چه زمانی سی تی اسکن سر تجویز می شود؟

سی تی اسکن سر (توموگرافی کامپیوتری سر) در شرایط خاص و مشخصی تجویز می شود. به طور کلی پزشکان زمانی این روش تصویربرداری را درخواست می کنند که نیاز به بررسی سریع و دقیق ساختارهای داخل جمجمه به ویژه در موارد اورژانسی مانند ضربه به سر شک به سکته مغزی (به خصوص برای افتراق خونریزی از انسداد رگ) یا بروز سردردهای بسیار شدید و ناگهانی (که می تواند نشانه خونریزی یا آنوریسم باشد) وجود داشته باشد. همچنین برای تشخیص تومورهای مغزی عفونت ها تجمع مایع در مغز (هیدروسفالی) شکستگی های جمجمه و برخی ناهنجاری های مادرزادی از سی تی اسکن استفاده می شود. به دلیل سرعت بالا و توانایی خوب در نمایش استخوان و خونریزی های حاد سی تی اسکن اغلب اولین انتخاب در موقعیت های اورژانسی مرتبط با سر و مغز است.

دریافت نوبت آنی سی تی اسکن در تهران به صورت آنلاین از مرکز تهران 101 مدیک همین حالا!

تعریف سی تی اسکن سر و چگونگی عملکرد آن

توموگرافی کامپیوتری (Computed Tomography – CT) که به اختصار سی تی اسکن نامیده می شود یک روش تصویربرداری پزشکی پیشرفته است که از ترکیب اشعه ایکس و فناوری کامپیوتری برای ایجاد تصاویر مقطعی (برش وار) از بدن استفاده می کند. در سی تی اسکن سر دستگاه به دور سر بیمار می چرخد و پرتوهای باریک اشعه ایکس را از زوایای مختلف به سمت سر هدایت می کند. آشکارسازهایی که در سمت مقابل قرار دارند میزان اشعه عبوری از بافت های مختلف (مانند استخوان بافت نرم مغز مایعات و هوا) را اندازه گیری می کنند. بافت های با چگالی متفاوت اشعه ایکس را به میزان متفاوتی جذب می کنند (مثلاً استخوان بیشترین جذب و هوا کمترین جذب را دارد).

سپس یک کامپیوتر قدرتمند این داده ها را پردازش کرده و تصاویر مقطعی دقیقی از جمجمه مغز بطن های مغزی عروق خونی سینوس ها و کاسه چشم ایجاد می کند. این تصاویر مقطعی می توانند روی هم قرار گرفته و نمای سه بعدی از ساختارهای داخلی سر را نیز ارائه دهند. این جزئیات به پزشکان اجازه می دهد تا ناهنجاری ها آسیب ها یا بیماری هایی را که با روش های دیگر مانند رادیوگرافی ساده قابل مشاهده نیستند تشخیص دهند. گاهی اوقات برای افزایش وضوح تصاویر به ویژه برای بررسی عروق خونی یا تشخیص تومورها از ماده حاجب (معمولاً حاوی ید) استفاده می شود که به صورت وریدی تزریق می گردد.

شرایط اورژانسی نیازمند سی تی اسکن فوری سر

سی تی اسکن سر به دلیل سرعت بالا و دقت در تشخیص شرایط حاد یکی از ابزارهای حیاتی در بخش های اورژانس است. موارد اورژانسی که معمولاً نیاز به انجام فوری سی تی اسکن سر دارند عبارتند از :

1. ضربه شدید به سر (ترومای سر) : پس از حوادثی مانند تصادفات رانندگی سقوط از ارتفاع یا ضربات ورزشی سی تی اسکن برای بررسی سریع شکستگی های جمجمه خونریزی های داخلی (مانند خونریزی اپیدورال ساب دورال یا داخل مغزی) و آسیب های بافت مغز (کوفتگی یا تورم) ضروری است.
2. سکته مغزی حاد : در بیمارانی که با علائم ناگهانی سکته مغزی (مانند ضعف ناگهانی یک طرف بدن اختلال تکلم افتادگی صورت) مراجعه می کنند سی تی اسکن اولین قدم تشخیصی برای افتراق سکته هموراژیک (خونریزی مغزی) از سکته ایسکمیک (ناشی از لخته خون) است. این تشخیص سریع بسیار حیاتی است زیرا روش درمان این دو نوع سکته کاملاً متفاوت است و درمان سکته ایسکمیک با داروهای حل کننده لخته (ترومبولیتیک) تنها در صورت رد خونریزی مغزی امکان پذیر است.
3. سردرد ناگهانی و بسیار شدید (Thunderclap Headache) : سردردی که به طور ناگهانی شروع شده و در عرض چند ثانیه یا دقیقه به اوج شدت خود می رسد (“بدترین سردرد زندگی”) می تواند نشانه خونریزی زیر عنکبوتیه (SAH) ناشی از پارگی آنوریسم مغزی باشد. سی تی اسکن اولین و مهم ترین ابزار برای تشخیص این وضعیت تهدیدکننده حیات است.
4. کاهش سطح هوشیاری ناگهانی یا کما : تغییرات ناگهانی در سطح هوشیاری یا ورود به کما بدون علت مشخص نیازمند بررسی فوری با سی تی اسکن برای رد علل ساختاری مانند خونریزی تومور بزرگ یا هیدروسفالی حاد است.
5. تشنج جدید یا تغییر الگوی تشنج : بروز اولین تشنج در بزرگسالان یا تغییر قابل توجه در الگوی تشنج های قبلی ممکن است نیازمند سی تی اسکن برای بررسی علل زمینه ای مانند تومور عفونت یا خونریزی باشد به ویژه اگر با علائم عصبی دیگری همراه باشد.
6. علائم افزایش فشار داخل جمجمه : علائمی مانند سردرد شدید تهوع و استفراغ (به خصوص صبحگاهی) تاری دید یا دوبینی و تورم عصب بینایی (پاپیل ادم) می تواند نشان دهنده افزایش فشار داخل جمجمه باشد که سی تی اسکن به تشخیص علت آن (مانند تومور خونریزی یا هیدروسفالی) کمک می کند.
7. شک به مننژیت یا آنسفالیت با علائم عصبی کانونی : اگرچه تشخیص اصلی این عفونت ها با بررسی مایع مغزی-نخاعی است اما قبل از انجام پونکسیون کمری (LP) در صورت وجود علائم عصبی کانونی تشنج اخیر یا کاهش هوشیاری انجام سی تی اسکن برای رد توده یا افزایش شدید فشار داخل جمجمه ضروری است.

در تمام این موارد سرعت عمل در انجام سی تی اسکن و تشخیص علت نقش کلیدی در نجات جان بیمار و کاهش عوارض دائمی دارد.

علائم و نشانه هایی که ممکن است منجر به تجویز سی تی اسکن شوند

به نقل از وب سایت https://www.tehran101medic.ir “علاوه بر شرایط اورژانسی طیف وسیعی از علائم و نشانه های غیراورژانسی نیز وجود دارند که پزشک را بر آن می دارد تا برای بررسی دقیق تر ساختارهای مغز و جمجمه سی تی اسکن سر تجویز کند. این علائم معمولاً نشان دهنده وجود یک مشکل ساختاری یا عصبی زمینه ای هستند :

1. سردردهای مزمن یا تغییر الگوی سردرد : سردردهایی که به تازگی شروع شده اند شدت یا دفعات آن ها افزایش یافته با فعالیت تغییر می کنند با علائم عصبی دیگری همراه هستند (مانند ضعف بی حسی تاری دید) یا در افراد بالای ۵۰ سال بروز می کنند ممکن است نیاز به بررسی با سی تی اسکن داشته باشند تا علل ثانویه مانند تومور هیدروسفالی یا مشکلات عروقی رد شوند.
2. نقص های عصبی کانونی : بروز علائم عصبی که به ناحیه خاصی از مغز اشاره دارند مانند ضعف یا بی حسی در یک اندام یا یک سمت بدن مشکلات تعادل و هماهنگی (آتاکسی) اختلال در تکلم (آفازی یا دیزآرتری) مشکلات بلع (دیسفاژی) یا از دست دادن حس در بخشی از بدن.
3. مشکلات بینایی یا شنوایی : از دست دادن ناگهانی یا تدریجی بینایی دوبینی حرکات غیرطبیعی چشم یا از دست دادن شنوایی (به ویژه یک طرفه) یا وزوز گوش (Tinnitus) که علت مشخصی برای آن یافت نشده است.
4. سرگیجه و عدم تعادل : سرگیجه شدید یا مزمن به ویژه اگر با علائم عصبی دیگر همراه باشد ممکن است نیاز به بررسی ساختارهای مغز و گوش داخلی داشته باشد.
5. تغییرات رفتاری یا شناختی : تغییرات ناگهانی یا پیشرونده در شخصیت حافظه تمرکز قضاوت یا خلق وخو به خصوص در افراد مسن می تواند ناشی از آتروفی مغز بیماری های دژنراتیو تومور یا هیدروسفالی با فشار نرمال باشد که سی تی اسکن می تواند به تشخیص کمک کند.
6. تشنج : علاوه بر تشنج جدید تغییر در نوع یا فرکانس تشنج های شناخته شده نیز ممکن است نیاز به تصویربرداری مجدد داشته باشد.
7. مشکوک بودن به عفونت مغزی یا آبسه : در بیمارانی که علائم عفونت سیستمیک همراه با علائم عصبی مانند سردرد تب سفتی گردن یا گیجی دارند سی تی اسکن (اغلب با ماده حاجب) برای جستجوی آبسه مغزی یا عوارض دیگر عفونت انجام می شود.
8. بررسی سینوس ها : در موارد سینوزیت مزمن یا مقاوم به درمان یا شک به وجود تومور یا پولیپ در سینوس ها سی تی اسکن جزئیات دقیقی از استخوان ها و حفره های سینوسی ارائه می دهد.
9. ارزیابی ناهنجاری های مادرزادی جمجمه یا مغز : در کودکان یا بزرگسالانی که شک به وجود ناهنجاری های ساختاری مادرزادی مانند کرانیوسینوستوز (جوش خوردن زودهنگام درزهای جمجمه) وجود دارد.
10. ارزیابی غده هیپوفیز : هرچند MRI اغلب روش ارجح است اما سی تی اسکن نیز می تواند در بررسی تومورهای هیپوفیز یا مشکلات مرتبط با آن کمک کننده باشد.

تصمیم برای انجام سی تی اسکن همیشه بر اساس شرح حال کامل بیمار معاینه فیزیکی و قضاوت بالینی پزشک گرفته می شود.”

تشخیص بیماری های ساختاری مغز و جمجمه

سی تی اسکن سر یک ابزار تشخیصی قدرتمند برای شناسایی طیف وسیعی از بیماری ها و ناهنجاری های ساختاری است که مغز جمجمه و بافت های اطراف را تحت تأثیر قرار می دهند. توانایی آن در نمایش دقیق استخوان خون تازه و تفاوت های چگالی بافت ها آن را برای تشخیص موارد زیر بسیار مفید می سازد :

1. تومورهای مغزی : سی تی اسکن می تواند وجود توده های غیرطبیعی در مغز را نشان دهد چه تومورهای اولیه (که از خود بافت مغز منشأ می گیرند) و چه تومورهای متاستاتیک (که از سرطان های سایر نقاط بدن به مغز گسترش یافته اند). سی تی اسکن با ماده حاجب می تواند به مشخص کردن مرزهای تومور تورم اطراف آن (ادم) و بررسی میزان خون رسانی تومور کمک کند. هرچند MRI اغلب جزئیات بیشتری از بافت نرم تومور ارائه می دهد سی تی اسکن در تشخیص اولیه و در شرایط اورژانسی کاربرد دارد.
2. خونریزی مغزی (هموراژی) : همانطور که در بخش اورژانس ذکر شد سی تی اسکن در تشخیص انواع خونریزی های داخل جمجمه ای از جمله خونریزی ناشی از ضربه خونریزی خودبه خودی (مثلاً به دلیل فشار خون بالا) خونریزی زیر عنکبوتیه و خونریزی داخل تومور بسیار حساس و سریع است. خون تازه در سی تی اسکن به صورت نواحی سفید (با چگالی بالا) دیده می شود.
3. آبسه مغزی و عفونت ها : سی تی اسکن با ماده حاجب می تواند آبسه های مغزی (تجمع چرک در مغز) را به صورت ضایعات حلقوی که ماده حاجب را جذب می کنند نشان دهد. همچنین می تواند علائم آنسفالیت (التهاب مغز) یا مننژیت (التهاب پرده های مغز) مانند تورم مغز یا تجمع چرک را نشان دهد.
4. هیدروسفالی : این وضعیت به معنی تجمع بیش از حد مایع مغزی-نخاعی (CSF) در بطن های مغز است که منجر به بزرگ شدن بطن ها می شود. سی تی اسکن به وضوح اندازه بطن ها را نشان می دهد و می تواند به تشخیص علت هیدروسفالی (مانند انسداد مسیر جریان CSF یا مشکلات جذب آن) کمک کند. همچنین برای ارزیابی عملکرد شنت های مغزی که برای درمان هیدروسفالی کار گذاشته می شوند کاربرد دارد.
5. ناهنجاری های مادرزادی : سی تی اسکن می تواند ناهنجاری های ساختاری مغز و جمجمه که از بدو تولد وجود دارند را شناسایی کند مانند ناهنجاری های کیاری (پایین قرار گرفتن بخشی از مخچه) آژنزی کورپوس کالوزوم (عدم تشکیل جسم پینه ای) یا کرانیوسینوستوز.
6. شکستگی های جمجمه : سی تی اسکن به دلیل توانایی عالی در نمایش استخوان روش استاندارد طلایی برای تشخیص شکستگی های خطی خرد شده یا فرورفته جمجمه است به ویژه پس از ضربه به سر. همچنین شکستگی های قاعده جمجمه را که ممکن است در رادیوگرافی ساده دیده نشوند نشان می دهد.
7. بیماری های سینوس پارانازال : سی تی اسکن جزئیات دقیقی از سینوس ها استخوان های اطراف و مجاری تخلیه آن ها را فراهم می کند و برای تشخیص سینوزیت مزمن پولیپ های بینی تومورهای سینوس و عفونت های قارچی کاربرد دارد.
8. آسیب های صورت و چشم : در موارد ترومای صورت سی تی اسکن برای ارزیابی شکستگی های استخوان های صورت (مانند گونه فک و کاسه چشم) و آسیب به کره چشم و عصب بینایی استفاده می شود.

توانایی سی تی اسکن در ارائه تصاویر سریع و دقیق از این ساختارها آن را به ابزاری ضروری در تشخیص و مدیریت بسیاری از بیماری های مغز و جمجمه تبدیل کرده است.

کاربرد سی تی اسکن در بیماری های عروقی مغز

سی تی اسکن نقش حیاتی در تشخیص و مدیریت بیماری های عروقی مغز به ویژه در شرایط حاد ایفا می کند. انواع مختلف سی تی اسکن از جمله سی تی اسکن بدون کنتراست سی تی آنژیوگرافی (CTA) و سی تی پرفیوژن اطلاعات ارزشمندی در مورد عروق مغزی و جریان خون مغز ارائه می دهند.

1. سکته مغزی ایسکمیک (Ischemic Stroke) :
• سی تی اسکن بدون کنتراست : این اولین و مهم ترین اقدام در ارزیابی بیمار مشکوک به سکته مغزی است. هدف اصلی آن رد کردن خونریزی مغزی است. اگر خونریزی وجود نداشته باشد بیمار ممکن است کاندید درمان با داروهای حل کننده لخته (ترومبولیتیک) باشد. در ساعات اولیه پس از سکته ایسکمیک سی تی اسکن ممکن است طبیعی باشد یا تنها تغییرات ظریفی مانند از بین رفتن تمایز بین ماده خاکستری و سفید یا محو شدن شیارهای مغزی (effacement) را نشان دهد. با گذشت زمان (معمولاً پس از ۶ تا ۲۴ ساعت) ناحیه آسیب دیده (انفارکتوس) به صورت ناحیه ای با چگالی پایین (تیره) مشخص می شود.
• سی تی آنژیوگرافی (CTA) : در این روش ماده حاجب به صورت وریدی تزریق می شود و همزمان با عبور آن از عروق مغزی تصاویر سی تی گرفته می شود. CTA می تواند محل انسداد رگ های خونی بزرگ (مانند شریان کاروتید داخلی یا شریان مغزی میانی) که باعث سکته شده اند را به دقت نشان دهد. این اطلاعات برای تصمیم گیری در مورد درمان های پیشرفته تر مانند ترومبکتومی مکانیکی (خارج کردن لخته با کاتتر) بسیار مهم است.
• سی تی پرفیوژن (CT Perfusion) : این تکنیک پیشرفته تر با تزریق ماده حاجب و بررسی نحوه عبور آن از بافت مغز اطلاعاتی در مورد جریان خون مغزی (CBF) حجم خون مغزی (CBV) و زمان عبور متوسط (MTT) ارائه می دهد. سی تی پرفیوژن می تواند ناحیه هسته انفارکتوس (بافت مغزی که به طور غیرقابل برگشت آسیب دیده) را از ناحیه پنومبرا (بافت در معرض خطر که هنوز قابل نجات است) افتراق دهد. این اطلاعات به انتخاب بیمارانی که حتی پس از گذشت چند ساعت از شروع علائم ممکن است از درمان های بازگرداندن جریان خون سود ببرند کمک می کند.
2. سکته مغزی هموراژیک (Hemorrhagic Stroke) :
• سی تی اسکن بدون کنتراست : بهترین روش برای تشخیص فوری خونریزی داخل مغزی (ICH) یا خونریزی زیر عنکبوتیه (SAH) است. محل اندازه و گسترش خونریزی به بطن ها یا فضاهای دیگر به وضوح دیده می شود. این اطلاعات برای برنامه ریزی درمان (کنترل فشار خون جراحی احتمالی) حیاتی است.
• سی تی آنژیوگرافی (CTA) : پس از تشخیص خونریزی CTA ممکن است برای شناسایی علت زمینه ای آن مانند آنوریسم پاره شده مالفورماسیون شریانی-وریدی (AVM) یا تومور پرخون انجام شود.
3. آنوریسم ها و مالفورماسیون های عروقی :
• سی تی آنژیوگرافی (CTA) : روشی بسیار مؤثر برای شناسایی آنوریسم های مغزی (برآمدگی های کیسه مانند در دیواره عروق) و AVMها (ارتباطات غیرطبیعی بین شریان ها و وریدها) است. CTA می تواند اندازه شکل و محل دقیق این ضایعات عروقی را نشان دهد و به برنامه ریزی درمان (جراحی یا روش های اندوواسکولار) کمک کند.
4. ترومبوز سینوس های وریدی مغز (CVST) :
• سی تی ونوگرافی (CTV) : مشابه CTA است اما زمان بندی تصویربرداری برای مشاهده بهتر وریدها و سینوس های وریدی مغز تنظیم می شود. CTV می تواند وجود لخته خون در این سینوس ها را که باعث اختلال در تخلیه خون از مغز می شود تشخیص دهد.

به طور خلاصه سی تی اسکن و تکنیک های مرتبط با آن (CTA, CTP, CTV) ابزارهای ضروری برای تشخیص سریع و دقیق بیماری های عروقی مغز هستند که امکان شروع درمان به موقع و بهبود پیش آگهی بیماران را فراهم می کنند.

سی تی اسکن در برابر ام آر آی : مقایسه و موارد کاربرد

سی تی اسکن (CT) و تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) هر دو روش های تصویربرداری پیشرفته ای هستند که تصاویر دقیقی از داخل بدن به ویژه مغز ارائه می دهند. با این حال این دو تکنیک بر اساس اصول فیزیکی متفاوتی کار می کنند و هر کدام مزایا و معایب خاص خود را دارند که باعث می شود در شرایط بالینی مختلف یکی بر دیگری ارجحیت داشته باشد.

اصول عملکرد :

• سی تی اسکن : از اشعه ایکس و پردازش کامپیوتری برای ایجاد تصاویر مقطعی استفاده می کند. چگالی بافت ها میزان جذب اشعه ایکس را تعیین می کند.
• ام آر آی : از میدان های مغناطیسی قوی و امواج رادیویی برای تحریک پروتون ها (عمدتاً در مولکول های آب) در بدن استفاده می کند. سیگنال های بازگشتی توسط کامپیوتر به تصاویر دقیق از بافت های نرم تبدیل می شوند. در MRI از اشعه یونیزان (اشعه ایکس) استفاده نمی شود.

مقایسه ویژگی ها :

ویژگی	سی تی اسکن (CT)	ام آر آی (MRI)
سرعت	بسیار سریع (معمولاً چند ثانیه تا چند دقیقه)	کندتر (معمولاً ۱۵ دقیقه تا بیش از یک ساعت)
استفاده از اشعه	بله (اشعه ایکس یونیزان)	خیر
جزئیات بافت نرم	خوب	عالی (بهترین روش برای بافت نرم مغز نخاع لیگامان ها)
جزئیات استخوان	عالی (بهترین روش برای شکستگی ها و ناهنجاری های استخوانی)	ضعیف تر از CT
تشخیص خونریزی حاد	عالی (بهترین روش در ۲۴-۴۸ ساعت اول)	خوب (اما ممکن است در ساعات اولیه حساسیت کمتری داشته باشد)
تشخیص سکته ایسکمیک حاد	در ساعات اولیه ممکن است تغییرات ظریف باشد	حساس تر در ساعات اولیه (به ویژه با DWI)
ماده حاجب	مبتنی بر ید (خطر واکنش آلرژیک و آسیب کلیوی)	مبتنی بر گادولینیوم (خطر واکنش کمتر ریسک NSF در نارسایی کلیه)
محدودیت ها	بارداری (به دلیل اشعه) وزن بیمار (در برخی دستگاه ها)	وجود فلزات در بدن (پیس میکر برخی ایمپلنت ها) کلاستروفوبیا (ترس از فضای بسته)
هزینه	معمولاً کمتر از MRI	معمولاً بیشتر از CT
دسترسی	گسترده تر و در دسترس تر در اکثر مراکز درمانی	محدودتر از CT
سر و صدا	کم	بسیار پر سر و صدا

موارد کاربرد ترجیحی :

چه زمانی سی تی اسکن ترجیح داده می شود؟

• شرایط اورژانسی : ضربه به سر شک به سکته مغزی حاد (برای رد خونریزی) سردرد ناگهانی شدید.
• بررسی استخوان : شکستگی های جمجمه ناهنجاری های استخوانی بیماری های سینوس.
• تشخیص خونریزی حاد : بهترین روش در ساعات اولیه.
• بیمارانی که منع استفاده از MRI دارند : وجود پیس میکر قلبی ایمپلنت های فلزی خاص کلاستروفوبیای شدید.
• سرعت : زمانی که نیاز به تشخیص سریع وجود دارد.
• هزینه و دسترسی : در شرایطی که هزینه یا دسترسی به MRI محدودیت ایجاد کند.

چه زمانی ام آر آی ترجیح داده می شود؟

• بررسی دقیق بافت نرم مغز : تشخیص تومورهای مغزی (به ویژه انواع خاص و درجه بندی آن ها) بیماری های دمیلینه کننده (مانند MS) عفونت ها بیماری های دژنراتیو (مانند آلزایمر).
• تشخیص سکته مغزی ایسکمیک : حساسیت بالاتر در ساعات اولیه و تشخیص سکته های کوچک یا قدیمی.
• بررسی نخاع : بهترین روش برای مشکلات دیسک تومورهای نخاعی و آسیب های طناب نخاعی.
• بررسی ساختارهای خاص : مانند هیپوفیز ساقه مغز اعصاب کرانیال (مانند عصب شنوایی در نوروم آکوستیک).
• بیماران باردار و کودکان : به دلیل عدم استفاده از اشعه یونیزان.
• پس از سی تی اسکن : برای بررسی دقیق تر ضایعاتی که در سی تی اسکن به طور کامل مشخص نشده اند.

انتخاب بین CT و MRI به شرایط بالینی بیمار سوال تشخیصی پزشک و مزایا و معایب هر روش بستگی دارد و گاهی ممکن است هر دو روش برای تکمیل اطلاعات مورد نیاز باشند.

خطرات و ملاحظات مربوط به سی تی اسکن سر

اگرچه سی تی اسکن سر یک ابزار تشخیصی بسیار ارزشمند و اغلب نجات بخش است اما انجام آن بدون خطر نیست. پزشکان همیشه مزایای تشخیصی این روش را در برابر خطرات بالقوه آن می سنجند. مهم ترین خطرات و ملاحظات مربوط به سی تی اسکن سر عبارتند از :

1. قرار گرفتن در معرض اشعه یونیزان (Radiation Exposure) :
• سی تی اسکن از اشعه ایکس استفاده می کند که نوعی اشعه یونیزان است. این اشعه می تواند به DNA سلول ها آسیب برساند و خطر ابتلا به سرطان را در طولانی مدت هرچند به میزان کم افزایش دهد.
• میزان دوز اشعه در سی تی اسکن به طور قابل توجهی بیشتر از رادیوگرافی ساده است.
• خطر تجمعی : انجام مکرر سی تی اسکن در طول زندگی دوز تجمعی اشعه را افزایش می دهد و ممکن است خطر سرطان را بیشتر کند.
• حساسیت بیشتر در کودکان : کودکان به اثرات مضر اشعه حساس تر هستند زیرا سلول های آن ها در حال تقسیم سریع تری هستند و طول عمر بیشتری برای بروز اثرات درازمدت دارند. بنابراین سی تی اسکن در کودکان تنها در صورت ضرورت و با استفاده از پروتکل های با دوز پایین (Low-dose protocols) انجام می شود.
• بارداری : اشعه ایکس برای جنین در حال رشد مضر است و می تواند خطر نقایص مادرزادی یا سرطان در آینده را افزایش دهد. سی تی اسکن در زنان باردار تنها در شرایط بسیار ضروری و تهدیدکننده حیات مادر و با رعایت حداکثر ملاحظات حفاظتی انجام می شود. در صورت امکان از روش های جایگزین مانند MRI یا سونوگرافی استفاده می شود. زنانی که احتمال بارداری می دهند باید قبل از انجام سی تی اسکن به پزشک اطلاع دهند.
2. واکنش به ماده حاجب (Contrast Material Reaction) :
• در برخی موارد برای افزایش وضوح تصاویر از ماده حاجب مبتنی بر ید استفاده می شود که به صورت وریدی تزریق می گردد.
• واکنش های آلرژیک : برخی افراد ممکن است به ماده حاجب حساسیت داشته باشند. واکنش ها می توانند خفیف (مانند خارش کهیر گرگرفتگی تهوع) متوسط (مانند کهیر شدید اسپاسم برونش تورم) یا شدید و تهدیدکننده حیات (مانند شوک آنافیلاکسی ایست قلبی-تنفسی) باشند. واکنش های شدید بسیار نادر هستند. بیمارانی که سابقه آلرژی (به خصوص به غذاهای دریایی یا ید) یا آسم دارند در معرض خطر بیشتری هستند. اطلاع دادن سابقه آلرژی به پزشک قبل از انجام سی تی اسکن ضروری است.
• آسیب کلیوی (Contrast-Induced Nephropathy – CIN) : ماده حاجب یدی می تواند برای کلیه ها سمی باشد به ویژه در افرادی که از قبل مشکلات کلیوی (مانند نارسایی مزمن کلیه) یا دیابت دارند یا داروهای خاصی مصرف می کنند. قبل از تزریق ماده حاجب عملکرد کلیه (معمولاً با آزمایش کراتینین خون) بررسی می شود. در بیماران پرخطر ممکن است اقدامات پیشگیرانه مانند هیدراتاسیون (تجویز مایعات) انجام شود یا از روش های تصویربرداری جایگزین استفاده گردد.
3. نشت ماده حاجب (Extravasation) : در موارد نادری ممکن است ماده حاجب از رگ خارج شده و به بافت های اطراف نشت کند که می تواند باعث درد تورم و در موارد شدید آسیب پوستی شود.
4. یافته های اتفاقی (Incidental Findings) : گاهی اوقات سی تی اسکن ناهنجاری هایی را نشان می دهد که ارتباطی با علت اصلی انجام اسکن ندارند. این یافته های اتفاقی ممکن است نیاز به بررسی های بیشتر و ایجاد اضطراب در بیمار داشته باشند در حالی که بسیاری از آن ها بی خطر هستند.

پزشکان و رادیولوژیست ها با در نظر گرفتن این خطرات تلاش می کنند تا از سی تی اسکن تنها در موارد ضروری استفاده کنند دوز اشعه را به حداقل برسانند (اصل ALARA : As Low As Reasonably Achievable) و اقدامات لازم برای پیشگیری و مدیریت عوارض احتمالی ماده حاجب را انجام دهند.

آمادگی های لازم قبل از انجام سی تی اسکن سر

آمادگی برای سی تی اسکن سر معمولاً ساده است اما بسته به اینکه آیا اسکن با یا بدون ماده حاجب انجام می شود ممکن است تفاوت هایی وجود داشته باشد. رعایت دستورالعمل های مرکز تصویربرداری برای اطمینان از کیفیت تصاویر و ایمنی بیمار ضروری است. آمادگی های کلی عبارتند از :

1. اطلاع رسانی به پزشک و مرکز تصویربرداری :
• بارداری یا احتمال بارداری : مهم ترین نکته برای زنان در سنین باروری اطلاع دادن احتمال بارداری است زیرا اشعه ایکس می تواند برای جنین مضر باشد.
• آلرژی ها : هرگونه سابقه آلرژی به ویژه به ماده حاجب یدی غذاهای دریایی داروها یا آسم را به پزشک و پرسنل مرکز اطلاع دهید.
• بیماری های زمینه ای : وجود بیماری هایی مانند مشکلات کلیوی دیابت (به خصوص مصرف داروی متفورمین) بیماری های تیروئید یا بیماری قلبی را اطلاع دهید زیرا ممکن است بر تصمیم گیری برای استفاده از ماده حاجب یا نیاز به اقدامات احتیاطی تأثیر بگذارد.
• شیردهی : اگر شیرده هستید و قرار است ماده حاجب دریافت کنید در مورد نیاز به قطع موقت شیردهی (معمولاً ۲۴ تا ۴۸ ساعت) با پزشک مشورت کنید.
• سابقه تصویربرداری های قبلی : اطلاع دادن در مورد سی تی اسکن ها یا سایر روش های تصویربرداری با اشعه که اخیراً انجام داده اید.
2. خوردن و آشامیدن :
• سی تی اسکن بدون کنتراست : معمولاً نیاز به ناشتایی نیست و می توانید طبق روال عادی غذا بخورید و مایعات بنوشید.
• سی تی اسکن با کنتراست : اغلب از شما خواسته می شود که چند ساعت قبل از اسکن (معمولاً ۳ تا ۴ ساعت) از خوردن غذاهای جامد خودداری کنید. نوشیدن مایعات شفاف (مانند آب) معمولاً مجاز است اما دستورالعمل دقیق مرکز تصویربرداری را دنبال کنید. ناشتایی به کاهش احتمال تهوع یا استفراغ پس از تزریق ماده حاجب کمک می کند.
3. داروها :
• معمولاً می توانید داروهای معمول خود را طبق برنامه مصرف کنید.
• اگر متفورمین (داروی دیابت) مصرف می کنید ممکن است لازم باشد مصرف آن را از روز انجام سی تی اسکن با کنتراست تا ۴۸ ساعت پس از آن قطع کنید (با پزشک خود حتماً مشورت کنید).
• اگر سابقه آلرژی به ماده حاجب دارید ممکن است پزشک قبل از اسکن برای شما داروهای ضد حساسیت (مانند استروئیدها یا آنتی هیستامین ها) تجویز کند.
4. لباس و وسایل :
• لباس راحت و گشاد بپوشید.
• از شما خواسته می شود تمام اجسام فلزی مانند جواهرات گیره مو عینک سمعک و دندان مصنوعی متحرک را قبل از اسکن خارج کنید زیرا فلز می تواند در تصاویر اختلال ایجاد کند (آرتیفکت).
• ممکن است لازم باشد لباس مخصوص بیمارستان (گان) بپوشید.
5. روز انجام اسکن :
• کمی زودتر از وقت تعیین شده در مرکز تصویربرداری حاضر شوید تا مراحل پذیرش و آمادگی انجام شود.
• اگر اضطراب یا کلاستروفوبیا (ترس از فضای بسته) دارید آن را با پرسنل در میان بگذارید. دستگاه سی تی اسکن معمولاً بازتر از دستگاه MRI است اما ممکن است آرام بخش خفیفی لازم باشد.
• در طول اسکن باید کاملاً بی حرکت دراز بکشید. ممکن است از شما خواسته شود برای چند ثانیه نفس خود را حبس کنید.

رعایت دقیق این دستورالعمل ها به انجام روان و ایمن سی تی اسکن و به دست آمدن بهترین نتایج تشخیصی کمک می کند.

نتیجه گیری علمی و کاربردی

سی تی اسکن سر یک روش تصویربرداری سریع دقیق و پرکاربرد در پزشکی مدرن است که نقشی حیاتی در تشخیص مدیریت و پیگیری طیف گسترده ای از شرایط و بیماری های مرتبط با مغز جمجمه و ساختارهای اطراف آن ایفا می کند. توانایی منحصر به فرد آن در نمایش سریع استخوان و خونریزی حاد آن را به ابزار خط اول در ارزیابی بیماران اورژانسی به ویژه در موارد ضربه به سر و سکته مغزی حاد تبدیل کرده است.

این روش همچنین در شناسایی تومورهای مغزی عفونت ها هیدروسفالی شکستگی های جمجمه و صورت و بیماری های سینوسی کاربرد فراوانی دارد. تکنیک های پیشرفته تر مانند سی تی آنژیوگرافی (CTA) و سی تی پرفیوژن (CTP) اطلاعات دقیقی در مورد عروق مغزی و جریان خون ارائه می دهند که برای تشخیص و درمان آنوریسم ها مالفورماسیون های عروقی و سکته های مغزی ایسکمیک ضروری است.

با وجود مزایای فراوان سی تی اسکن بدون محدودیت نیست. استفاده از اشعه یونیزان خطر بالقوه (هرچند کم) افزایش ریسک سرطان در درازمدت را به همراه دارد به ویژه با انجام اسکن های مکرر و در جمعیت های حساس مانند کودکان. استفاده از ماده حاجب یدی نیز می تواند منجر به واکنش های آلرژیک یا آسیب کلیوی در افراد مستعد شود. مقایسه با MRI نشان می دهد که سی تی اسکن در سرعت و نمایش استخوان برتری دارد در حالی که MRI در نمایش جزئیات بافت نرم و عدم استفاده از اشعه یونیزان ارجح است.