدر جدی با ربا گیرنده برخورد کرده. راستش رو بخواید، اگه کمی به لحن آیات قرآن در مورد ربا دقت کنیم، متوجه میشیم که این گناه چقدر بزرگه. قرآن برای رباخواران تهدیدهایی کرده که برای هیچ گناه دیگه ای به این شدت تکرار نشده.

سوره بقره، آیه ۲۷۵ و ۲۷۶: داستان دیوانه هایی که از قبر برمی خیزند!

این آیه، یکی از تکان دهنده ترین آیات درباره رباست که تصویر وحشتناکی از رباخواران میده. خدا میگه:

الَّذِینَ یَأْکُلُونَ الرِّبَا لاَ یَقُومُونَ إِلاَّ کَمَا یَقُومُ الَّذِی یَتَخَبَّطُهُ الشَّیْطَانُ مِنَ الْمَسِّ ذَلِکَ بِأَنَّهُمْ قَالُواْ إِنَّمَا الْبَیْعُ مِثْلُ الرِّبَا وَأَحَلَّ اللّهُ الْبَیْعَ وَحَرَّمَ الرِّبَا فَمَن جَاءهُ مَوْعِظَهٌ مِّن رَّبِّهِ فَانتَهَىَ فَلَهُ مَا سَلَفَ وَأَمْرُهُ إِلَى اللّهِ وَمَنْ عَادَ فَأُوْلَـئِکَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ. یَمْحَقُ اللّهُ الْرِّبَا وَیُرْبِی الصَّدَقَاتِ وَاللّهُ لاَ یُحِبُّ کُلَّ کَفَّارٍ أَثِیمٍ

ترجمه آیه اینه: «کسانی که ربا می خورند، (در قیامت) بر نمی خیزند مگر مانند کسی که بر اثر تماس شیطان، دیوانه شده (و نمی تواند تعادل خود را حفظ کند، گاهی زمین می خورد، گاهی به پا می خیزد) این به خاطر آن است که گفتند: داد و ستد هم مانند ربا است (و تفاوتی میان آن دو نیست). در حالی که خدا بیع را حلال کرده، و ربا را حرام! (زیرا فرق میان این دو، بسیار است) و اگر کسی اندرز الهی به او رسد، و (از ربا خواری) خودداری کند، سودهایی که در سابق قبل از نزول حکم تحریم به دست آورده، مال اوست، (و این حکم، گذشته را شامل نمی گردد،) و کار او به خدا واگذار می شود، (و گذشته او را خواهد بخشید). اما کسانی که باز گردند (و بار دیگر مرتکب این گناه شوند)، اهل آتش اند، و همیشه در آن می مانند. خداوند، ربا را نابود می کند، و صدقات را افزایش می دهد! و خداوند، هیچ انسان ناسپاس گنهکاری را دوست نمی دارد.»

این آیه به وضوح میگه که رباخواران تو قیامت، مثل آدم های دیوونه و جن زده ای از قبر بلند میشن که تعادل ندارن. این تشبیه خیلی عمیقه. چرا؟ چون رباخواری تو همین دنیا هم تعادل فکری و رفتاری رو از آدم میگیره. کسی که دنبال رباست، حرص و طمع تمام وجودش رو میگیره و دیگه منطق و عدالت براش معنا نداره. مالش هم بی برکت میشه، حتی اگه ظاهرا زیاد به نظر بیاد. چون خدا فرموده: «یَمْحَقُ اللّهُ الرِّبَا وَیُرْبِی الصَّدَقَاتِ» یعنی خدا ربا رو محو و نابود می کنه، ولی صدقات رو رشد میده. شاید بگید ما که می بینیم رباخوارها پولدار میشن! اما برکت یه چیز دیگه است. برکت یعنی آرامش، سلامتی، رضایت از زندگی، و داشتن فرصت برای کارهای خیر. یه رباخوار ممکنه کلی پول داشته باشه، ولی زندگی اش پر از اضطراب، نگرانی و بدبختی باشه.

تفسیر المیزان در ذیل این آیه روایتی از امام صادق (ع) از پیامبر (ص) نقل میکنه که فرمودند: «وقتی مرا شبانه به آسمان بردند به مردمی برخوردم که وقتی می خواستند برخیزند از بزرگی شکم ها نمی توانستند، از جبرئیل پرسیدم این ها کیانند؟ گفت: این ها آن کسانی هستند که در دنیا ربا می خوردند و خداوند درباره شان فرمود: … لَا یَقُومُونَ إِلَّا کَمَا یَقُومُ الَّذِی یَتَخَبَّطُهُ الشَّیْطَانُ مِنَ الْمَسِّ …». این نشون میده که عواقب رباخواری فقط تو آخرت نیست، بلکه تو همین دنیا هم میتونه زندگی آدم رو جهنم کنه.

سوره بقره، آیه ۲۷۸ و ۲۷۹: اعلام جنگ با خدا و رسولش – شوخی نیست!

بعد از اون تشبیه ترسناک، خدا یه تهدید دیگه میکنه که شاید شدیدترین تهدید تو کل قرآن باشه. آیه میگه:

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ اتَّقُواْ اللّهَ وَذَرُواْ مَا بَقِیَ مِنَ الرِّبَا إِن کُنتُم مُّؤْمِنِینَ. فَإِن لَّمْ تَفْعَلُواْ فَأْذَنُواْ بِحَرْبٍ مِّنَ اللّهِ وَرَسُولِهِ وَإِن تُبْتُمْ فَلَکُمْ رُؤُوسُ أَمْوَالِکُمْ لاَتَظْلِمُونَ وَلاَ تُظْلَمُونَ

ترجمه این آیات هم اینه: «ای کسانی که ایمان آورده اید! از (مخالفت فرمان) خدا به پرهیزید، و آن چه از (مطالبات) ربا باقی مانده، رها کنید، اگر ایمان دارید! اگر (چنین) نمی کنید، بدانید خدا و رسولش، با شما پیکار خواهند کرد! و اگر توبه کنید، سرمایه های شما، از آن شماست (اصل سرمایه، بدون سود)؛ نه ستم می کنید، و نه بر شما ستم وارد می شود.»

اینجا خدا داره صریحا میگه که اگه از ربا دست بر ندارید و اونچه از ربا باقی مونده رو رها نکنید، «فَأْذَنُواْ بِحَرْبٍ مِّنَ اللّهِ وَرَسُولِهِ» یعنی آماده جنگ با خدا و رسولش باشید! فکرشو بکنید! چه گناهی میتونه اینقدر بزرگ باشه که خدا و پیامبرش با آدم وارد جنگ بشن؟ این یعنی رباخواری عملا مقابله با دستورات الهیه و به هم زدن نظم جامعه اسلامی. اینقدر این موضوع جدیه که اگه تو زمان پیامبر (ص) کسی از ربا دست نمی کشید، پیامبر بهش مهلت میداد و اگه باز هم ادامه میداد، دستور جنگ باهاش رو صادر می کرد.

جالب اینجاست که شأن نزول این آیات هم خیلی روشنگره. بعد از فتح مکه، عباس بن عبدالمطلب (عموی پیامبر) و خالد بن ولید که با قبیله ثقیف (مردم طائف) معاملات ربوی داشتند، مطالبات ربوی خودشون رو از مردم میخواستن. پیامبر (ص) بعد از نزول این آیات فرمودند که تمام رباها و خون های جاهلیت باطل شده و اولین ربایی که باطل میشه، ربای عباس بن عبدالمطلب هستش. این نشون میده که حتی نزدیکان پیامبر هم از این حکم مستثنی نبودن و عدالت اسلام در مورد ربا به شدت اجرا می شده.

سوره آل عمران، آیه ۱۳۰: دیگه ربا رو چند برابر نکنید!

قرآن تو سوره آل عمران هم میگه:

یَأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا لاتَأْکلُوا الرِّبَوا أَضعَفاً مُّضعَفَهً وَاتَّقُوااللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ

ترجمه: «ای کسانی که ایمان آورده اید ربا (و سود پول) را چند برابر نخورید از خدا بپرهیزید تا رستگار شوید.»

این آیه به ربای فاحش و تصاعدی اشاره می کنه که تو زمان جاهلیت خیلی رایج بوده. یعنی اگه کسی نمی تونست بدهیش رو پس بده، سود رو هم به اصل بدهی اضافه می کردن و دوباره از کل مبلغ جدید سود می گرفتن! اینجوری بدهی یه نفر تو یه مدت کوتاه چند برابر می شد و کاملا بیچاره و بدبخت میشد. این شکل از ربا به شدت ظالمانه است و باعث نابودی اقتصاد و زندگی مردم میشه. خدا داره میگه که اگه می خواید رستگار بشید، باید از این جور رباها پرهیز کنید و تقوا داشته باشید.

یه نگاهی به بقیه آیات ربا: تحریم جهانی و خوردن مال مردم به ناحق

حکم تحریم ربا فقط مخصوص اسلام نیست. تو ادیان قبل از اسلام هم ربا حروم بوده. قرآن تو آیات دیگه هم به این موضوع اشاره می کنه:

• سوره نساء، آیه ۱۶۱: «وَأَخْذِهِمُ الرِّبَوا و َقَدْ نهُوا عَنْهُ وَ أَکلِهِمْ أَمْوَلَ النَّاسِ بِالْبَطِلِ و َأَعْتَدْنَا لِلْکَفِرِینَ مِنهُمْ عَذَاباً أَلِیماً»

  ترجمه: «و (همچنین) به خاطـر ربا خواری در حالی که از آن نهی شده بودند و خوردن اموال مردم به باطل، و برای کافران آن ها عذاب دردناکی آماده کرده ایم» این آیه نشون میده که رباخواری تو یهودیت هم تحریم شده بود، اما اون ها به این حکم عمل نمی کردند و اموال مردم رو به ناحق می خوردند.

• سوره روم، آیه ۳۹: «وَ ما آتَیْتُمْ مِنْ رِباً لِیَرْبُوَا فی‏ أَمْوالِ النَّاسِ فَلا یَرْبُوا عِنْدَ اللَّهِ وَ ما آتَیْتُمْ مِنْ زَکاهٍ تُریدُونَ وَجْهَ اللَّهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُضْعِفُونَ»

  ترجمه: «آنچه به عنوان ربا می پردازید تا در اموال مردم فزونی یابد، نزد خدا فزونی نخواهد یافت و آنچه را به عنوان زکات می پردازید و تنها رضای خدا را می طلبید (مایه برکت است و) کسانی که چنین می کنند دارای پاداش مضاعف اند.» این آیه در واقع یه پند اخلاقی به رباخواران میده و میگه که سود ربوی فقط ظاهریه و پیش خدا هیچ ارزشی نداره. در مقابل، زکات و انفاقه که باعث برکت و رشد واقعی میشه.

حکم تحریم ربا چطوری تو قرآن نازل شد؟ یه داستان مرحله به مرحله

اسلام برای مبارزه با گناهان ریشه دار اجتماعی، روش تدریجی رو در پیش می گرفته. رباخواری هم یکی از همین گناهان بود که تو جامعه عرب جاهلی خیلی رایج بود. برای همین، قرآن تحریم ربا رو تو چند مرحله بیان کرد تا مردم کم کم آماده پذیرش کاملش بشن:

1. مرحله اول (پند اخلاقی):

   تو سوره روم، آیه ۳۹ که الان دیدیم، قرآن اولش یه پند اخلاقی میده و میگه که ربا پول رو زیاد نمی کنه، بلکه صدقه است که ثروت رو افزایش میده. اینجوری یه تلنگر اولیه به مردم میزنه.

2. مرحله دوم (انتقاد و اشاره به گذشته):

   بعدش تو سوره نساء، آیه ۱۶۱، ضمن انتقاد از عادات بد یهود، به رباخواری اون ها اشاره می کنه و میگه که با اینکه از ربا نهی شده بودن، بازم ربا می خوردن. این نشون میده که ربا قبلا هم حرام بوده.

3. مرحله سوم (تحریم صریح نوع فاحش ربا):

   تو سوره آل عمران، آیه ۱۳۰، حکم تحریم ربا صریحا ذکر میشه، اما فقط به نوع شدید و فاحش اون یعنی «أَضْعَافاً مُّضَاعَفَةً» اشاره میشه. اینجوری مردم کم کم به سمت دوری از حداقل ربای فاحش کشیده میشن.

4. مرحله چهارم (تحریم کامل و نهایی):

   در نهایت، تو سوره بقره، آیات ۲۷۵ تا ۲۷۹، هرگونه رباخواری به شدت ممنوع اعلام میشه و حتی به عنوان جنگ با خدا و رسولش معرفی میشه. با این مرحله، حکم تحریم ربا به طور کامل و قاطع نهایی شد.

این شیوه تدریجی نشون دهنده حکمت الهیه که چطور گناهان ریشه دار رو از جامعه ریشه کن می کنه.

ربا گیرنده از زبون معصومین (ع): گناهی با ابعاد عمیق تر

پیامبر اکرم (ص) و ائمه معصومین (ع) هم تو روایات زیادی، ابعاد پنهان و عمیق تر گناه رباخواری رو برای ما روشن کردن. این روایات نشون میدن که این گناه چقدر می تونه زندگی فردی و اجتماعی آدم رو تباه کنه.

پیامبر اکرم (ص): لعنت خدا و ملائکه بر همه دست اندرکاران ربا!

پیامبر (ص) فرمودند: «مَنْ أَکلَ الرِّبَا مَلَأَ اللَّهُ بَطْنَهُ نَاراً بِقَدْرِ مَا أَکلَ مِنْهُ فَإِنْ کسَبَ مِنْهُ مَالًا لَمْ یقْبَلِ اللَّهُ شَیئاً مِنْ عَمَلِهِ و َلَمْ یزَلْ فِی لَعْنَةِ اللَّهِ و َالْمَلَائِکةِ مَا دَامَ عِنْدَهُ مِنْهُ قِیرَاطٌ»
یعنی: «کسی که ربا بخورد، خداوند شکمش را به مقدار آن چه خورده از آتش پر می کند. پس اگر از ربا مالی را به دست آورد، عملش را نمی پذیرد و همیشه مورد لعن خدا و ملائکه است تا وقتی که قیراطی از مال ربوی نزدش باشد.» (مستدرک الوسائل، ج۱۳، ص۳۳۲)

فکرشو بکنید! اینجا فقط بحث ربا گیرنده نیست. تو روایت دیگه از پیامبر (ص) داریم که «لعن الله آکل الربا، و مؤکله، و کاتبه، و شاهده» یعنی: «خداوند رباخوار، ربا دهنده، نویسنده (سند) ربا و شاهد آن را لعنت کرده است.» (الکافی، ج۵، ص۱۴۴). این یعنی هر کسی که به نوعی تو معامله ربوی دست داره، تو این گناه شریکه. این نشون میده که این گناه چقدر در نظر اسلام بزرگه که حتی شاهد و نویسنده سندش هم مورد لعنت قرار می گیرن.

پیامدهای اخروی هم که وحشتناکه. پیامبر (ص) در شب معراج جماعتی رو دیدن که شکمشون اینقدر بزرگ بود که نمی تونستن از جاشون بلند شن! ایشون پرسیدن این ها کیان؟ جبرئیل گفت: «ربا خوارانند که روز قیامت بر نمی خیزند مگر مانند جن زده ها». (مستدرک الوسائل، ج۱۳، ص۳۲۹) شکم پر از آتش و بلند شدن مثل دیوانه ها، واقعا عذابیه که آدم رو به فکر فرو میبره.

حتی تو همین دنیا هم ربا اثرات بدی داره. پیامبر (ص) فرمودند: «هرگاه در بین امت من ربا زیاد شود، زلزله هم زیاد می شود.» (جامع الاخبار، ص۱۸۰) و «در کتاب علی (ع) یافتم که نوشته شده بود هرگاه بعد از من ربا رایج شود، مرگ ناگهانی هم رایج می شود.» (الامالی، للطوسی، ص۲۱۰) این ها فقط یه بخش کوچیک از عواقب رباست که از زبون پیامبر و ائمه به ما رسیده.

امام علی (ع): ربا بدترین کسب و مایه فساد جامعه

حضرت علی (ع) که خودشان مظهر عدالت بودند، ربا را به شدت نکوهش کرده اند. ایشون فرمودند: «آکِلُ الرِّبَا و َمُؤْکِلُهُ وَ کاتِبُهُ و َشَاهِدُهُ فِیهِ سَوَاءٌ» یعنی «خورنده (گیرنده) ربا و کسی که ربا می دهد و کسی که شاهد و ناظر ربا است و کسی که نویسنده ربا است، در این که کار حرام انجام می دهند، مساوی هستند.» (الکافی، ج۵، ص۱۴۴)

این روایت هم دوباره تأکید می کنه که گناه ربا فقط محدود به ربا گیرنده نیست، بلکه یک زنجیره رو شامل میشه که همه افراد دخیل تو اون گناهکار محسوب میشن. امام علی (ع) ربا رو بدترین کسب ها می دونستند، چون باعث فساد اقتصادی و اجتماعی میشه و عدالت رو تو جامعه از بین میبره.

امام باقر (ع) و امام صادق (ع): یه درهم ربا، دین رو از بین می بره!

امام باقر (ع) فرمودند: «أَخْبَثُ الْمَکاسِبِ کسْبُ الرِّبَا» یعنی «پست ترین شغل ها، به دست آوردن درآمد از راه ربا می باشد.» (الکافی، ج۵، ص۱۴۴)

امام صادق (ع) هم تو یه روایت خیلی مهم به زراره فرمودند: «کدام کم شدن و بی برکتی بدتر از این که یک درهم ربا، دین را از بین می برد و اگر توبه کند مالش می رود و فقیر می شود؟» (وسائل الشیعه، ج۱۸، ص۱۱۹) این جمله خیلی عمیقه. شاید رباخوار تو ظاهر پولش زیاد بشه، اما دین و ایمانش نابود میشه. آرامش و برکت از زندگیش میره و اگه هم بخواد توبه کنه و مال ربوی رو برگردونه، ممکنه فقیر بشه. این یعنی اون ثروت ظاهری، یه توهم بیش نیست.

ایشون فلسفه تحریم ربا رو هم توضیح دادن: «اگر ربا کار حلالی بود، مردم از تجارت دست بر می داشتند و آن چه به آن (از صنایع و حرفه ها) محتاج بودند ترک می کردند؛ لذا خداوند ربا را حرام نمود تا مردم از حرام به حلال و تجارت و خرید و فروش رو بیاورند و بین ایشان قرض باقی بماند.» (من لایحضره الفقیه، ج۳، ص۵۶۷) ببینید چقدر نگاه اسلام به اقتصاد و پویایی جامعه دقیق و عمیقه. ربا باعث رکود میشه و روحیه احسان و کمک به دیگران رو از بین میبره.

امام رضا (ع): چرا ربا حرام شد؟ از بین رفتن خیر تا ظلم اجتماعی

امام رضا (ع) هم تو روایات مختلف، فلسفه تحریم ربا رو به زیبایی توضیح دادن: «عِلَّةُ تَحْرِیمِ الرِّبَا بِالنَّسِیئَةِ لِعِلَّةِ ذَهَابِ الْمَعْرُوفِ وَ تَلَفِ الْأَمْوَالِ و َرَغْبَةِ النَّاسِ فِی الرِّبْحِ و َتَرْکهِمُ الْقَرْضَ و َالْقَرْضُ صَنَائِعُ الْمَعْرُوفِ و َلِمَا فِی ذَلِک مِنَ الْفَسَادِ و َالظُّلْمِ و َفَنَاءِ الْأَمْوَالِ»

یعنی «علت تحریم ربا این است که:

• خوبی ها از میان جامعه می رود.
• ثروت های مردم تلف می شود.
• انسان ها به دنبال افزون طلبی در سود و منفعت می روند.
• به سبب رایج شدن ربا کسی به دیگری وام نمی دهد و موجب فساد و ظلم و ستم در اجتماع می شود.

» (وسائل الشیعه، ج۱۸، ص۱۱۷)

امام رضا (ع) تو یه روایت دیگه هم فرمودند که ربا باعث «فساد اموال» میشه. چون وقتی یه درهم رو با دو درهم معامله می کنی، یک درهمش باطله و این یعنی در هر حال، هم فروشنده و هم خریدار ضرر می کنن (یا به مالشون و یا به دینشون). این نگاه نشون میده که ربا نه تنها از نظر اخلاقی بده، بلکه از نظر اقتصادی هم مخربه و به جای رشد، باعث تباهی میشه.

عواقب رباخواری: بلاهایی که سر فرد و جامعه می آره

خب، تا اینجا دیدیم که قرآن و ائمه معصومین (ع) چقدر شدید با رباخواری برخورد کردن و چه هشدارهایی دادن. حالا بیایید کمی دقیق تر به عواقب و بلاهایی که ربا گیرنده و به طور کلی رباخواری سر فرد و جامعه میاره، نگاه کنیم. این عواقب نشون میده که چرا اسلام اینقدر روی این موضوع حساسه.

بلاهای شخصی برای ربا گیرنده: از بی برکتی تا قساوت قلب

شاید یه رباخوار تو ظاهر، پولش از پارو بالا بره و کلی ثروت جمع کنه، اما بیاید ببینیم تو باطن چه بلایی سرش میاد:

1. عدم برکت و خیر تو زندگی و مال:

   همونطور که تو آیات بقره دیدیم، «یَمْحَقُ اللّهُ الرِّبَا». یعنی خدا برکت رو از مال ربوی میگیره. این یعنی چی؟ یعنی اون پول اگه هم زیاد باشه، آرامش نمیاره. یا با بیماری از بین میره، یا با گرفتاری های بزرگ، یا تو راه باطل خرج میشه و هیچ خیری ازش به آدم نمی رسه. یه جورایی مثل آبیه که تو کویر سراب میبینی ولی هرچی دنبالش میری بهش نمی رسی.

2. ایجاد اضطراب، استرس و ناراحتی روحی:

   ربا گیرنده همیشه نگران پولشه، نگران بدهکارشه. از طرفی، چون کارش تو ذات خودش ظالمانه است، ممکنه یه گوشه از وجدانش آزارش بده. این اضطراب و استرس حتی تو اوج ثروت هم میتونه زندگی آدم رو جهنم کنه.

3. تضعیف ایمان، قساوت قلب و دوری از خدا:

   رباخواری روحیه رحم و مروت رو از آدم میگیره. ربا گیرنده فقط به پول و سود خودش فکر می کنه و دیگه براش مهم نیست که بدهکارش چه سختی هایی میکشه. این بی رحمی باعث میشه قلبش سفت و سخت بشه، از خدا دور بشه و ایمانش ضعیف بشه.

4. سرنوشت شوم اخروی:

   از تشبیه به دیوانه ها تو قیامت گرفته تا پر شدن شکم از آتش و لعنت خدا و ملائکه، همه این ها نشون دهنده عذاب های سختیه که در انتظار ربا گیرنده هاست. این سرنوشت تلخ، واقعا جای فکر داره.

«کدام کم شدن و بی برکتی بدتر از این که یک درهم ربا، دین را از بین می برد و اگر توبه کند مالش می رود و فقیر می شود؟»

بلاهای اجتماعی و اقتصادی: شکاف طبقاتی و اقتصاد بیمار

اثرات ربا فقط به فرد محدود نمیشه، بلکه مثل ویروس میتونه کل جامعه رو درگیر کنه و اقتصادش رو بیمار کنه:

1. ایجاد شکاف طبقاتی عمیق و تمرکز ثروت تو دست عده ای قلیل:

   رباخواری مثل یه قیف عمل می کنه که ثروت رو از قشر ضعیف میگیره و تو جیب ثروتمندان میریزه. اینجوری طبقات جامعه از هم دور میشن و یه عده به شدت پولدار و یه عده به شدت فقیر میشن. این شکاف طبقاتی ریشه بسیاری از مشکلات اجتماعی، مثل دزدی، جرم و جنایت و ناآرامی هاست.

2. رکود اقتصادی، کاهش تولید و از بین رفتن مشاغل مولد:

   وقتی رباخواری رایج میشه، آدم پولدار ترجیح میده پولش رو به جای سرمایه گذاری تو کار تولیدی که ریسک داره، بده ربا و سود تضمین شده بگیره. این باعث میشه تولید و کارآفرینی کم بشه، کارخونه ها بسته بشن و بیکاری زیاد بشه. اقتصاد از حالت مولد خارج میشه و به سمت ربا محور شدن میره.

3. نابودی روحیه همکاری، احسان و قرض الحسنه تو جامعه:

   تو جامعه ای که ربا رایجه، دیگه کسی حاضر نیست بدون سود و بهره به بقیه قرض بده. روحیه کمک، احسان و قرض الحسنه از بین میره و همه به چشم سود و منفعت به هم نگاه می کنن. روابط انسانی کمرنگ میشه و جای خودش رو به روابط مادی میده.

4. افزایش ظلم، فساد و بی عدالتی:

   ربا ذاتا یه عمل ظالمانه است. وقتی این عمل تو جامعه رایج بشه، ظلم و بی عدالتی هم رواج پیدا می کنه. مردم برای به دست آوردن پول بیشتر، دست به هر کاری میزنن و فساد گسترش پیدا می کنه.

5. تورم و بی ثباتی اقتصادی:

   وقتی تولیدکننده مجبور باشه برای تولید، وام ربوی بگیره، هزینه تولیدش بالا میره و مجبور میشه محصولش رو با قیمت بیشتری بفروشه. این چرخه باعث تورم میشه و قدرت خرید مردم رو کم می کنه. اقتصاد از حالت باثبات خارج میشه و مدام دچار نوسانات میشه.

چطوری از ربا دور بمونیم؟ راه های حلال و شرعی

حالا که فهمیدیم ربا چقدر بد و خطرناکه، باید دنبال راه هایی باشیم که ازش دوری کنیم. خوشبختانه اسلام برای همه این ها راهکار داره و بن بست نمی ذاره. هدف ما هم اینه که تو معاملاتمون، چه فردی و چه بانکی، حواسمون باشه که از این گناه بزرگ دور بمونیم.

فرق ربا با معاملات حلال رو دقیق بشناسیم!

اولین و مهم ترین قدم برای دوری از ربا، اینه که دانش خودمون رو بالا ببریم. باید دقیقا بدونیم که ربا چیه و چه فرقی با سود حلال داره. خیلی وقتا آدم ها ناخواسته یا به خاطر نادانی تو دام ربا میفتن. پس:

• احکام شرعی رو یاد بگیریم: باید احکام مربوط به بیع (خرید و فروش)، قرض، مضاربه، مشارکت و سایر عقود اسلامی رو یاد بگیریم. می تونیم از رساله های مراجع تقلید یا از افراد متخصص تو این زمینه کمک بگیریم.
• سوال کنیم: هر وقت تو یه معامله ای شک کردیم که آیا ربویه یا نه، حتما از یه عالم دینی یا مرجع تقلید سوال کنیم. خجالت نکشید! سوال پرسیدن بهتر از انجام دادن یه گناه بزرگه.
• دقیق باشیم: تو متن قراردادها و حرف هایی که رد و بدل میشه، خیلی دقت کنیم. مثلا، اگه یه فروشنده میگه «قیمت نقدی این کالا ۱۰۰ تومنه و قیمت نسیه سه ماهه اش ۱۲۰ تومان»، این حرف مشکلی نداره. اما اگه بگه «قیمت کالا ۱۰۰ تومنه و اگه سه ماه دیگه پس بدی، ۲۰ تومن سود میگیرم»، این حرف شبهه ربوی داره. کلمات واقعا مهمن.

حیل شرعی و نظرات فقها: آیا میشه از ربا فرار کرد؟

یکی از بحث های مهم تو فقه اسلامی، استفاده از «حیل شرعی» برای فرار از رباست. یعنی یه کارهایی انجام بدیم که ظاهر شرعی داشته باشه و از ربا فرار کنیم. مثلا، یه وقتایی برای اینکه از ربای قرضی دوری کنیم، کنار اون قرض، یه معامله صوری کوچیک هم انجام میدن (مثلا یه خودکار رو با قیمت خیلی کم به بدهکار می فروشن).

اما درباره این حیل، نظرات فقها متفاوته:

• دیدگاه احتیاطی:

  بعضی از فقها، به شدت توصیه به احتیاط میکنن و میگن که باید روح شریعت رو در نظر گرفت. اگه هدف اصلی از این کار فقط دور زدن حکم ربا باشه و واقعا یه معامله جدی صورت نگیره، اون کار حرامه و ربا محسوب میشه. این فقها معتقدن که باید از ربا پرهیز کرد، نه اینکه با حیله شرعی فقط ظاهرش رو تغییر داد.

• دیدگاه مجاز:

  بعضی دیگه از فقها، با رعایت شرایط و ضوابط خاصی، استفاده از این حیل رو جایز میدونن. اون ها میگن اگه این حیله ها به گونه ای باشه که واقعا یه معامله شرعی توش انجام بشه، هرچند که هدف اصلی فرار از ربا باشه، مشکلی نداره.

نکته مهم: بهتره همیشه در این موارد با مرجع تقلید خودتون مشورت کنید و جانب احتیاط رو رعایت کنید، چون موضوع ربا خیلی جدیه.

بانکداری اسلامی: راهکارهایی برای دوری از ربا

بانک های اسلامی و نظام بانکی ما، سعی دارن که فعالیت هاشون رو بر اساس عقود اسلامی و بدون ربا پایه گذاری کنن. اونا به جای اینکه فقط پول قرض بدن و سود بگیرن، از روش های دیگه ای استفاده می کنن:

1. مشارکت:

   بانک و مشتری با هم تو یه پروژه سرمایه گذاری می کنن و تو سود و زیان شریک میشن.

2. مضاربه:

   بانک سرمایه رو میده و مشتری با اون سرمایه تجارت می کنه. سود بینشون تقسیم میشه و زیان هم بر عهده سرمایه گذار (بانک) هست.

3. مرابحه:

   بانک کالایی رو میخره و به مشتری می فروشه با یه سود مشخص. اینجوری یه معامله خرید و فروش صورت می گیره نه قرض با سود.

4. اجاره به شرط تملیک:

   بانک کالایی رو میخره و به مشتری اجاره میده، با این شرط که بعد از پرداخت همه اجاره بها، کالا مال مشتری میشه.

البته تو سیستم بانکی هم ممکنه گاهی اوقات به خاطر نداشتن دانش کافی یا عجله مجریان، مشکلاتی پیش بیاد و شبهه ربوی ایجاد بشه. وظیفه ماست که هوشیار باشیم و تو معاملات بانکی هم تا جایی که میتونیم، تحقیق کنیم و از اهل فن سوال بپرسیم.

مسئولیت فردی ما: تحقیق، پرسش و احتیاط در معامله ها

آخرش هم میرسیم به خودمون. ما هر کدوممون تو زندگی مالی و اقتصادیمون مسئولیم. نباید چشم بسته هر معامله ای رو انجام بدیم. باید:

• خودمون رو موظف به یادگیری بدونیم: حداقل های احکام شرعی رو یاد بگیریم.
• همیشه شک و سوال داشته باشیم: هر وقت تو معامله ای ذره ای شک کردیم، از اهل علم و فقها سوال کنیم.
• احتیاط رو فراموش نکنیم: تو مسائلی که به حلال و حرام مربوط میشه، بهتره همیشه جانب احتیاط رو رعایت کنیم.
• تقوا داشته باشیم: تقوا و پرهیزکاری بهترین راه برای دوری از تمام گناهانه، از جمله ربا.

مجازات قانونی رباخواری تو ایران: حکم زندان و شلاق!

رباخواری فقط یه گناه شرعی نیست، بلکه تو نظام حقوقی ایران هم جرم محسوب میشه و مجازات قانونی داره. قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)، ربا دادن و ربا گرفتن رو جرم دونسته و برای اون مجازات در نظر گرفته.

بر اساس ماده ۵۹۵ قانون مجازات اسلامی، مجازات ربا دادن و ربا گرفتن می تونه شامل:

• شش ماه تا سه سال حبس
• تا ۷۴ ضربه شلاق
• جزای نقدی معادل مال مورد ربا

باشه. البته تو این ماده قانونی، شرایط و استثنائاتی هم برای ربا دهنده و ربا گیرنده در نظر گرفته شده (مثلا اگه مضطر باشه یا معامله بین پدر و فرزند و زن و شوهر و اینا باشه). اما اصل قضیه اینه که قانون هم با رباخواری برخورد می کنه و صرفا یه بحث فقهی نیست که تو زندگی روزمره ما اثر نداشته باشه.

نتیجه گیری: بیایید با ربا خداحافظی کنیم!

خب، رسیدیم به آخر بحث. دیدیم که ربا گیرنده در قرآن و روایات اهل بیت (ع) چه جایگاه ترسناک و مذمومی داره. از تشبیه به دیوانه ها و جن زده ها گرفته تا اعلام جنگ با خدا و رسولش، همه این ها نشون میده که رباخواری چقدر گناه بزرگیه و می تونه زندگی فرد و جامعه رو تباه کنه.

پیامدهای ربا، هم برای فرد (از بین رفتن برکت، اضطراب، قساوت قلب و عذاب اخروی) و هم برای جامعه (شکاف طبقاتی، رکود اقتصادی، نابودی روحیه احسان و گسترش ظلم و فساد) ویرانگره. اسلام با تحریم ربا، در واقع به دنبال ایجاد یه جامعه سالم، عادلانه و پویاست که تو اون، ثروت فقط تو دست عده ای معدود جمع نشه و همه به اندازه زحمت و ریسکشون از حاصل کارشون بهره مند بشن.

حالا که این همه رو فهمیدیم، مسئولیت ما خیلی سنگینه. بیایید تو زندگی مالی خودمون، خیلی مراقب باشیم که حتی ذره ای هم تو دام ربا نیفتیم. با افزایش آگاهی خودمون و بقیه، با سوال پرسیدن از اهل علم، با رعایت احتیاط تو معاملات و با تقوای الهی، می تونیم از این گناه بزرگ دوری کنیم. هر کدوم از ما میتونیم یه قدم کوچیک برای مبارزه با ربا برداریم و به ترویج یه اقتصاد سالم و اسلامی کمک کنیم. بیایید با هم با ربا خداحافظی کنیم و به سمت زندگی ای با برکت و آرامش حرکت کنیم.