نشر اکاذیب قانون مجازات اسلامی

نشر اکاذیب یعنی پخش کردن دروغ یا نسبت دادن حرف های بی اساس به کسی، به قصد آزار رساندن یا بهم ریختن آرامش عمومی، که در قانون مجازات اسلامی برای آن جرم انگاری و مجازات تعیین شده است.

در دنیایی که هر لحظه اطلاعات زیادی به ما می رسد و هر کس به راحتی می تواند حرفی را بگوید یا بنویسد، حواسمان باید به چیزهایی که می گوییم یا به بقیه نسبت می دهیم، حسابی جمع باشد. آبرو و حیثیت افراد، گنجی است که قانون حسابی از آن حفاظت می کند. فکرش را بکنید، یک خبر دروغ می تواند زندگی یک نفر را زیر و رو کند، چه برسه به اینکه بخواهد جامعه را به هم بریزد. دقیقاً به خاطر همین اهمیت، قانونی داریم به اسم نشر اکاذیب قانون مجازات اسلامی که برای جلوگیری از همین کارهای نادرست و مخرب وضع شده. این قانون، یک چتر حمایتی است برای همه ما، تا کسی نتواند با حرف های دروغ و بی اساس، آرامشمان را به هم بزند یا به حیثیت و اعتبارمان لطمه بزند. حالا بیا با هم این جرم رو از صفر تا صد، با زبانی ساده و خودمانی بررسی کنیم تا هم حقوقمون رو بدونیم، هم مواظب باشیم ناخواسته تو دامش نیفتیم.

نشر اکاذیب یعنی چی؟ تعریف حقوقی و ریشه یابی ساده

قبل از اینکه خیلی توی جزئیات قانون غرق بشیم، بهتره اول بفهمیم اصلاً نشر اکاذیب یعنی چی. کلمه نشر از پراکنده کردن و پخش کردن میاد، مثلاً وقتی می گن خبر منتشر شد، یعنی پخش شد. اکاذیب هم که جمع کلمه کذب هست، یعنی همون دروغ ها، حرف های خلاف واقع. پس وقتی می گیم نشر اکاذیب، منظورمون اینه که یه سری حرف های دروغ و وقایع خلاف واقع رو پخش کنیم.

اما تو دنیای حقوقی، ماجرا یه ذره دقیق تره. طبق ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات)، نشر اکاذیب به این معنیه که شما به قصد ضرر زدن به یه نفر دیگه (چه حقیقی، چه حقوقی) یا به قصد به هم ریختن آرامش و افکار عمومی، یا حتی تشویش مقامات رسمی، با استفاده از یه سری ابزارهای خاص (مثل نامه، شکواییه، گزارش، یا هر کاغذ چاپی و خطی، چه با امضا چه بی امضا)، حرف های دروغی رو بگید یا اعمال خلاف واقعی رو به کسی نسبت بدید. نکته جالب اینجاست که اصلاً فرقی نمی کنه که این کار شما واقعاً باعث ضرر مادی یا معنوی بشه یا نه؛ همین که شما اون قصد رو داشته باشید و اون کار رو انجام بدید، جرم اتفاق افتاده.

چرا باید نشر اکاذیب جرم باشه؟

شاید بپرسید خب چرا انقدر رو این موضوع حساسن و براش جرم تعیین کردن؟ راستش، آبرو و اعتبار افراد مثل یه سپر دفاعی می مونه که باید ازش محافظت کرد. وقتی کسی با حرف های دروغ سعی می کنه این سپر رو بشکنه، نه تنها به اون فرد آسیب می زنه، بلکه اعتماد عمومی جامعه هم خدشه دار میشه. یه جامعه ای که توش شایعه و دروغ راحت پخش بشه، مثل یه خونه است که پایه های سست داره. پس، جرم انگاری نشر اکاذیب برای حفظ همین حقوق شهروندی، نظم عمومی و مهمتر از همه، اعتماد اجتماعیه. وقتی مردم به اطلاعاتی که می شنون اعتماد نداشته باشن، همه چیز به هم می ریزه.

رکن قانونی: ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی و ماده ۱۸ قانون جرائم رایانه ای

هر جرمی برای اینکه جرم حساب بشه، باید توی قانون براش خط و نشون کشیده باشن. یعنی باید یه ماده قانونی مشخص وجود داشته باشه که بگه این کار جرمه و براش مجازات تعیین کنه. برای نشر اکاذیب هم دو تا ماده قانونی اصلی داریم که حرف اول رو می زنن: ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات) و ماده ۱۸ قانون جرائم رایانه ای. بریم این دو تا رو با هم ریز به ریز بررسی کنیم.

ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات): چارچوب سنتی نشر اکاذیب

این ماده همون ماده اصلی و قدیمی تره که درباره نشر اکاذیب صحبت می کنه. متن کاملش یه چیزی تو این مایه هاست:

هر کس به قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی به وسیله نامه یا شکواییه یا مراسلات یا عرایض یا گزارش یا توزیع هر گونه اوراق چاپی یا خطی با امضاء یا بدون امضاء اکاذیبی را اظهار نماید یا با همان مقاصد اعمالی را بر خلاف حقیقت رأساً یا به عنوان نقل قول به شخص حقیقی یا حقوقی یا مقامات رسمی تصریحاً یا تلویحاً نسبت دهد اعم از اینکه از طریق مزبور به نحوی از انحاء ضرر مادی یا معنوی به غیر وارد شود یا نه علاوه بر اعاده حیثیت در صورت امکان باید به حبس از دو ماه تا دو سال و یا شلاق تا (۷۴) ضَربه محکوم شود.

حالا بیا این متن رو کلمه به کلمه برای خودمون باز کنیم:

• قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی: این قسمت خیلی مهمه! نشون می ده که صرف گفتن دروغ کافی نیست؛ شما باید این قصد رو داشته باشید که به کسی ضرر بزنید یا آرامش جامعه رو به هم بزنید. یعنی نیت شما باید خرابکارانه باشه.
• به وسیله نامه یا شکواییه یا مراسلات یا عرایض یا گزارش یا توزیع هرگونه اوراق چاپی یا خطی با امضاء یا بدون امضاء: این بخش می گه نشر اکاذیب در این ماده، فقط به شکل مکتوب اتفاق می افته. یعنی اگه شفاهی چیزی رو بگید، احتمالاً مشمول این ماده نمی شید و ممکنه جرم دیگه ای مثل توهین باشه. فرقی هم نمی کنه اون نوشته امضا داشته باشه یا نه.
• اکاذیبی را اظهار نماید یا اعمالی را بر خلاف حقیقت… نسبت دهد: دو تا حالت داره: یا حرف های دروغی رو خودتون می گید (اظهار اکاذیب)، یا یه کار خلاف واقعی رو به کسی نسبت می دید (نسبت دادن خلاف واقع). مثلاً شایعه پخش می کنید که فلانی ورشکسته شده (اظهار اکاذیب)، یا می گید فلانی کار غیرقانونی کرده در حالی که نکرده (نسبت دادن خلاف واقع).
• اعم از اینکه ضرر مادی یا معنوی به غیر وارد شود یا نه: این جمله یعنی نشر اکاذیب از نظر نتیجه، یه جرم مطلق هست. یعنی همین که شما اون کار رو با اون قصد انجام بدید، جرم محقق شده و نیازی نیست که حتماً به کسی ضرری هم رسیده باشه. البته خیلی از اوقات ضرر هم می رسه، اما از نظر قانون، شرط اصلی تحقق جرم نیست.

پیشینه قانونی نشر اکاذیب

جرم نشر اکاذیب چیز جدیدی نیست و از قدیم توی قوانین ما وجود داشته. مثلاً توی ماده ۲۶۹ قانون مجازات عمومی سال ۱۳۰۴ و بعدش هم توی ماده ۱۴۱ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) سال ۱۳۶۲ هم بهش اشاره شده بود. البته هر دوره یه سری تغییرات کوچیک داشته، ولی مفهوم کلیش همون بوده: جلوگیری از پخش حرف های دروغ برای حفاظت از آبرو و آرامش.

ارکان تشکیل دهنده جرم نشر اکاذیب: سه پایه اصلی

هر جرمی، مثل یه ساختمان، از چند تا پایه اصلی تشکیل شده که بهشون رکن می گیم. اگه یکی از این پایه ها نباشه، ساختمان جرم سرپا نمی مونه. جرم نشر اکاذیب هم سه تا رکن اصلی داره: رکن قانونی، رکن مادی و رکن معنوی. بیاین با هم ببینیم هر کدوم از اینا چی می گن:

۱. رکن قانونی: قانون چی می گه؟

رکن قانونی یعنی اینکه یه قانونی وجود داشته باشه که اون کاری که انجام شده رو جرم بدونه و براش مجازات تعیین کرده باشه. خب، همونطور که قبل تر گفتیم، برای نشر اکاذیب این رکن توسط ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی و ماده ۱۸ قانون جرائم رایانه ای تأمین شده. پس خیالتون راحت باشه که این جرم همین جوری الکی تعریف نشده و پشتش نص صریح قانونی هست.

۲. رکن مادی: کار عملی که انجام شده

رکن مادی یعنی اون رفتار فیزیکی و عملی که مجرم انجام می ده. توی نشر اکاذیب، این رکن خودش چند تا جزء داره:

• رفتار مرتکب: یعنی چی؟ یعنی اون کاری که فرد انجام داده. این کار می تونه اظهار اکاذیب باشه (مثلاً بگید که شرکت فلان ورشکسته شده) یا نسبت دادن اعمال خلاف حقیقت (مثلاً بگید که فلانی از کشور فرار کرده). فرقی نمی کنه که این حرف دروغ یه چیز بد باشه یا نه، فقط کافیه که خلاف واقعیت باشه. مثلاً اینکه شایعه کنن یه نفر تابعیت دوگانه داره، یا زن دوم گرفته، اینا هم می تونن مصداق باشن.
• موضوع جرم: یعنی همون اکاذیب یا اعمال خلاف حقیقت. نکته مهم اینجاست که ثابت کردن دروغ بودن این حرف ها به عهده کسیه که شاکی شده. یعنی شما باید نشون بدید که حرف هایی که بهتون نسبت دادن، دروغه.
• وسیله ارتکاب: این قسمت تو ماده ۶۹۸ حسابی مهم بود. گفتیم که باید مکتوب باشه. یعنی از طریق نامه، شکواییه، اوراق چاپی، گزارش و امثال این ها. پس اگه کسی تو یه جمع خصوصی یه حرف دروغی رو راجع به شما بگه، مشمول ماده ۶۹۸ نمیشه. البته حواستون باشه که تو فضای مجازی داستان فرق می کنه که جلوتر بهش می رسیم.
• نتیجه جرم: همونطور که گفتیم، نشر اکاذیب یه جرم مطلق هست. یعنی لازم نیست حتماً ضرری به شما برسه. همین که اون دروغ منتشر بشه و قابلیت آسیب رساندن رو داشته باشه، جرم محقق شده. مثلاً اگه کسی دروغی رو منتشر کنه به قصد خراب کردن آبروی شما، حتی اگه بعدش هیچ کس اون دروغ رو باور نکنه و آبروی شما هم سر جاش بمونه، باز هم جرم اتفاق افتاده.

۳. رکن معنوی: نیت و قصد پشت کار

رکن معنوی یعنی قصد و نیت مجرم. یعنی آیا اون آدم عمداً اون کار رو انجام داده و قصد بدی داشته یا نه؟ توی نشر اکاذیب، رکن معنوی دو تا قسمت داره:

• سوء نیت عام (قصد فعل): یعنی اینکه فرد عمداً و با اراده خودش اون حرف دروغ رو گفته یا اون کار خلاف واقع رو منتشر کرده. اگه مثلاً تو خواب حرفی بزنه یا سهواً یه اشتباهی کنه، سوء نیت عام نداره و جرم محقق نمیشه.
• سوء نیت خاص (قصد نتیجه): این قسمت خیلی ظریفه. یعنی علاوه بر اینکه عمداً کار رو کرده، باید قصد اضرار به غیر (ضرر زدن به دیگران) یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی رو هم داشته باشه. یعنی نیتش واقعاً بدجنسی باشه. مثلاً اگه کسی به قصد کمک مالی به یه تاجر، شایعه ورشکستگی اونو پخش کنه تا مردم بهش کمک کنن (که البته کار درستی نیست)، اینجا قصد اضرار رو نداره و شاید جرم نشر اکاذیب براش محقق نشه. البته این موضوع خیلی تو دادگاه ها مورد بحثه و اثباتش کمی سخته.

شرایط اساسی تحقق جرم نشر اکاذیب (خلاصه و کاربردی)

برای اینکه جرم نشر اکاذیب واقعاً اتفاق بیفته و بشه کسی رو به خاطرش مجازات کرد، باید چند تا شرط مهم با هم جور بشن. اینا چکیده همون چیزهایی هستن که بالاتر گفتیم:

1. حرف باید دروغ باشه: این مهمترین شرطه. اگه چیزی که گفته شده یا نسبت داده شده، حقیقت داشته باشه، دیگه نشر اکاذیب نیست، حتی اگه به کسی ضرر بزنه یا اذهان عمومی رو تشویش کنه.
2. حرف دروغ باید پخش شده باشه: یعنی باید به گوش یا چشم حداقل یک نفر دیگه به جز خود فرد برسه. اگه کسی یه دروغی رو تو دفتر خاطراتش بنویسه، چون منتشر نشده، جرم نیست.
3. فرد باید نیت بد داشته باشه: یعنی با قصد و عمد بخواد به کسی ضرر بزنه یا جامعه رو به هم بریزه. اگه سهواً یا بدون نیت بد این اتفاق بیفته، نشر اکاذیب نیست.
4. وسیله ارتکاب باید مکتوب باشه (برای نشر اکاذیب سنتی): همونطور که گفتیم، طبق ماده ۶۹۸، حرف دروغ باید نوشته شده باشه (مثل نامه، گزارش و…). اما این شرط تو نشر اکاذیب در فضای مجازی فرق می کنه.

پس، اگه یکی از این شرط ها نباشه، پرونده نشر اکاذیب هم تشکیل نمیشه. این رو حواستون باشه.

تفاوت نشر اکاذیب با جرائم مشابه: ریزبینی های حقوقی

بعضی وقت ها نشر اکاذیب با جرم های دیگه ای مثل افترا یا توهین اشتباه گرفته میشه. اما قانون حسابی ریزبین بوده و فرق هایی بینشون گذاشته که دونستنشون واجبه.

تفاوت با جرم افترا (ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی)

جرم افترا وقتی اتفاق می افته که شما یه عنوان مجرمانه (مثلاً دزدی، کلاهبرداری، اختلاس) رو به کسی نسبت بدید، در حالی که اون فرد اون کار رو نکرده و شما هم نتونید حرفتون رو ثابت کنید. پس فرق اصلی اینجاست:

• در افترا: چیزی که نسبت داده میشه، باید خودش جرم باشه.
• در نشر اکاذیب: چیزی که نسبت داده میشه، لازم نیست حتماً جرم باشه. کافیه که خلاف واقع و دروغ باشه. مثلاً اگه بگید فلانی ورشکسته شده (که جرم نیست)، نشر اکاذیب حساب میشه، ولی اگه بگید فلانی دزدی کرده (که جُرمه)، ممکنه افترا باشه.

یه فرق دیگه هم اینه که تو افترا، متهم باید نتونه ثابت کنه که حرفش درسته، ولی تو نشر اکاذیب، شاکی باید ثابت کنه که حرفی که بهش زدن دروغه.

تفاوت با جرم توهین

توهین یعنی استفاده از الفاظ رکیک، فحش، یا هر چیزی که به شرافت و اعتبار یه نفر لطمه بزنه. فرقش با نشر اکاذیب اینه:

• در توهین: اصل بر استفاده از الفاظ زشت و اهانت آمیزه، چه راست چه دروغ. هدف، تحقیر طرف مقابله.
• در نشر اکاذیب: اصل بر دروغ بودن مطلبیه که گفته میشه یا نسبت داده میشه. ممکنه اون حرف دروغ اصلاً رکیک نباشه، ولی چون دروغه و با قصد بدی گفته شده، نشر اکاذیب به حساب میاد.

پس، اگه کسی به شما فحش بده، توهین کرده. اگه یه دروغ بی ادبانه به شما نسبت بده، می تونه هم توهین باشه، هم نشر اکاذیب. اما اگه یه دروغی رو راجع به شما پخش کنه که اصلاً بی ادبانه نیست ولی دروغه و به قصد ضرره، اون وقت نشر اکاذیب محسوب میشه.

مجازات جرم نشر اکاذیب: حبس، شلاق و اعاده حیثیت

حالا که فهمیدیم نشر اکاذیب چیه و چه فرقی با جرم های مشابه داره، وقتشه که بریم سراغ مجازاتش. قانون برای این جرم، هم حبس در نظر گرفته و هم شلاق. اما یه اتفاق مهم هم افتاده که روی این مجازات ها تأثیر گذاشته: قانون کاهش مجازات حبس تعزیری.

مجازات های اصلی بر اساس ماده ۶۹۸ (قبل از کاهش)

قبلاً، یعنی قبل از اینکه قانون کاهش مجازات حبس تعزیری بیاد، کسی که جرم نشر اکاذیب رو مرتکب می شد، محکوم به حبس از دو ماه تا دو سال و یا تا ۷۴ ضربه شلاق بود. یعنی قاضی بسته به شرایط پرونده، می تونست یکی از این مجازات ها یا هر دو رو تعیین کنه.

تأثیر قانون کاهش مجازات حبس تعزیری (مصوب ۱۳۹۹)

سال ۱۳۹۹ یه قانونی تصویب شد به اسم قانون کاهش مجازات حبس تعزیری که خیلی از مجازات های حبس رو کم کرد. این قانون، روی مجازات نشر اکاذیب هم اثر گذاشت. الان، میزان حبس برای این جرم، به جای دو ماه تا دو سال، شده سه ماه تا یک سال و نیم (۱۸ ماه). مجازات شلاق همچنان پابرجاست (تا ۷۴ ضربه). پس حواستون باشه که این تغییر، به نفع متهم ها بوده و حداقل و حداکثر حبس رو کم کرده.

اعاده حیثیت: بازگرداندن آبرو

یکی از بخش های خیلی مهم ماده ۶۹۸، بحث اعاده حیثیت هست. اعاده حیثیت یعنی برگرداندن آبروی کسی که با نشر اکاذیب بهش آسیب رسیده. قانون می گه علاوه بر مجازات حبس و شلاق، اگه امکانش باشه، باید اعاده حیثیت هم انجام بشه. چطوری؟ مثلاً قاضی می تونه دستور بده که حکم تبرئه یا حکم مربوط به کذب بودن اون مطالب، با هزینه محکوم علیه (یعنی کسی که دروغ گفته)، تو روزنامه های کثیرالانتشار چاپ بشه تا آبروی شاکی برگرده.

قابل گذشت بودن جرم نشر اکاذیب

یه نکته خیلی مهم دیگه در مورد جرم نشر اکاذیب اینه که این جرم، قابل گذشت هست. جرم قابل گذشت یعنی چی؟ یعنی برای پیگیری و رسیدگی بهش، حتماً شاکی (یعنی کسی که بهش ظلم شده) باید شکایت کنه. اگه شاکی شکایت نکنه، دادسرا و دادگاه نمی تونن خودشون خودسرانه پرونده رو پیگیری کنن. حتی اگه پرونده به جریان بیفته، اگه شاکی تو هر مرحله ای (مثلاً تو دادسرا، تو دادگاه یا حتی بعد از صدور حکم) رضایت بده و گذشت کنه، پرونده متوقف میشه و متهم دیگه مجازات نمیشه. این نکته خیلی به درد کسایی می خوره که می خوان پرونده رو حل و فصل کنن و به دنبال صلح و سازش هستن.

نشر اکاذیب در فضای مجازی و اینترنتی: جرائم رایانه ای

تا اینجا هر چی گفتیم، بیشتر مربوط به نشر اکاذیب سنتی و مکتوب بود. اما خب، الان بیشتر دروغ ها و شایعه ها تو فضای مجازی پخش میشه، نه با نامه و شکواییه! قانون هم حواسش به این موضوع بوده و برای نشر اکاذیب در فضای مجازی، یه قانون جداگانه به اسم قانون جرائم رایانه ای داریم که ماده ۱۸ این قانون، دقیقاً در مورد همین مسئله حرف می زنه.

رکن قانونی: ماده ۱۸ قانون جرائم رایانه ای

ماده ۱۸ قانون جرائم رایانه ای می گه:

هر کس به قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی به وسیله سامانه رایانه ای یا مخابراتی اکاذیبی را منتشر کند یا در دسترس دیگران قرار دهد یا با همان مقاصد اعمالی را برخلاف حقیقت، رأساً یا به عنوان نقل قول به شخص حقیقی یا حقوقی یا مقام های رسمی به طور صریح یا تلویحی نسبت دهد، اعم از اینکه از طریق یادشده به نحوی از انحاء ضرر مادی یا معنوی به دیگری وارد شود یا نشود، افزون بر اعاده حیثیت به حبس از نود و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج میلیون (۵.۰۰۰.۰۰۰) ریال تا چهل میلیون (۴۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.

بیاین ببینیم این ماده چی میگه:

• تفاوت اصلی با ماده ۶۹۸: اینجا به جای نامه و اوراق چاپی، از سامانه های رایانه ای یا مخابراتی حرف می زنه. یعنی شبکه های اجتماعی (تلگرام، اینستاگرام، واتساپ)، وب سایت ها، ایمیل، پیامک، هر چی که با کامپیوتر یا موبایل و اینترنت سر و کار داره، مشمول این ماده میشه.
• قصد و نیت: همون قصد اضرار یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی که تو ماده ۶۹۸ داشتیم، اینجا هم هست.
• اظهار یا نسبت دادن: باز هم مثل ماده ۶۹۸، می تونه اظهار اکاذیب باشه یا نسبت دادن عمل خلاف واقع.
• عدم نیاز به وقوع ضرر: اینجا هم فرقی نمی کنه که ضرر مادی یا معنوی واقعاً اتفاق بیفته یا نه، همین که شما اون کار رو انجام بدید، جرم محقق شده.

مجازات نشر اکاذیب رایانه ای

مجازات نشر اکاذیب در فضای مجازی معمولاً کمی شدیدتر از نوع سنتیشه. برای این جرم، قانونگذار هم حبس و هم جزای نقدی تعیین کرده:

• حبس: از نود و یک روز تا دو سال.
• جزای نقدی: از پنج میلیون (۵,۰۰۰,۰۰۰) ریال تا چهل میلیون (۴۰,۰۰۰,۰۰۰) ریال.
• یا هر دو: قاضی می تونه هم حبس و هم جزای نقدی رو با هم برای متهم در نظر بگیره.

تشدید مجازات در شرایط خاص

یه وقتایی هست که جرم نشر اکاذیب تو فضای مجازی، با یه سری شرایط خاص اتفاق می افته که باعث میشه مجازاتش سنگین تر بشه:

• اگه توسط کارمندان دولتی یا وابسته به دولت باشه: اگه یه کارمند دولت یا کسی که به دولت ربط داره، به خاطر شغلش مرتکب این جرم بشه، مجازاتش بیشتر میشه.
• اگه به صورت سازمان یافته یا گسترده اتفاق بیفته: یعنی اگه یه عده با هم برنامه ریزی کنن و یه دروغ رو تو یه سطح خیلی گسترده پخش کنن، مجازاتشون شدیدتر میشه. مثلاً تو این حالت، حبس از ۱۶ ماه و یک روز تا دو سال میشه.

چالش های اثبات و پیگیری در فضای مجازی

پیگیری نشر اکاذیب تو فضای مجازی، داستان خودشو داره و گاهی اوقات پر از چالش های حقوقی و فنی میشه. مثلاً:

• ناشناس بودن مجرم: خیلی وقتا هویت کسی که دروغ رو پخش کرده مشخص نیست.
• سرورهای خارج از کشور: اگه سرورهای اون شبکه اجتماعی یا وب سایت تو خارج از کشور باشه، پیگیری قضایی پیچیده تر میشه.
• محتوای موقت: بعضی از مطالب ممکنه بعد از مدتی پاک بشن و جمع آوری مدرک سخت بشه.

برای همین، اگه خدای نکرده تو همچین موقعیتی قرار گرفتید، سریع تر برای جمع آوری مستندات و پیگیری قانونی اقدام کنید.

فرآیند شکایت و رسیدگی به جرم نشر اکاذیب: قدم به قدم

خب، حالا فرض کنیم که به شما اکاذیبی نسبت داده شده یا خبری دروغ درباره تون پخش شده. می خواید شکایت کنید. باید چیکار کنید؟ فرآیندش رو قدم به قدم با هم مرور می کنیم.

۱. مراجع صالح برای طرح شکایت: کجا بریم؟

اول از همه باید بدونید که کجا باید شکایتتون رو مطرح کنید. مرجع رسیدگی به جرم نشر اکاذیب بستگی به نوعش داره:

• دادسرای عمومی و انقلاب: این مرجع، صلاحیت عام داره و برای بیشتر پرونده های نشر اکاذیب سنتی و حتی رایانه ای (تو شهرهایی که دادسرای جرائم رایانه ای ندارن) می تونید به اینجا مراجعه کنید.
• دادسرای جرائم رایانه ای: اگه نشر اکاذیب در فضای مجازی اتفاق افتاده، بهتره به این دادسرا مراجعه کنید. البته این دادسراها معمولاً تو شهرهای بزرگ وجود دارن.
• دادگاه مطبوعات: اگه نشر اکاذیب از طریق روزنامه، نشریه یا هر رسانه چاپی دیگه ای بوده باشه، پرونده اول به دادگاه مطبوعات میره.

مهم اینه که شکایتتون رو تو دادسرای محلی که جرم اتفاق افتاده (مثلاً جایی که اون نامه پخش شده یا اون مطلب توش دیده شده) مطرح کنید.

۲. نحوه تنظیم شکواییه: چطوری بنویسیم؟

شکواییه، همون برگه ایه که شما باهاش رسماً از کسی شکایت می کنید. باید توش همه جزئیات رو بنویسید:

• مشخصات شاکی و متشاکی عنه: یعنی اطلاعات کامل خودتون و کسی که ازش شکایت دارید (اسم، فامیل، کد ملی، آدرس و…). اگه متهم رو نمی شناسید، بنویسید فرد یا افراد ناشناس.
• شرح واقعه: اینجا باید با جزئیات کامل و به ترتیب زمانی بنویسید که چه اتفاقی افتاده؟ چه دروغی گفته شده؟ کجا؟ کی؟ چطوری؟
• ادله اثبات: اینجا باید هر مدرکی که دارید رو ارائه بدید (مثل اسکرین شات از صفحات مجازی، عکس از نامه های دروغین، شهادت شاهدها و…).
• درخواست: در آخر، درخواستتون رو می نویسید؛ مثلاً تقاضای تعقیب کیفری و مجازات متهم و اعاده حیثیت اینجانب را استدعا دارم.

یک نمونه شکواییه کاربردی برای جرم نشر اکاذیب:

شاکی: [نام و نام خانوادگی، نام پدر، کد ملی، آدرس، شماره تماس]

مشتکی عنه: [نام و نام خانوادگی، نام پدر، کد ملی، آدرس، شماره تماس (اگر معلوم است) / در صورت عدم اطلاع: فرد یا افراد ناشناس]

موضوع شکایت: نشر اکاذیب

تاریخ و محل وقوع جرم: [تاریخ دقیق یا تقریبی]، [محل وقوع، مثال: فضای مجازی (اینستاگرام)، شهر تهران]

شرح شکایت:

با سلام و احترام، به استحضار می رساند که اینجانب [نام شاکی]، مدتی است با مشتکی عنه / فرد یا افراد ناشناس دچار اختلافاتی شده ام. متاسفانه ایشان/ایشان به منظور اضرار به حیثیت و آبروی اینجانب و تشویش اذهان عمومی، اقدام به انتشار مطالب کذب و خلاف واقعی در خصوص بنده نموده اند. جزئیات این اقدام مجرمانه به شرح زیر است:

در تاریخ [مثال: ۱۴۰۲/۰۵/۱۰]، مشتکی عنه/فرد یا افراد ناشناس در [مثال: صفحه اینستاگرام خود/یک کانال تلگرامی/یک نامه سرگشاده]، اکاذیبی را با عنوان [مثال: ورشکستگی اینجانب یا ارتکاب اعمال خلاف قانون توسط بنده] منتشر کرده است. این مطالب به صراحت یا تلویحاً به اینجانب نسبت داده شده و کاملاً خلاف واقع و کذب می باشد. (تصاویر/اسکرین شات ها/مستندات مربوطه پیوست شکواییه می باشد).

از آنجایی که اقدامات فوق، به قصد اضرار به اینجانب و تشویش اذهان عمومی انجام شده و به حیثیت و آبروی بنده لطمه شدید وارد آورده است، لذا به استناد ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) و ماده ۱۸ قانون جرائم رایانه ای (در صورت وقوع در فضای مجازی)، تقاضای تعقیب کیفری و مجازات متهم/متهمین و اعاده حیثیت اینجانب را از محضر محترم دادگاه استدعا دارم.

دلایل و مدارک:

1. کپی مصدق کارت ملی شاکی
2. [مثال: اسکرین شات از صفحه اینستاگرام / لینک مطلب در فضای مجازی / تصویر نامه کذب]
3. شهادت شهود (در صورت وجود)
4. هر مدرک دیگری که کذب بودن ادعا را ثابت می کند.

با تشکر و احترام،

[نام و نام خانوادگی شاکی و امضاء]

۳. مدارک و مستندات لازم برای اثبات جرم: چی ببریم؟

همونطور که گفتیم، شما باید ثابت کنید که اون حرف دروغه و با قصد بدی هم منتشر شده. پس هر مدرکی که دارید، جمع آوری کنید:

• اسکرین شات، لینک، فایل صوتی/تصویری: اگه تو فضای مجازی بوده، هر چی اسکرین شات یا لینک دارید که مطلب کذب رو نشون میده، ذخیره کنید. اگه فایل صوتی یا تصویریه، اونم به عنوان مدرک نگه دارید.
• مدارک کتبی: اگه نامه، گزارش یا هر سند کاغذی بوده، اصل یا کپی مصدقش رو ارائه بدید.
• شهادت شهود: اگه کسی شاهد این ماجرا بوده، شهادتش می تونه خیلی کمک کننده باشه.
• هر مدرک دیگه: هر چیزی که نشون بده حرفی که به شما زدن دروغه یا قصد طرف بد بوده.

۴. مراحل رسیدگی قضایی: از دادسرا تا دادگاه

وقتی شکایتتون رو مطرح می کنید، این مراحل رو طی می کنید:

1. تحقیقات مقدماتی در دادسرا: اول پرونده میره دادسرا. بازپرس یا دادیار شروع به تحقیق می کنن، از شما و متهم دفاعیات رو می شنون، مدارک رو بررسی می کنن و اگه لازم باشه، دستور کارشناسی یا تحقیقات بیشتر رو میدن.
2. صدور قرار نهایی در دادسرا: اگه دادسرا به این نتیجه برسه که جرم اتفاق افتاده و متهم مجرمه، قرار جلب به دادرسی صادر می کنه و پرونده رو می فرسته دادگاه. اگه مدارک کافی نباشه، قرار منع تعقیب صادر میشه.
3. رسیدگی در دادگاه: حالا پرونده میره دادگاه. قاضی دادگاه دوباره دفاعیات طرفین رو می شنوه، مدارک رو بررسی می کنه و در نهایت، حکم رو صادر می کنه.
4. تجدیدنظرخواهی: اگه هر کدوم از طرفین (شاکی یا متهم) به حکم صادر شده اعتراض داشته باشن، می تونن تو مهلت قانونی (معمولاً ۲۰ روز)، درخواست تجدیدنظر بدن تا پرونده تو دادگاه تجدیدنظر بررسی بشه.

دفاعیات احتمالی متهم در پرونده نشر اکاذیب: چطوری از خودمون دفاع کنیم؟

اگه خدای نکرده به جرم نشر اکاذیب متهم شدید، نباید دست روی دست بذارید. دفاعیات مختلفی هست که می تونه بهتون کمک کنه:

1. اثبات صحت مطالب منتشرشده: این مهمترین دفاعیه. اگه بتونید ثابت کنید حرفی که زدید دروغ نبوده و واقعیت داشته، تبرئه می شید. برای همین، همیشه قبل از حرف زدن یا انتشار مطلب، مطمئن باشید که حرفتون سند و مدرک داره.
2. عدم وجود سوء نیت: اگه بتونید ثابت کنید که قصد ضرر زدن یا تشویش اذهان عمومی رو نداشتید، حتی اگه حرفتون دروغ بوده باشه، باز هم جرم نشر اکاذیب کامل محقق نمیشه. مثلاً بگید که اشتباه کردید یا قصدتون کمک بوده، نه ضرر.
3. عدم تحقق رکن مادی: یعنی اگه بتونید ثابت کنید که اصلاً اون حرف رو منتشر نکردید یا به گوش کسی نرسیده، یا وسیله ارتکاب مطابق ماده قانونی نبوده (مثلاً شفاهی بوده نه مکتوب)، می تونید دفاع کنید.
4. عدم صلاحیت مرجع قضایی: اگه شاکی پرونده رو تو دادسرای اشتباهی مطرح کرده باشه، می تونید به صلاحیت اون مرجع اعتراض کنید.
5. ایرادات شکلی یا ماهوی دیگه: هر مشکل دیگه ای تو پرونده یا ادعاهای شاکی، مثل اینکه شاکی خودش صلاحیت شکایت رو نداره، یا مدارکش کافی نیست.

یک نمونه رأی قضایی در خصوص نشر اکاذیب (با تحلیل ساده)

برای اینکه بهتر بفهمید تو دادگاه ها چطوری به پرونده های نشر اکاذیب رسیدگی میشه، بیاین یه نمونه رأی واقعی رو (البته با تغییرات برای حفظ حریم خصوصی) بررسی کنیم:

نمونه رأی بدوی

شماره پرونده: [مثال: ۱۲۳۴۵۶] | تاریخ صدور: [مثال: ۱۴۰۲/۰۳/۱۵]

موضوع: رسیدگی به اتهام نشر اکاذیب

متهم: خانم الف.ن. | شاکی: خانم ن.ف.

خلاصه رأی:

«در خصوص اتهام خانم الف.ن. فرزند م.، دایر بر نشر اکاذیب موضوع شکایت خانم ن.ف. فرزند ح.، جمیع اوراق و محتویات پرونده مورد بررسی قرار گرفت. اولاً با فرض پذیرش ادعای شاکیه، مطالبی که از سوی متهمه بیان شده نسبت به پسر و شوهر شاکیه بوده نه خود شاکیه، ثانیاً بزه نشر اکاذیب صرفاً به صورت مکتوب تحقق می یابد و با اظهارات شفاهی کفایت نمی کند. لذا مستنداً به ماده ۱۲۰ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ حکم بر برائت صادر و اعلام می گردد. رأی صادره حضوری و ظرف مهلت بیست روز از تاریخ ابلاغ، قابل تجدیدنظرخواهی در دادگاه محترم تجدیدنظر استان تهران می باشد.»

تحلیل این رأی بدوی:

تو این رأی، قاضی به دو دلیل مهم، متهم رو تبرئه کرده:

1. عدم تعلق اکاذیب به شاکی: قاضی دیده که حرف های دروغی که گفته شده، به خود شاکی نسبت داده نشده، بلکه به پسر و شوهرش نسبت داده شده. خب، برای اینکه شما بتونید شکایت کنید، باید خودتون قربانی مستقیم اون جرم باشید.
2. شفاهی بودن نشر اکاذیب: قاضی به این نکته مهم ماده ۶۹۸ اشاره کرده که نشر اکاذیب باید مکتوب باشه. چون اینجا ادعا شده که حرف ها شفاهی بوده، رکن مادی جرم طبق ماده ۶۹۸ محقق نشده.

این رأی نشون میده که چقدر ریزبینی تو جزئیات و ارکان جرم، تو دادگاه ها مهمه.

نمونه رأی تجدیدنظر

شماره پرونده: [مثال: ۱۲۳۴۵۶] | تاریخ صدور: [مثال: ۱۴۰۲/۰۷/۲۰]

موضوع: تجدیدنظرخواهی از رأی بدوی

شاکی/تجدیدنظرخواه: خانم ن.ف. | متهم/تجدیدنظرخوانده: خانم الف.ن.

خلاصه رأی:

«در خصوص تجدیدنظرخواهی خانم ن.ف. فرزند ح. از دادنامه شماره ۹۲۱۰۲۱ مورخ ۹۲/۱۱/۷ صادره از شعبه محترم ۱۱۶۳ دادگاه عمومی جزایی تهران که ضمن آن در خصوص اتهام خانم الف.ن. فرزند م. دایر بر نشر اکاذیب موضوع شکایت تجدیدنظرخواه حکم بر برائت صادر گردیده است. با عنایت به محتویات پرونده و ملاحظه لایحه تجدیدنظرخواهی تجدیدنظرخواه نظر به اینکه در مجموع ایراد و اعتراض موجه و موثری از ناحیه تجدیدنظرخواه به عمل نیامده که گسیختن و نقض دادنامه معترض عنه را ایجاب نماید و دادنامه اصداری نیز فاقد ایراد و اشکال موثر قانونی است به استناد بند الف ماده ۲۵۷ قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور کیفری و ضمن رد تجدیدنظرخواهی دادنامه تجدیدنظرخواسته را عیناً تایید می نماید. رأی صادره قطعی است.»

تحلیل این رأی تجدیدنظر:

این رأی تجدیدنظر نشون میده که دادگاه تجدیدنظر، اعتراض شاکی رو رد کرده و حکم دادگاه بدوی رو تأیید کرده. یعنی دادگاه تجدیدنظر هم با دلایل دادگاه بدوی (که شفاهی بودن نشر اکاذیب و عدم انتساب به شاکی بود) موافق بوده و معتقد بوده که دلایل جدید و قانع کننده ای برای نقض حکم اولیه وجود نداره. این یعنی پرونده اینجا دیگه به پایان رسیده و حکم قطعی شده.

این نمونه ها به ما یادآوری می کنن که تو پرونده های حقوقی و کیفری، باید حسابی حواسمون به جزئیات و مستندات قانونی باشه. هر چقدر اطلاعاتمون دقیق تر باشه، هم می تونیم از خودمون دفاع کنیم، هم حق رو به حق دار برسونیم.

جمع بندی و نتیجه گیری: هوای آبروی خودمون و بقیه رو داشته باشیم

خب، تا اینجا با هم سفر کردیم تو دنیای پیچیده نشر اکاذیب قانون مجازات اسلامی. دیدیم که این جرم چقدر مهمه و قانون چقدر رو آبرو و حیثیت افراد و آرامش جامعه حساسه. یاد گرفتیم که نشر اکاذیب یعنی پخش کردن دروغ یا نسبت دادن اعمال خلاف واقع به کسی، با نیت بد، که هم نوع سنتی (مکتوب) داره و هم نوع رایانه ای که توی فضای مجازی اتفاق میفته.

فهمیدیم که برای اینکه جرم نشر اکاذیب محقق بشه، حتماً باید حرف دروغ باشه، منتشر بشه و طرف هم نیت بدی داشته باشه. مجازاتش رو هم بررسی کردیم که شامل حبس (که بعد از قانون کاهش مجازات حبس تعزیری، از سه ماه تا یک سال و نیم شده) و شلاقه. مهمتر از همه، گفتیم که این جرم قابل گذشت هست، یعنی اگه شاکی رضایت بده، پرونده بسته میشه. تفاوتش رو با افترا و توهین هم فهمیدیم که هر کدوم قواعد خاص خودشون رو دارن.

تو فضای مجازی که این روزها همه توش فعالیم، باید بیشتر از همیشه حواسمون جمع باشه. یه جمله، یه عکس یا یه شایعه بی پایه و اساس می تونه زندگی یه نفر رو نابود کنه و ما رو هم گرفتار قانون کنه. پس قبل از اینکه دکمه ارسال رو بزنیم، یه نفس عمیق بکشیم و فکر کنیم که آیا این حرف درسته؟ آیا واقعاً قصد بدی پشتش نیست؟ و آیا به کسی آسیب نمی زنه؟

در نهایت، دونستن این قوانین فقط برای اینکه از خودمون دفاع کنیم نیست، بلکه برای اینه که یه شهروند مسئولیت پذیر باشیم و کمک کنیم تا جامعه ای با اعتماد و آرامش بیشتر داشته باشیم. اگه خودتون یا اطرافیانتون با این مسائل روبرو شدید، حتماً با یه وکیل متخصص مشورت کنید. یه وکیل خوب می تونه راهنماییتون کنه تا بهترین تصمیم رو بگیرید و حقتون رو بگیرید. بالاخره، کار رو باید به کاردان سپرد، مخصوصاً تو مسائل حقوقی که هر کلمه و هر جزء، می تونه سرنوشت ساز باشه.