چه کسی جان اف کندی را کشت؟

به گزارش قدم آخر روزنو با این مقدمه نوشت: این اسناد حدوداً ۶۴هزار صفحه ای به خوانندگان کنجکاو جزئیات بیشتری درباره عملیات پنهانی آمریکا در دوران جنگ سرد در دیگر کشورها ارائه می دهد.

جان اف کندی در سفر به دالاس در ایالت تگزاس زمانی که در کاروان خودروی ریاست جمهوری حامل او به همراه جکی کندی همسرش جان کانلی فرماندار تگزاس و نلی کانلی حرکت می کرد از پشت سر مورد اصابت گلوله قرار گرفت. سوال اینجاست که این اسناد جدید از چه اطلاعات محرمانه جدیدی پرده برداری می کنند و چرا می توانند به تئوری های توطئه دامن بزنند؟ آیا سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا موسوم به سازمان سیا پشت ترور جان اف کندی قرار داشت؟

سال ۱۹۹۱ الیور استون کارگردان مشهور آمریکایی فیلم JFK را ساخت با این مضمون که توطئه تلخی پشت ترور کندی وجود دارد. کوین کاستنر در نقش جیم گریسون دادستان منقطه اورلئان در ایالت لوئیزیانا که به هدایت تحقیقات درباره ترور جان اف کندی شناخته می شود و یکی از کتاب هایش به منبع اصلی فیلم الیور استون تبدیل شده بود می گوید: «رئیس جمهور کندی با توطئه ای که از قبل در بالاترین سطح دولت برنامه ریزی شده بود و توسط جنگجویان ظالم متعصب و منضبط انجام شد به قتل رسید.»

در واقع پیام فیلم این است که قتل کندی کار سازمان سیا بود و «لی هاروی آزوالد» به تنهایی عمل نکرده است. اینکه مردم آمریکا باید نگاه متفاوتی در سطح سازمان سیا به این اتفاق داشته باشند چرا سازمان سیا آنچه را که درباره آزوالد می دانست پنهان می کرد؟ این سازمان در دهه ۶۰ و ۷۰ میلادی چه اقداماتی انجام داد؟ حکایت اصلی سازمان سیا و رابطه آن با کندی در طول تاریخ این سازمان و درک امروز ما از آن بسیار مهم است. 

جولین بارنز خبرنگار نیویورک تامیز است که حوزه آژانس های اطلاعاتی آمریکا و امنیت بین المللی را پوشش می دهد این اسنادِ هزاران صفحه ای را بررسی کرده و در پادکست The Daily مربوط به همین روزنامه در ابتدا می گوید که قتل کندی کار سازمان سیا نبوده است: «هیچ شواهدی از حضور یک مرد مسلح دیگر وجود ندارد. آزوالد به تنهایی عمل کرد. اما این بدان معنی نیست که انتشار این اسناد مهم نباشد.» در این اسناد جزئیات جدید جالبی درباره هنر جاسوسی وجود دارد. مثلاً درباره شیوه عملکرد سازمان سیا و اینکه چگونه این سازمان خارج از گاردریل هایی که توسط دولت دموکرات بنا شده بود فعالیت می کرد و  چگونه از اساسنامه ها و معافیت های رسمی دولت فراتر می رفت.

اهمیت انتشار چنین اسنادی نیز در همین امر است. دونالد ترامپ همواره نقش آژانس های اطلاعاتی در جامعه را زیر سوال برده است. او به نیروهایی که مقابل او صف کشیده اند حمله می کند. انتشار اسناد قدیمی از عملکرد بد سازمان سیا هم می تواند نشانه ای از این باشد که ترامپ تلاش می کند این ایده را جا بیندازد که تهدیدی از سوی آنچه «دولت پنهان» می خواند وجود دارد. 

پیشینه انتشار اسناد محرمانه ترور کندی
پیش از این هم اسناد مربوط به ترور جان اف کندی در نیم قرن گذشته منتشر شده اند. آمریکایی ها امروز سوال های بسیاری دارند. چگونه یک فرد مسلح به تنهایی توانست این کار را انجام دهد؟ چگونه یک گلوله می تواند رئیس جمهور و فرماندار تگزاس را هدف قرار دهد؟ مردم آمریکا از تنش های میان کندی و آژانس اطلاعات مرکزی آمریکا بر سر شکست عملیات حمله به «جزیره خوک ها» در کوبا خبر داشتند.

بنابراین مردم آمریکا جواب می خواهند. اعتراضات آنها منجر به تشکیل یک کمیسیون دولتی به نام «کمیسیون وارن» شد تا قتل جان اف کندی را بررسی کند اما نتیجه نهایی این کمیسیون مبنی بر اینکه آزوالد به تنهایی عمل کرده مورد قبول تعداد کمی از آمریکایی ها قرار گرفت. پس سوال ها همچنان باقی ماند و کمیسیون های بیشتری در کنگره آمریکا برای تحقیق و بررسی تشکیل شد و از طریق هر کدام مدارک بسیاری جمع آوری شد؛ برخی از آنها درباره کندی برخی دیگر درباره برنامه های دیگر سازمان سیا. در جریان این تحقیقات بود که نقض قوانین از سوی سازمان سیا فراگیر شد. 

پروژه هایی مثل «مرغ مقلد» که سازمان سیا تلفن روزنامه نگاران را شنود می کرد و پروژه MK Ultra که افسران سیا در نوشیدنی آمریکایی های از همه جا بی خبر ماده مخدر ال اس دی می ریختند تا متوجه شوند آیا می توانند ذهن مردم شوروی را کنترل کنند یا نه. 

این پروژه ها به مدت محدودی اجرا شدند اما از نظر اخلاقی اشتباه بودند؛ پروژه هایی که در آن سازمان سیا خارج از اختیارات خود عمل می کرد و در نهایت به بخشی از ذهنیت مردم از این آژانس اطلاعاتی تبدیل شد؛ اینکه سازمان سیا عملیات جاسوسی خود را در خاک آمریکا و از آمریکایی ها انجام می دهد و هیچ چارچوب و محدودیتی ندارند. 

اطلاعات محرمانه بسیاری در خزانه سازمان سیا قدم آخر و موم شده بودند تا اینکه الیور استون فیلم «جی اف کی» را می سازد. پایان بندی فیلم حامل پیامی است که اسناد ترور کندی دهه هاست که مخفی مانده و باید اقدامی برای انتشار آنها صورت بگیرد. پس مردم آمریکا با کنگره تماس گرفتند. کنگره قانونی را تصویب کرد که دستور انتشار گنجینه کامل اسناد ترور کندی را صادر می کند و همراه با آن رونمایی گسترده تری از فعالیت های خارج از کنترل سازمان سیا هم منتشر می شود. جدول زمانی هم برای انتشار این اسناد برای عموم در نظر گرفته شد. جدول زمانی قانونی برای انتشار اسناد ۲۵ سال است و به همین ترتیب اسناد مربوط به ترور کندی در دوره های مختلف رئیس جمهورهای آمریکا منتشر می شوند. 

مهلت انتشار این اسناد اساساً به اولین دولت ترامپ می رسد. اما در آن زمان ترامپ به درخواست های سازمان سیا گوش می دهد تا نام افسران و منابع را منتشر نکند و از برخی از تکنیک های جاسوسی محافظت شود. بنابراین اسنادی که در سال ۲۰۱۷ منتشر شدند ویرایش های بسیاری داشتند. 

حالا چه اتفاقی افتاده که ترامپ حاضر شده از انتشار اسناد ویرایش شده به انتشار کامل آنها روی آورد؟ به گفته بارنز هنوز هم بخش کوچکی از اسناد همچنان از سوی دادگاه محرمانه باقی مانده اند اما بخش بزرگی از این اقدام می تواند به انزجار ترامپ از آژانس های اطلاعاتی و نگرانی هایش درباره دولت پنهان برگردد. 

چه اطلاعات مهمی برملا شده اند؟
درست پیش از مراسم تحلیف دور دوم ریاست جمهوری ترامپ وعده داد که انتشار اسناد محرمانه جان اف کندی را پیگیری می کند. او در واقع از این موضوع برای جلب اعتماد عمومی به دولت خود استفاده می کند اما بخشی از دلیل آن به ائتلاف جدید ترامپ با رابرت اف کندی جونیور برمی گردد. 

رابرت کندی جونیور (یا آر اف کندی جونیور) پسر رابرت اف کندی دادستان کل سناتور نیویورک و نامزد ریاست جمهوری و برادرزاده جان اف کندی است و در دولت دوم ترامپ ریاست وزارت بهداشت و خدمات انسانی ایالات متحده را برعهده  دارد. او می گوید: «روزی که عمویم کشته شد پس از آنکه جی ادگار هوور به پدرم گفت که برادرش کشته شده اولین تماس تلفنی که پدرم گرفت با متصدی دفتر سازمان سیا بود. پدرم از او پرسید کار افراد شما بود؟» رابرت کندی جونیور به شدت معتقد است که سازمان سیا در مرگ عمویش نقش داشته است. او که حالا نقش پررنگی را در دولت دوم ترامپ ایفا می کند تلاش های بسیاری را برای انتشار گسترده تر اطلاعات محرمانه انجام داد. ترامپ هم در نهایت فرمان اجرایی برای انتشار اسناد محرمانه را امضا کرد. 

برخی از موضوعاتی که در این اسناد جدید ویراش شده اند به مواردی مثل شماره تامین اجتماعی صدها نفر از کارکنان کنگره برمی گردد که در دهه ۷۰ در کمیته تحقیقات یا در کمیته مجلس نمایندگان درباره ترورهای مقامات عالی رتبه فعالیت می کردند. یکی از آنها جوزف دیجنوا وکیل کمپین ترامپ و عضوی از «کمیته کلیسا» در سال ۱۹۷۵ بود که نقض قوانین از سوی سازمان سیا را بررسی می کرد. انتشار شماره تامین اجتماعی او جنجال بزرگی به پا کرد و دولت در اقدامی غیرمعمول فوراً اعلام کرد که شماره تامین اجتماعی جدیدی را به دیجنوا اختصاص می دهد. اما سرعت غیرمعمول حذف تمام ویرایش ها منجر به اتفاق های بدتری شد. 

یکی دیگر از اسناد جالب توجه با تیتر «سازماندهی مجدد سیا» از سوی آرتور شلزینگر یکی از مشاوران کلیدی جان اف کندی بود. این سند محرمانه پیشتر هم منتشر شده بودند اما در دسترس عموم قرار نداشتند. این سند حالا منتشر شده و نشان دهنده عمق شدید فعالیت های جاسوسی سازمان سیا در فرانسه است. نیمی از سفارت آمریکا در فرانسه به جای دیپلمات ها با ماموران سازمان سیا پر شده بود.

در واقع افرادی که برای وزارت خارجه کار می کردند به جای دیپلمات جاسوسان سازمان سیا بودند. در ابعاد گسترده تر این بدان معنی است که سازمان سیا سیاست خارجی آمریکا را به دست گرفته است؛ امری که از کنترل رئیس جمهور و وزیر امور خارجه خارج است چون به گفته بارنز نقش سازمان سیا بسیار بزرگتر و فراگیرتر شده است. این همان نوع اطلاعاتی است که سازمان سیا حتی امروز هم محرمانه نگه می دارد: اینکه چند نفر خارج از کشور کار می کنند کجا مستقر شده اند و در هر سفارتخانه چند افسر اطلاعاتی مستقر شده اند. 

پس می توان فهمید چرا زمانی که ترامپ در دور اول ریاست جمهوری این اسناد را منتشر کرد چنین اطلاعاتی ویرایش شدند حتی با اینکه این اسناد قدیمی بودند. این اسناد نه تنها دامنه دسترسی سازمان سیا را در داخل آنچه شاخه های غیرنظامی دولت آمریکا مثل وزارت خارجه شناخته می شوند مشخص می کند در عین حال یادآور تنش های میان کندی و سازمان سیا است.

جولین بارنز می گوید این تنها گوشه ای از شواهد تنش ها میان سازمان سیا و دولت کندی است: «(دولت کندی) از ایده قدرت اطلاعاتی کنترل نشده خوشش نمی آمد و این به شالوده بسیاری از تئوری های توطئه درباره اینکه چرا سیا مصرانه تلاش می کرد تا از کندی انتقاد کند تبدیل شد. از همان آغاز می توانید زمینه های ایده دولت پنهان را ببینید که قدرت هایی در داخل دولت بدون نظارت های معمول بدون کنترل مستقیم و بدون آگاهی رئیس جمهور عمل می کنند. این امر هر رئیس جمهوری را نگران می کند و منسل ها بعد با دونالد ترامپ شکوفا شده اند.»

اسناد دیگری درباره ویلیام کولبی وجود دارد که در دهه ۱۹۷۰ مدیر سازمان سیا بود. او از یکی دستیاران خود درخواست کرده بود تا درباره برنامه های «خارج از چارچوب» سازمان سیا تحقیق کند. جولین بارنز می گوید: «این بدان معنی است که سازمان سیا قرار نیست در داخل خاک آمریکا عملیاتی انجام دهد. دستورالعمل های بخصوصی درباره عملکرد سیا در خارج از کشور وجود دارد. اگر رئیس جمهور مستقیماً اجازه آن را صادر نکند آنها نباید اقدامی را انجام دهند.»

بارنز می گوید که برخی از اطرافیان کولبی معتقد بودند که او از چارچوب ها فراتر رفته بود: «حالا دوباره شواهد جدیدی درباره جاسوسی از فرانسوی ها منتشر شده این بار در ایالات متحده.» سازمان سیا نه تنها شنود می کرد بلکه به صورت غیرمجاز وارد ساختمان کنسولگری فرانسه شده بود. این همان مثالی از فعالیت های کنترل نشده و لگام گسیخته سازمان سیاست. 

در این اسناد مثال های دیگری از سازمان سیا وجود دارد که از چارچوب اساسنامه خود فراتر رفته اند. آنها تلفن های روزنامه نگاران در واشنگتن را شنود می کردند. با اینکه این موضوع جدید نیست اما حالا اطلاعات جدیدی به دست آمده است. بارنز می گوید: «ما نام یک خبرنگار دیگر از روزنامه واشنگتن پست را می بینیم که قبلاً نمی دانستیم سازمان سیا مکالمات تلفنی اش را استراق سمع می کرده.» 

شنود مکالمات خبرنگاران واشنگتن پست
بنابراین اسناد جدید نسخه جامع تری از آنچه را که می دانستیم نشان می دهند. این اسناد به جای افشای موضوعی جدید یا نسبتاً مرتبط به تئوری های توطئه حول ماجرای ترور کندی سازمان سیا نشان می دهند که فعالیت های این سازمان در همان دوران چقدر خارج از کنترل و چارچوب بوده است. بارنز می گوید این اطلاعات اضافی به دیگر تئوری های توطئه دامن می زنند که طی سال ها توسعه پیدا کرده اند. مثل شنود روزنامه نگاران واشنگتن پست که بخشی از برنامه ای بود که سیا آن را «پروژه مرغ مقلد» نام گذاری کرده بود. 

رابرت اف کندی جونیور اغلب درباره «عملیات مرغ مقلد» صحبت می کند که تلاشی از سوی سازمان سیا نه تنها برای شنود روزنامه نگاران بلکه برای سوءاستفاده کردن از آنها و کنترل آنها بود. بارنز می گوید: «او شالوده یک موضوع واقعی را گرفته که نقض واقعی حقوق روزنامه نگاران واشنگتن پست و شنود از آنها بود و آن را به تئوری توطئه کاملاً متفاوتی تغییر شکل داده است.» 

بنابراین چنین افشاگری ای مثل شنود مکالمات روزنامه نگاران در سال های ۱۹۶۰ می تواند منجر به تئوری بی اساسی شود که رابرت اف کندی جونیور به آن می پردازد؛ اینکه سیا تلاش می کند روزنامه نگاران را کنترل کند. 

بارنز می گوید که در گذشته اسنادی برای دفع تئوری های توطئه وجود داشته تا اطلاعات منطق و عقلانیت بیشتری وارد مباحثه شود. اما حالا شاید برای اولین بار مردم آمریکا توجه بیشتری به تئوری های توطئه نشان می دهند. رابرت اف کندی جونیور از این شفافیت حمایت می کند چون معتقد است که اطلاعات جدیدی درباره این تئوری های توطئه وجود دارد که او سال ها بر آنها تاکید داشته. 

آیا می توان دونالد ترامپ را هم فردی دانست که تئوری های توطئه را باور دارد؟ بارنز معتقد است که نه به طور کامل. ترامپ ممکن است به تمام تئوری های توطئه قدیمی باور داشته باشد اما او قطعاً معتقد است که توطئه ای علیه او در حال شکل گیری و اجراست. او قطعاً معتقد است که دولت پنهان به دنبال تضعیف ریاست جمهوری اوست و آنها را به دلیل تحقیقات درباره اسناد محرمانه ای که با خود به اقامتگاه خود در مارالاگو برده بود یا تضعیف سیاست خارجی اش شماتت می کند. بنابراین اگر اطلاعاتی درز کند که اعتبار آژانس های اطلاعاتی اف بی آی (اداره تحقیقات فدرال) را تضعیف کند ترامپ هم با آنها مخالفتی ندارد. 

دولت پنهان یا تئوری توطئه
حال سوال اینجاست که آیا انتشار این اسناد و افشاگری ها درباره سازمان سیا منجر به تقویت تئوری توطئه درباره دولت پنهان می شود که ترامپ هم بر آن اصرار دارد؟ یا آیا واقعیت این است که آنچه در این اسناد آمده آنقدر قدیمی و تاریخ گذشته است که مباحث امروز درباره دولت ترامپ و دولت پنهان که رئیس جمهور آمریکا از آن می گوید مرتبط نیستند؟ 

بارنز می گوید آنچه در تاریخ اتفاق افتاده ارتباط بسیار کمی به شیوه عملکرد امروز سازمان سیا دارد. سال هاست که اصلاحات سازمانی صورت گرفته. امروزه کنگره آمریکا نظارت بسیار بیشتری از دهه ۱۹۶۰ بر این سازمان دارد. اما ممکن است دیدگاه اقلیتی وجود داشته باشد. خیلی ها به این ماجراهای قدیمی نگاه می کنند و آن را شواهدی برای آنچه امروز اتفاق می افتد می بینند. حتی اگر می دانیم که سازمان سیا بسیار متفاوت عمل می کند مردم از شواهد اشتباهات گذشته استفاده می کنند و معتقدند که یک دولت در سایه وجود دارد که امروز رئیس جمهور را تضعیف می کند.» 

بنابراین تئوری توطئه بنیادی مبنی بر اینکه جامعه اطلاعاتی نقشی در مرگ کندی بازی کرد و اینکه دولت تمام این مدت را صرف انتشار اسنادی برای دفع این توطئه ها کرد منجر به تشکیل تئوری های توطئه جدید و متفاوتی شد که به نظر تمام آنها به ما می گویند که تلاش برای شفافیت زمانی که مربوط به موضوعی مانند ترور کندی می شود هیچ تئوری توطئه ای را حل نمی کند بلکه آنها را به گفته بارنز شکوفا می کند. آیا این واقعیت را باید بپذیریم که هر چه اسناد بیشتری منتشر می شوند تئوری های توطئه جدیدی به وجود می آیند؟ 

بارنز معتقد است که این تفکر بسیار افسرده کننده است و امیدوار است که درست نباشد. اما تفکر توطئه در آمریکا امروزه قدرت و شدت بیشتری پیدا کرده. زمانی که کندی ترور شد فقط ۳۰درصد از مردم معتقد بودند که آزوالد به تنهایی عمل کرده و تقریباً ۵۰درصد معتقد بودند که یک توطئه بوده است. اما این آمار پس از انتشار فیلم الیور استون تغییر کرد و فقط ۱۰ درصد از مردم معتقد بودند که آزوالد به تنهایی عمل کرده. حالا پس از گذشت ۶۰ سال نظرها دوباره به نقطه اول برگشته است. بارنز می گوید: «به نظر ۳۰درصد از مردم معتقدند که آزوالد به تنهایی عمل کرده و ۶۵درصد قتل او را توطئه می دانند.» 

انتشار اسناد محرمانه با شفافیت در تقابل نیست. هیچ بحثی وجود ندارد که اسناد محرمانه باید منتشر شوند اما نشان می دهد که ایده توطئه چقدر قوی است و چقدر در ذهنیت آمریکایی ها جا افتاده است. 

پایان خبر قدم آخر