از پاریز تا پاریس

«از پاریز تا پاریس» هم اسم یک کتاب بی نظیره از دکتر محمدابراهیم باستانی پاریزی، هم عنوان یکی از درس های مهم و شیرین کتاب فارسی دوازدهمه که دانش آموزا حسابی باهاش سر و کله می زنن. این اثر یه سفرنامه جذابه که شما رو از دل روستاهای ایران تا پایتخت های اروپایی می بره و پر از نکات ریز و درشته که هم برای دوستداران ادبیات و تاریخ جذابه و هم برای اونایی که می خوان از پس امتحان فارسی دوازدهم بربیان.

اصلاً اسمش هم وسوسه انگیزه، نه؟ «از پاریز تا پاریس»! یعنی از یه روستای کوچیک و کویری تو دل کرمان، اون پاریز خودمون، تا پاریس بزرگ و باشکوه، پایتخت فرانسه. این عنوان به خودش نشون می ده که قرار نیست فقط یه سفر معمولی رو روایت کنه، بلکه یه سفر فکری، فرهنگی و تاریخی رو دنبال می کنه. دکتر باستانی پاریزی، مورخ و ادیب نامدارمون، با قلم جادوییش کاری کرده که هر صفحه ی این کتاب، یه ماجرای شیرین و آموزنده باشه. حالا چه دانش آموزی باشی که دنبال معنی خط به خط درس و آرایه های ادبی هستی، چه یه کتاب خون حرفه ای که دلت یه سفرنامه متفاوت می خواد، این مقاله قراره همه چی رو برات رو کنه و راهنمای کاملت باشه.

درباره نویسنده: دکتر محمدابراهیم باستانی پاریزی، مرد سفر و قلم

قبل از اینکه بریم سراغ جزئیات کتاب و درس، بیایید یه سلامی عرض کنیم به خود نویسنده، مردی که این اثر بی نظیر رو خلق کرده: دکتر محمدابراهیم باستانی پاریزی. اسم ایشون برای ما ایرانی ها، مخصوصاً اونایی که اهل کتاب و تاریخن، خیلی آشناست. باستانی پاریزی یه جورایی یه پدیده تو ادبیات معاصر ما بود. نه فقط یه مورخ خشک و خالی که تاریخ رو ورق بزنه، نه فقط یه ادیب که تو لغت و دستور زبان غرق بشه، بلکه یه ترکیب بی نظیر از این دوتا، با یه چاشنی طنز و صمیمیت خاص خودش.

ایشون متولد پاریز کرمان بود، همون پاریزی که اسمش رو آوردیم. از همون کودکی و نوجوانی، انگار سفر با روح و روانش عجین شده بود. خودش می گفت بیشتر عمرشو در سفر بوده، سفرهایی که از روستا شروع شدن و تا شهرهای بزرگ دنیا ادامه پیدا کردن. تحصیلاتش رو از همون سیرجان شروع کرد و بعد هم رفت کرمان و تهران و تو دانشگاه تهران دکترای تاریخ گرفت. اما چیزی که باستانی پاریزی رو خاص می کرد، سبک نگارشش بود.

• لحن صمیمی و خودمانی: انگار نشستی روبروش و داره برات تعریف می کنه. جملاتش روان و طبیعیه، درست مثل حرف زدن یه دوست قدیمی.
• طنز ظریف: تو دل جدی ترین مباحث تاریخی و اجتماعی هم یه لبخند رو لبت می نشونه. طنزش کنایه آمیزه و فکر آدم رو درگیر می کنه.
• جزئی نگری: کوچک ترین چیزها رو هم با دقت وصف می کنه و از کنارشون بی تفاوت رد نمیشه. این جزئیات، متن رو ملموس تر و زنده تر می کنه.
• تلفیق تاریخ و ادبیات: تاریخ رو برات شیرین و قابل لمس می کنه، نه یه سری اسم و تاریخ خشک. اون از هر واقعه ای، یه درس یا یه نکته ادبی بیرون می کشه.
• استفاده از اصطلاحات بومی: ریشه های کلمات و اصطلاحات محلی رو پیدا می کرد و با ذوق و سلیقه تو متنش می آورد. این کار به نوشته هاش رنگ و بوی خاصی می داد.

غیر از «از پاریز تا پاریس»، کلی کتاب دیگه هم داره که هر کدومشون گنجی از دانش و ادبیاتن، مثل «جامع التواریخ حسنی»، «یاد و یادبود»، «هشت لنگ و چهارلنگ» و خیلی های دیگه. قلمش زنده ست و انگار هنوز داره نفس می کشه و با ما حرف می زنه.

خلاصه و سیر داستانی «از پاریز تا پاریس»: سفری به وسعت تاریخ و فرهنگ

حالا که با نویسنده آشنا شدیم، بریم سراغ خود سفرنامه. «از پاریز تا پاریس» فقط یه گزارش سفر ساده نیست، بلکه یه دید عمیق و پر از تأمل به فرهنگ ها، تاریخ ها و انسان هاست. این کتاب از همون شروعش با سفر از پاریز به سیرجان آغاز می شه. باستانی پاریزی اولین تجربه های سفرش رو تعریف می کنه، وقتی که برای کلاس ششم ابتدایی باید ده فرسخ راه رو با «الاغ تور» طی می کرد. این الاغ تور یه اصطلاح طنزآمیزه که حسابی تو دل آدم می شینه. از جزئیات این سفرها می گه: خرجین پر از نان خشکه و پوست پنیر، شکمبه قرمه و جوزاقند، و حتی نحوه اتراق کردن کنار قنات حسنی سیرجان.

آغاز سفرها: از پاریز تا سیرجان و کرمان

تصور کنید: یه بچه مدرسه ای که باید ده فرسخ راه رو تو دوازده ساعت، اون هم با الاغ و از دل کوهستان و بیابون طی کنه! باستانی پاریزی این جزئیات رو با چنان لطافت و صمیمیتی تعریف می کنه که انگار خودت تو اون سفر حضور داری. این بخش، نه تنها خاطرات یه سفر رو بیان می کنه، بلکه وضعیت آموزش و زندگی تو اون دوران رو هم برامون روشن می کنه. از سیرجان هم بعد از چند سال، سفر به کرمان شروع می شه، اون هم با کامیون، برای ادامه تحصیل تو دانشسرای مقدماتی. این یعنی باستانی پاریزی از همون اول، برای علم و دانش حاضر بوده سختی های زیادی رو به جون بخره.

تجربه سفر به تهران: درس اعتماد از حواله بانکی

یکی از بخش های جذاب و آموزنده کتاب، خاطره سفر به تهرانه. باستانی پاریزی تعریف می کنه که برای مخارج شش ماهش، سیصد تومن پول رو جمع کرده بوده. اما یه اتفاق جالب می افته: بهش می گن بردن این همه پول خطرناکه و باید از یه تجارتخونه حواله بگیره. میره سراغ تجارتخونه «امین» و اونجا با یه پیرمرد لاغر اندام روبرو می شه. بدون هیچ تشریفاتی، پیرمرد پول رو می گیره و روی یه پاکت پاره، حواله سیصد تومن رو می نویسه و می ده دست باستانی پاریزی. نه ماشینی، نه ثبتی، هیچی! این ماجرا یه درس بزرگ درباره اعتماد و سادگی تو اون دوران میده و باستانی پاریزی با همون طنز ظریفش، از استبعاد سفر به ماه هم حرف می زنه و میگه آرزوهای آدمیزاد تمومی ندارن و هیچ مرزی برای خواسته های بشر وجود نداره.

سفرهای داخلی و خارجی: از پاکستان تا اروپا و پاریس

بعد از این سفرهای داخلی، پای باستانی پاریزی به سفرهای خارجی هم باز می شه. اینجاست که دید وسیع تر و نگاه عمیق ترش به دنیا، خودش رو نشون می ده.

پاکستان: زبان فارسی در دل اردو

یکی از بخش های بسیار دلنشین و خواندنی کتاب «از پاریز تا پاریس»، سفر به پاکستانه. باستانی پاریزی با دقت خاص خودش، به شباهت های زبان فارسی و اردو اشاره می کنه و مثال های جالبی رو میاره. مثلاً می گه که پاکستانی ها به «اتوبان» می گن «شاهراه»، به «عبور ممنوع» می گن «راه بند» (فارسی سره و مختصر و مفید!)، به «حداکثر سرعت» می گن «حداکثر رفتار»، و به «توقف ممنوع» می گن «پارکینگ بند». یا وقتی راننده تاکسی می خواست دنده عقب بگیره، می گفتن «واپس، واپس، بس!». حتی به «قنادی» می گفتن «شیرین کده» و به «شلوار» می گفتن «پاجامه». اما از همه جالب تر، اصطلاح «خوش دامن» برای «مادر زن» بود! واقعاً مگه داریم بهتر از این؟ این بخش نه تنها برای علاقه مندان به زبان شناسی جذابه، بلکه عمق ریشه های زبان فارسی رو هم تو منطقه نشون میده و به ما یادآوری می کنه که زبان ما چقدر غنی و تأثیرگذاره.

سفرهای اروپایی: عبور از مدیترانه تا پاریس

سفرهای اروپایی هم پر از نکات و دیدگاه های باستانی پاریزیه.

• عبور از مدیترانه: وقتی هواپیما از روی مدیترانه رد می شه، باستانی پاریزی رو غرق دریای تصورات تاریخی می کنه. جزیره های کوچک و بزرگ رو مثل وصله های رنگارنگ روی «طیلسان آبی مدیترانه» (تشبیه و استعاره زیبایی) می بینه. اینجا نشون می ده که چطور یه منظره طبیعی می تونه یه دریچه باشه به سوی تاریخ و ادبیات.
• امان و آتن: توقف کوتاهی تو این دو شهر داره که به قول بیرجندی ها یه «سرپری» می زنن. تو آتن، مهد دموکراسی، از حکومت نظامی ها انتقاد می کنه و طنز تلخی رو چاشنی کلامش می کنه که «از بیم عقرب جرّاره دموکراسی قرن بیستم، ناچار شده به مار غاشیه حکومت سرهنگ ها پناه ببرد.» این نشون دهنده نگاه انتقادی و اجتماعی نویسنده ست.
• رم: عظمت و زوال امپراتوری ها رو از زبان دیوارهای قطور و باروهای دودخورده رم می شنوه. از موسولینی و «دولت مستعجل»اش حرف می زنه و اون ضرب المثل معروف رو به کار می بره که «امپراتوری های بزرگ هم مانند آدم های ثروتمند، معمولاً از سوءِ هاضمه می میرند.» این بخش پر از تأملات تاریخی و فلسفیه که چطور امپراتوری ها از درون پوچ و تهی می شن.
• بروکسل و واترلو: به یادمان جنگ واترلو می ره، جایی که سرنوشت ناپلئون رقم خورد. اونجا با یه تپه یادگاری روبرو می شه که زنان در جنگ های ناپلئونی، هر کدوم یه طبق خاک روی هم ریخته ان تا این تپه رو بسازن. این یه نمونه زیبا از فداکاری و حافظه تاریخی مردم رو نشون می ده و اینکه چطور یه اثر کوچک می تونه بیانگر یه درد بزرگ باشه. از «پانورامای» جنگ واترلو هم حرف می زنه که صحنه جنگ رو بر اساس توصیفات ویکتور هوگو تو کتاب «بینوایان» نقاشی کردن. اینجاست که اهمیت قلم و ادبیات رو بیشتر درک می کنی که چطور یه نویسنده می تونه یه تاریخ رو از نو خلق کنه.
• پاریس: و بالاخره می رسه به پاریس. جایی که یه نامه از پاریز (همون زادگاهش) به دستش می رسه، از معلم قدیمی اش. این نامه باعث می شه باستانی پاریزی به قدرت شگرف قلم پی ببره. اون می گه «قدرت قلم این نویسنده [ویکتور هوگو] تا چه حد بوده است که فرهنگ و تمدّن فرانسوی را حتّی در دل دهات دورافتاده ایران مثل پاریز، هم فرابرده است. کاری که نه سپاه ناپلئون می توانست بکند و نه نیروی شارلمانی و نه سخنرانی های دوگل.» این جمله نشون دهنده اوج تأمل نویسنده ست بر قدرت کلمه.

این سفرنامه پر از موضوعات محوریه: نگاه فرهنگی، تاریخی، اجتماعی و تأملات فلسفی نویسنده که همه شون رو با زبانی شیرین و دلنشین بیان می کنه و آدم رو ساعت ها به فکر فرو می بره.

چرا باید «از پاریز تا پاریس» را بخوانیم؟ (اهمیت و نقاط قوت)

شاید از خودتون بپرسید، تو این همه کتاب ریز و درشت، چرا باید وقت بذارم و «از پاریز تا پاریس» رو بخونم؟ خب، دلایل زیادی هست که این کتاب رو یه اثر ارزشمند و خواندنی می کنه:

• یه سفر مجازی بی نظیر: با این کتاب، شما بدون اینکه از جاتون تکون بخورید، می تونید به نقاط مختلف ایران و جهان سفر کنید و از دریچه نگاه یه ادیب و مورخ، دنیا رو ببینید. انگار یه بلیط مجانی برای یه تور فرهنگی-تاریخی دستتونه.
• لذت از زبان و طنز: قلم باستانی پاریزی، گرم، ساده و پر از طنزه. وقتی کتاب رو می خونید، حس می کنید یکی از دوستای صمیمیتون داره براتون خاطره تعریف می کنه. این صمیمیت و سادگی باعث می شه خوندنش خسته کننده نباشه و ازش حسابی لذت ببرید.
• آگاهی از تاریخ و فرهنگ: این کتاب فقط یه سفرنامه نیست، یه کلاس تاریخ و فرهنگ هم هست. باستانی پاریزی تو دل روایت هاش، اطلاعات تاریخی و فرهنگی زیادی رو بهتون منتقل می کنه، اون هم نه به صورت خشک و کتابی، بلکه به صورت داستانی.
• نمونه ای درخشان از سفرنامه نویسی: اگه به ادبیات سفرنامه نویسی علاقه دارید، «از پاریز تا پاریس» یه نمونه عالی و درخشان تو ادبیات معاصر فارسیه که می تونید ازش الگو بگیرید و ببینید چطور میشه یه سفرنامه رو جذاب نوشت.
• تقویت مهارت های فکری: با خوندن این کتاب، ناخودآگاه یاد می گیرید که چطور جزئی نگر باشید، چطور از اتفاقات کوچیک، درس های بزرگ بگیرید و چطور با دید انتقادی به مسائل نگاه کنید. این همون چیزیه که باستانی پاریزی خودش به بهترین شکل انجام داده.

«از پاریز تا پاریس» فقط یه کتاب نیست؛ یه دعوت به سفری در زمان و مکان، همراه با نگاه تیزبین و طناز مردی بی نظیر که تا ابد نامش در تاریخ ادبیات ایران زنده خواهد ماند.

نقد و نظرات خوانندگان و بررسی موضوع قیمت کتاب

خب، مثل هر کتاب دیگه ای، «از پاریز تا پاریس» هم نظرات مثبت زیادی رو به خودش جلب کرده. خیلیا به گیرایی، پرمحتوایی و جذابیت کتاب اشاره می کنن و می گن که از خوندنش حسابی لذت بردن. یکی از خوانندگان تو یه کامنت گفته بود: یکی از بهترین کتاب هایی که می تونید لذت ببرید از خوندنش. این خودش نشون می ده که چقدر این کتاب تونسته با مخاطب ارتباط برقرار کنه و به دلش بشینه.

اما یه بحثی هم همیشه در مورد قیمت کتاب مطرح بوده، مخصوصاً تو این دوره و زمونه که هزینه ها بالاست. بعضی از دوستان تو نظراتشون به گرون بودن کتاب اشاره کرده بودن و از ناشران خواسته بودن که هوای جیب مردم رو هم داشته باشن. این کامنت ها کاملاً قابل درکن و حق با اوناست که می گن کاش همه بتونن به راحتی این کتاب رو بخرن و از خوندنش محروم نشن.

ولی خب، از اون طرف هم باید یه نگاهی به پشت صحنه تولید یه کتاب انداخت. نویسنده ای مثل دکتر باستانی پاریزی، سال ها عمرش رو صرف سفر، تحقیق، جمع آوری خاطرات و تجربیات کرده. این کتاب 500 صفحه ای، نتیجه زحمت و پژوهش بی وقفه یه عمره. جدا از زحمت نویسنده، ناشر هم برای تصحیح، صفحه آرایی، طراحی جلد، چاپ و پخش کتاب هزینه های زیادی رو متحمل می شه. یه خواننده با بصیرت تو کامنت ها گفته بود: قیمت این کتاب باید هم بالا باشه. به هر حال نویسنده ی این کتاب (آقای باستانی پاریزی) سال ها در حال سفر کردن بودن و بالأخره تصمیم گرفتن خاطرات و تجربیات شخصی خودشون از این سفر ها رو در قالب یک کتاب 500 صفحه ای به رشته ی تحریر درآورده و چاپ کنن…. این حرف دقیقاً همون چیزیه که باید بهش توجه کرد. ارزش محتوایی چنین آثاری واقعاً با پول قابل سنجش نیست و بعضی کتاب ها رو باید یه جورایی سرمایه گذاری برای روح و ذهنمون بدونیم.

نسخه های موجود و راهنمای خرید کتاب

اگه تصمیم گرفتید این شاهکار رو بخونید، می تونید نسخه های چاپی اون رو از انتشارات امیرکبیر، که ناشر اصلی و معتبر این کتابه و اولین بار در سال ۱۳۵۱ این کتاب رو منتشر کرده، تهیه کنید. این کتاب معمولاً تو اکثر کتاب فروشی های بزرگ و معتبر فیزیکی و همینطور فروشگاه های آنلاین کتاب موجود و قابل خریده. پیشنهاد می کنیم حتماً یه نسخه ازش رو داشته باشید و از خوندنش لذت ببرید.

تحلیل کامل درس «از پاریز تا پاریس» (برای دانش آموزان فارسی دوازدهم)

خب، حالا نوبتی هم باشه نوبت شما دانش آموزای گل دوازدهميه که این درس جزو سرفصل های کتاب فارسیتونه و احتمالاً تو امتحانا هم سؤالات مهمی ازش میاد. درس «از پاریز تا پاریس» تو فصل هشتم کتاب فارسی دوازدهم اومده و هدفش اینه که شما رو با سبک سفرنامه نویسی، قلم دکتر باستانی پاریزی و البته کلی نکات زبانی و ادبی آشنا کنه. بیایید با هم بریم خط به خط این درس رو بررسی کنیم تا دیگه هیچ سؤالی تو ذهنتون نمونه و حسابی برای امتحان آماده بشید.

معنی و مفهوم کامل (خط به خط) متن درس

این درس بخش های مختلفی داره که هر کدومشون پر از نکته ان. معنی کلمات و اصطلاحات خاص رو هم براتون توضیح می دم:

۱. سفر از پاریز به سیرجان (الاغ تور و چریغ آفتاب)

متن درس: «پاریز کلاس ششم ابتدایی نداشت. ناچار میبایست ده فرسخ راه پیموده به سیرجان بروم. عصر از پاریز با «الاغ تور» راه میافتادیم؛ سه فرسخ کوهستانی آب و آبادی داشت امّا از «کرّان» به بعد هفت فرسنگ، تمامِ بیابان ریگزار بود. آب از این ده برمیداشتیم و صبح، هنگام «چریغ آفتاب» کنار «قنات حسنی» در شهر سیرجان اتراق میکردیم. نخستین سفر من، شهریور ماه ۱۳۲۱ شمسی برای کلاس ششم دبستان چنان انجام گرفت. ده فرسنگ راه را دوازده ساعته میرفتیم.»

• پاریز: نام بخشی از شهرستان سیرجان در استان کرمان.
• الاغ تور: عبارتی طنزآمیز و کنایه آمیز، منظور مسافرت با الاغ است.
• فرسخ/فرسنگ: واحد اندازه گیری مسافت قدیمی که تقریباً معادل شش کیلومتر است.
• کرّان: نام روستایی در پاریز.
• چریغ آفتاب: طلوع آفتاب، صبح زود.
• اُتراق: توقف چند روزه در سفر به جایی، موقتاً در جایی اقامت گزیدن.

۲. سفر به کرمان و تهران (دانشسرای مقدماتی، حواله بانک امین)

متن درس: «از کلاس سوم دبیرستان ناچار میبایست به کرمان برویم؛ بنابراین بعد از دو سه سال ترک تحصیل که دوباره وسایل فراهم شد، سی و پنج فرسنگ راه بین سیرجان و کرمان را دو شَبه با کامیون طی کردیم. دو سال دانشسرای مقدّماتی طی شد. ادامه تحصیل در تهران پیش آمد. این همان سفری است که هنگام مراجعه به بانک اعتبارات ایران برای من تداعی شد؛ زیرا آن روز سیصد تومان پول مجموعاً تهیّه کرده بودم که به تهران بیایم و این، مخارجِ قریب شش ماه من بود.»

• دانشسرای مقدّماتی: مرکز تربیت معلم قدیمی.
• پیش آمد: اتفاق افتاد.
• تداعی: یادآوری، به خاطر آوردن.
• قریب: نزدیک.

متن درس: «وقتی از پاریز به رفسنجان آمدم، به من سفارش شد که بردن سیصد تومان تا تهران همراه یک محصّل، خطرناک است! ناچار باید از یک تجارتخانه معتبر به تهران حواله گرفت. به سفارش این و آن به تجارتخانه »امین« مراجعه کردم. اتاقی بود با یک میز و دو صندلی؛ پیرمرد لاغر – که بعداً فهمیدم امین، صاحب تجارتخانه است – پشت میز نشسته بود. هیچ باور نداشتم اینجا یک تجارتخانه باشد. گفتم: »حواله سیصد تومان برای تهران لازم دارم.« او گفت: »بده؛ پول را بده.« خجالت دهاتی مانع شد بگویم شما که هستید؟ بیاختیار سیصد تومان را دادم. پیرمرد از داخل کازیه روی میز یک پاکت کهنه را که از جایی برایش رسیده بود، برداشت. کاغذ مثلّث روی پاکت را که برای چسباندن درِ پاکت به کار میرود، پاره کرد. روی آن حواله سیصد تومان به تهران نوشت و امضایی کرد و به من داد. امضای امین داشت امّا نه نشانه تجارتخانه داشت، نه کاغذ بزرگ بود، نه ماشین تحریر و نه ماشین نویس و نه ثبت و نمره؛ هیچ و هیچ… .»

• مُحصّل: دانش آموز.
• حواله: نوشته ای که به موجب آن دریافت کننده ملزم به پرداخت پول یا مال به شخص دیگری است.
• دهاتی: روستایی.
• کازیه: جا کاغذی، جعبه چوبی یا فلزی روباز که برای قراردادن کاغذ پرونده یا نامه ها روی میز قرار می دهند.

۳. تأملات در پایان ناپذیری آرزوها و سفر به ماه

متن درس: «نخستین روزی که از پاریز خارج شدم (۱۳۲۱) سیرجان را آخر دنیا حساب میکردم و امسال (۱۳۳۹) که به اروپا رفتم، گمانم این است که عالمی را دیده ام امّا چه استبعادی دارد که عمری باشد و روزی خاطراتی از سفر ماه هم بنویسم! آرزوها پایان ندارد. آدمی به هرجا میرود، گمان میکند به غایت القصوای مقصود خود رسیده است؛ در صورتی که دنیا بیپایان است.»

• استبعاد: دور دانستن، بعید شمردن چیزی.
• چه استبعادی دارد؟: پرسش انکاری، یعنی هیچ استبعادی ندارد.
• غایت القصوی: حدّ نهایی چیزی، کمالِ مطلوب.

۴. سفر هوایی و عبور از مدیترانه (امان، آتن، طیلسان مدیترانه)

متن درس: «عبور هواپیما از روی دریای مدیترانه همیشه آدمی را غرق دریای تصوّرات تاریخی میکند. البتّه توقّف ما در امّان و آتن بیش از نیم ساعت طول نکشید و به قول بیرجندی ها، در این دو شهر تنها یک »سرپَری« زدیم. از امّان به بعد تغییر زمین آشکار شد. سواحل شرقی مدیترانه از زیباترین نواحی عالم است. بیشتر راه را از روی دریا گذشتیم. جزیره های کوچک و بزرگ، مثل وصله های رنگارنگ بر طیلسان آبی مدیترانه دوخته شدهاست.»

• امّان: پایتخت اردن.
• آتن: پایتخت یونان.
• سَرپَرزدن: توقف کوتاه؛ هرگاه مرغی از اوج، یک لحظه بر زمین نشیند و دوباره برخیزد، این توقّف کوتاه را، «سَرپَرزدن» می گویند.
• طیلسان: نوعی ردا یا جامه بلند و فراخ.

متن درس: «فرودگاه آتن، نوساز و مربوط به دوران حکومت سرهنگ هاست و مثل اینکه مردم هم از این حکومت چیزهای چشمگیری دیده اند. شوخی روزگار است که مهد دموکراسی عالم، یعنی آتن، که دو هزار و هشتصد سال قبل حتّی برای آب خوردن در شهر هم، مردم رأی می گرفتند و رأی میدادند، از بیم عقرب جرّاره دموکراسی قرن بیستم، ناچار شده به مار غاشیه حکومت سرهنگ ها پناه ببرد.»

• جرّاره: ویژگی نوعی عقرب زرد بسیار سمّی که دُمش روی زمین کشیده می شود.
• مار غاشیه: ماری بسیار خطرناک در دوزخ؛ غاشیه: سوره ای از قرآن، یکی از نام های قیامت.
• چشمگیر: شایان توجه، با ارزش و مهم (در اینجا به طنز؛ یعنی «چیزی ندیده اند» یا خوبی ندیده اند).

۵. رم (موسولینی، دولت مستعجل، سوء هاضمه امپراتوری ها)

متن درس: «رم، پایتخت ایتالیا، شهری است قدیمی، دیوارهای قطور و بارو های دود خورده آن به زبان حال بازگو میکند که روزگاری از فراز همین برج ها، فرمان به سواحل دریای سیاه داده میشده و کرانه های فرات، خط از کرانه رود تیبر میخواندند امّا دنیا همیشه به یک رو نمی ماند. آخرین چراغ امپراتوری روم را موسولینی روشن کرد که چند صباحی تا حبشه و قلب آفریقا نیز پیش راند امّا همه میدانیم که »دولت مستعجل« بود. چه خوش گفته اند که »امپراتوری های بزرگ هم مانند آدمهای ثروتمند، معمولا از سوءِ هاضمه می میرند.«»

• قطور: ضخیم، کُلُفت.
• بارو: دیوار و حصار قلعه.
• فراز: بالا.
• مستعجل: زودگذر، شتابنده.
• سوءِ هاضمه: بدگواری، هرگونه اشکال یا اختلال در هضم غذا.

متن درس: «دیواره ای کهن روم که هنوز طاق ضربی دروازه های آن باقی است، حکایت از روزگاران گذشته دارد. یک روز دنیایی به روم چشم داشت و از آن چشم میزد امّا امروز به جای همه آن حرفها وقتی اعتصاب کارگران فقیر ماهیگیر و کشتی ساز ایتالیا را میبینیم، باید این شعر معروف خودمان را تکرار کنیم (گویا از حاج میرزا حبیب خراسانی است):»

• طاق ضربی: سقف خمیده و محدّب، سقف قوسی شکل که با آجر و ملاط گچ می سازند.

۶. بررسی ابیات شعر (از حاج میرزا حبیب خراسانی)

«کاووس کیانی کجا بود و کجا کِی؟ / کی اش نام نهادند و کجا بود کیانی؟»

• کاووس کیانی: نام یکی از پادشاهان کیانی (پادشاهان داستانی ایران).
• کیانی: منسوب به کیان، هریک از پادشاهان داستانی ایران.
• کِی: پادشاه.
• معنی: کاووس کیانی چه زمانی و کجا پادشاهی می کرد و چه زمانی به او لقب پادشاه دادند؟

«این مُلک که بغدادش و ری خوانده ایم / خاکی است که رنگین شده از خون کی و کی»

• مُلک: سرزمین، قلمرو.
• معنی: این سرزمینی که ما آن را بغداد و ری می نامیم، در حقیقت خاکی است که جای جای آن، مردم زیادی قربانی حکومت ظالمان یا جنگ ها شده اند (از خون ریزی های تاریخی).

«چوب تا سر به ستم داد نگردد تهی / از جفای تبر و تیغ و جفای سر و نی»

• جفا: ستم.
• تهی: خالی.
• معنی: چوب، تراشیده شدن با شمشیر و چاقو را تحمل می کند تا از قسمت های اضافه و بی ثمر خالی شود و آنگاه به «نی» تبدیل گردد.

«مرداد مه و دی همه از دلگرمی ماست / وز دم سردی ما باز همان مرداد و دی»

• دلگرمی: شادی، امیدواری.
• دم سردی: ناراحتی، ناامیدی.
• معنی: خوشی یا ناامیدی انسان است که روزگار و ایام را شکل می دهد و به آن ها نامگذاری می کند. یعنی نگاه ما به دنیاست که آن را خوب یا بد می کند.

«آیین خضر فرخنده پی از پیر مغان یافت / این سعادت به نفس خضر فرخنده پی افتاد»

• آیین: روش.
• طریق: راه.
• نفس: سخن، همراهی (به معنی دعا و هدایت).
• مُغان: موبدانِ زرتشتی، در ادبیات عرفانی، عارف کامل و مرشد را گویند.
• خضر: نام پیامبری که آب حیات را نوشید و تا قیامت زنده است.
• فرخنده پی: خوش قدم، نیک پی، خوش یمن.
• معنی: حضرت خضر که نیک بخت و خوش قدم بود، این سعادت را از توجه (سخن و دعای) مرشد و انسان کامل به دست آورد.

۷. سفر به بروکسل و واترلو (میدان جنگ ناپلئون، تأثیر ویکتور هوگو)

متن درس: «با راه آهن به بروکسل، پایتخت بلژیک میرفتیم. در بین راه در کشور فرانسه یک ایستگاه وجود داشت که دسته گلی تازه در کنار بنایی یادبود نهاده بودند و بر بالای آن با خطّ درشت و بسیار روشن نوشته شده بود: »در اینجا چهل و هشت هزار نفر در برابر سپاه نازی ایستادند و همه کشته شدند.« و در آخر آن این جمله به زبان فرانسه نوشته شده بود: »این مطلب را هیچوقت فراموش نکنید!« من بعد از خواندن این مطلب متوجّه شدم که دنیا عجیب فراموشکار است! بیست سی سال پیش چه کارها کرده که امروز اصلا به خاطر نمیآورد! امّا نه، تاریخ فراموشکار نیست. در کنار بروکسل، کوه و تپّه های بسیاری وجود دارد که »واترلو« خوانده میشوند. این همان جایی است که جنگ عظیم ناپلئون روی داد و سرنوشت او را تعیین کرد. یک تپه یادگاری بزرگ که حدود پنجاه متر ارتفاع دارد، در آنجا برپاست که اطراف آن را چمن کاشته داند و بر بالای آن مجسّمه شیری را نهادهاند. خواهید گفت: »این تپّه چگونه پیدا شده؟« زنانی که در جنگ های ناپلئونی شوهر و اقوام خود را از دست داده بودند، هرکدام، یک طَبَق پر از خاک کردهاند و در اینجا ریخته اند. مجموع این طبقه ای خاک، این تپّه را به وجود آورده است تا ما به بالای آن برویم و محوّطه میدان را تماشا کنیم.»

• واترلو: دهکده ای نزدیک بروکسل، محل نبرد سرنوشت ساز ناپلئون.
• طَبَق: سینی گِردِ بزرگ و معمولا چوبی، مخصوص نگه داری یا حمل اشیا که بیشتر آن را بر سر می گذارند.

متن درس: «علاوه بر آن، یک «پانوراما» در اینجا ساخته شده که از شاهکار های هنری است. یک چادر بزرگ که قطر آن از پنجاه متر بیشتر است، در وسط زده اند. بر دیواره آن از اطراف، منظره جنگ واترلو را به صورت نقّاشی مجسّم کرده اند. تمام میدان به خوبی نقّاشی شده؛ یک طرف سرداران ناپلئون با سپاهیان منظّم، در آن گوشه، توپخانه، در جای دیگر، سپاهیان دشمن و بالاخره ناپلئون در آن دوردست بر اسب سفید، متفکّر، به دورنمای جنگ مینگرد. چند شعاع کم نور خورشید از پس ابرها این نکته را بازگو میکند که روزی آفتابی نیست. وحشت ناپلئون از بارندگی است که توپخانه او را از تحرّک باز خواهد داشت.»

• پانوراما: پرده نقاشی که در ساختمانی که سقف مدوّر دارد، به دیوار سقف بچسبانند؛ چنانکه هر کس در آنجا بایستد، گمان کند که افق را در اطراف خود می بیند.
• تحرّک: جنبش، حرکت.

متن درس: «جالب آنکه راهنمای ما میگفت: »تمام این مناظر براساس تعریف ویکتور هوگو از میدان جنگ – در جلد دوم کتاب بینوایان – ساخته شده؛ یعنی نقّاش و طرّاح همان توصیفات ویکتور هوگو را نقّاشی کردهاند.« من شاید حدود سی و پنج سال پیش این شرح را در پاریز خوانده بودم. حالا دوباره در ذهنم مجسّم میشد.»

• ویکتور هوگو: شاعر و نویسنده فرانسوی، خالق رمان «بینوایان».
• مجسّم: آشکار، به شکل جسم درآمده، مجسم شدن.

۸. نامه از پاریز به پاریس و قدرت قلم

متن درس: «وقتی در پاریس بودم، یک روز، نامه ای از پاریز به پاریس به نام من رسید. نامه را آقای هدایت زاده، معلّم کلاس سوم و چهارم ابتدایی من، برایم نوشته بود؛ به یاد گذشته ها و خاطرات پاریز و خواندن بینوایان ویکتور هوگو. این معلّم شریف باسواد سفارش کرده بود که اگر سر قبر ویکتور هوگو رفتم، از جانب او فاتحه ای برای این نویسنده بزرگ طلب کنم. این نامه مرا به فکر انداخت. متوّجه شدم که قدرت قلم این نویسنده تا چه حد بوده است که فرهنگ و تمدّن فرانسوی را حتّی در دل دهات دورافتاده ایران مثل پاریز، هم فرابرده است. کاری که نه سپاه ناپلئون میتوانست بکند و نه نیروی شارلمانی و نه سخنرانی های دوگل.»

• بینوایان: نام رمان معروف ویکتور هوگو.
• شریف: بزرگوار، نجیب.
• جانب: طرف، کنار.
• شارلمانی: کارل بزرگ، مؤسس امپراتوری مقدس روم و پدر کشورهای فرانسه و آلمان.
• دوگُل: ژنرال مارشال دوگل، رئیس جمهور فرانسه در جنگ جهانی دوم.

قلمروهای ادبی و زبانی (آرایه های ادبی و نکات دستوری)

خب، حالا بریم سراغ قسمت جذاب و گاهی هم پیچیده درس، یعنی قلمروهای زبانی و ادبی. این بخش برای امتحانای فارسی حسابی مهمه، پس با دقت بخونید.

قلمرو زبانی

تو این بخش، به نکات دستوری و واژگانی متن اشاره می کنیم:

• پاریز، سیرجان، کرمان، تهران، رفسنجان، امان، آتن، رم، بروکسل، واترلو، پاریس: همگی اسم خاص مکان.
• الاغ تور: عبارت طنزآمیز و عامیانه.
• دانشسرای مقدّماتی: ترکیب وصفی (مرکز تربیت معلم قدیمی).
• بانک اعتبارات ایران: ترکیب اضافی (وابسته وابسته: بانک (هسته)، اعتبارات (مضاف الیه)، ایران (مضاف الیهِ مضاف الیه)).
• سیصد تومان پول: پول (هسته)، سیصد (صفت شمارشی اصلی)، تومان (ممیّز).
• غایت القصوای مقصود خود: ترکیب اضافی (وابسته وابسته: غایت (هسته) – قصوی (صفت)، مقصود (مضاف الیه) – خود (مضاف الیهِ مضاف الیه)).
• غرق دریای تصوّرات تاریخی: ترکیب اضافی (وابسته وابسته: غرق (هسته) – دریا (مضاف الیه) – تصوّرات (مضاف الیهِ مضاف الیه) – تاریخی (صفتِ مضاف الیه)).
• دوران حکومت سرهنگ ها و مهد دموکراسی عالم: هر دو وابسته وابسته (دوران (هسته) – حکومت (مضاف الیه) – سرهنگ ها (مضاف الیهِ مضاف الیه)).
• اعتصاب کارگران فقیر ماهی گیر و کشتی ساز: ترکیب وصفی و اضافی (وابسته وابسته: اعتصاب (هسته) – کارگران (مضاف الیه) – فقیر (صفتِ مضاف الیه) – ماهی گیر (صفتِ مضاف الیه) – کشتی ساز (صفتِ مضاف الیه)).
• «-َش» در «ری اش»، «نیاش»، «دی اش»، «پی اش»: در ابیات شعر، این «ش» می تواند نقش مفعول یا مضاف الیه داشته باشد، بسته به معنی و ساختار جمله.
• «کی» در بیت اول: در «کجا بود و کجا کِی؟» (پادشاه) نقش مسند و در «کی اش نام نهادند و کجا بود کیانی؟» (چه زمانی) نقش قید را دارد.

قلمرو ادبی (آرایه های ادبی)

اینجا می رسیم به قسمت پرنکته آرایه های ادبی که حسابی تو امتحان ها سؤال ازش میاد.

قلمرو ادبی درس «از پاریز تا پاریس» پر از آرایه های زیبا و عمیقه که نه تنها به درک بهتر متن کمک می کنه، بلکه ذوق هنری و قدرت بیان نویسنده رو هم به رخ می کشه. این بخش کلید موفقیت شما در امتحاناته!

• تشخیص (جان بخشی):
  • «دنیا عجیب فراموشکار است.» (دنیا مثل یه آدم فراموشکار توصیف شده است.)
  • «دیوار و بارو بازگو کند.» (دیوار و بارو قدرت حرف زدن پیدا کرده اند.)
  • «شوخی روزگار.» (روزگار قدرت شوخی کردن دارد.)
  • «ابرها نکته ای را بازگو کنند.» (ابرها دارند چیزی را بیان می کنند.)
  • «سر و تن و جفا کشیدن برای چوب.» (چوب مثل انسان درد و جفا را تحمل می کند.)
• کنایه:
  • «این و آن»: کنایه از اشخاص مختلف و متعدد.
  • «برای آب خوردن»: کنایه از کوچک ترین و پیش پا افتاده ترین کار.
  • «چند صباحی»: کنایه از مدت کوتاه.
  • «چشم داشتن»: کنایه از امیدوار بودن و توجه کردن.
  • «از آن چشم می زد»: کنایه از فرمان برداری و ترسیدن.
  • «از این حکومت چیزهای چشمگیری دیده اند»: کنایه از اینکه هیچ چیز خوبی ندیده اند (به طنز).
  • «خط می خواندند»: کنایه از فرمان بردن.
  • «دنیا همیشه به یک رو نمی ماند»: کنایه و ضرب المثل (یعنی دنیا همیشه ثابت نیست و تغییر می کند).
  • «دلگرمی و دم سردی»: کنایه از امیدواری و ناامیدی.
• تشبیه:
  • «دریای تصوّرات»: اضافه تشبیهی (تصورات مانند دریا).
  • «جزیره ها مثل وصله های رنگارنگ»: تشبیه (جزیره ها به وصله های رنگارنگ تشبیه شده اند).
  • «آتن مانند مهد»: تشبیه (آتن مانند مهد دموکراسی است).
  • «عقرب دموکراسی»: اضافه تشبیهی (دموکراسی مانند عقرب).
  • «مار غاشیه حکومت سرهنگ ها»: اضافه تشبیهی (حکومت سرهنگ ها مانند مار غاشیه).
  • «چراغ امپراتوری»: اضافه تشبیهی (امپراتوری مانند چراغ).
  • «تیغ جفا»: اضافه تشبیهی (جفا مانند تیغ).
• استعاره:
  • «طیلسان مدیترانه»: مدیترانه به چیزی شبیه طیلسان (جامه) تشبیه شده که جزیره ها مثل وصله روی آن هستند. (استعاره مکنیه)
  • «دنیا عجیب فراموشکار است»: استعاره از اینکه مردم دنیا فراموشکارند.
  • «ابرها نکته ای را بازگو کنند»: استعاره از اینکه ابرها نشانه و علامتی برای بیان هستند.
• تلمیح (اشاره به داستان یا روایت):
  • «دولت مستعجل»: تلمیح به جنگ بدر (در تاریخ اسلام، که پیروزی زودگذر بود).
  • «کاووس کیانی»: تلمیح به پادشاهی کاووس در شاهنامه.
  • «پیر مغان و خضر فرخنده پی»: تلمیح به داستان حضرت خضر و مفاهیم عرفانی مربوط به مرشد و راهنمایی.
• تضاد:
  • «کوچک و بزرگ»
  • «دلگرمی و دم سردی»
  • «مرداد و دی»
• مراعات نظیر (تناسب):
  • «پاریز و رفسنجان» (نام شهرها).
  • «کازیه و پاکت و کاغذ و میز و ماشین تحریر و ماشین نویس و ثبت» (ابزار و لوازم مربوط به کار اداری).
  • «امان و آتن – مدیترانه و دریا» (مکان های جغرافیایی).
  • «بغداد و ری» (نام شهرها).
  • «سر و تن – چوب و نی و تهی» (اعضای بدن و مفاهیم مرتبط با آن).
  • «خورشید و ابر و شعاع و آفتابی» (عناصر طبیعی مربوط به نور و آسمان).
• جناس:
  • «پاریز و پاریس»: جناس ناقص اختلافی (در حرف آخر با هم متفاوتند اما صدای مشابه دارند).
  • «کی و کِی»: جناس تام (هر دو کلمه یکسان اما معنی متفاوت: اولی پادشاه و دومی قید زمان).
• واج آرایی:
  • تکرار یک واج یا صامت در بیت ها برای ایجاد موسیقی کلامی، مانند تکرار واج «ک» و «ی» در بیت «کاووس کیانی کجا بود و کجا کِی؟ / کی اش نام نهادند و کجا بود کیانی؟».
  • تکرار واج «ن» در بیت «این مُلک که بغدادش و ری خوانده ایم / خاکی است که رنگین شده از خون کی و کی».
• حسن تعلیل:
  • در بیت «چوب تا سر به ستم داد نگردد تهی / از جفای تبر و تیغ و جفای سر و نی» (دلیل زیبایی برای تراشیده شدن چوب که آن را تهی می کند).
  • در بیت «مرداد مه و دی همه از دلگرمی ماست / وز دم سردی ما باز همان مرداد و دی» (علت قشنگ برای تفاوت مرداد و دی که آن را به دلگرمی و دمسردی انسان نسبت می دهد).
• لف و نشر مرتب:
  • در بیت «مرداد مه و دی همه از دلگرمی ماست / وز دم سردی ما باز همان مرداد و دی» (اول مرداد و دی آمده و سپس دلگرمی و دمسردی، که به ترتیب هر یک به دیگری مربوط می شود؛ مرداد به دلگرمی و دی به دمسردی).
• مجاز:
  • «سرهنگ ها»: مجاز از نظامیان.
  • «چشمگیر»: مجاز از با ارزش و قابل توجه (در متن به طنز).
  • «سواحل دریای سیاه و کرانه های فرات»: مجاز از مردمان ساکن در آن مناطق.
  • «کرانه رود تیبر»: مجاز از حاکمان آنجا.
  • «صد»: مجاز از کثرت و بسیاری.
  • «تیغ»: مجاز از شمشیر.
  • «چوب»: مجاز از درخت نی (در بیت شعر).
  • «سر و تن»: مجاز از کل وجود.
  • «نفس»: مجاز از سخن و دعا.
  • «قلم»: مجاز از نویسندگی.
  • «فاتحه»: مجاز از دعای خیر و طلب آمرزش.
  • «دنیا»: مجاز از مردم دنیا (در عبارت «دنیا عجیب فراموشکار است»).
  • «خاک»: مجاز از کشور.
  • «رم»: مجاز از پادشاهان روم.
• اغراق:
  • «صد جفا»: اغراق در بیان کثرت ستم.
• پرسش انکاری:
  • «چه استبعادی دارد؟»: یعنی هیچ استبعادی ندارد (بعید نیست).
• ضرب المثل:
  • «امپراتوری های بزرگ هم مانند آدم های ثروتمند، معمولاً از سوءِ هاضمه می میرند.»
  • «دنیا همیشه به یک رو نمی ماند.»

نکات کلیدی برای آمادگی امتحانات (خلاصه شده)

برای اینکه تو امتحان از این درس حسابی نمره بگیرید، این نکات رو تو ذهنتون داشته باشید و مرورشون کنید:

• شخصیت های مهم: دکتر محمدابراهیم باستانی پاریزی (نویسنده)، ویکتور هوگو (نویسنده بینوایان)، ناپلئون بناپارت (امپراتور فرانسه)، موسولینی (دیکتاتور ایتالیا)، شارلمانی (امپراتور بزرگ)، دوگل (رئیس جمهور فرانسه)، آقای هدایت زاده (معلم باستانی پاریزی).
• مکان های مهم: پاریز (زادگاه نویسنده)، سیرجان، کرمان، تهران، پاکستان (به ویژه کراچی)، امان (پایتخت اردن)، آتن (پایتخت یونان)، رم (پایتخت ایتالیا)، بروکسل (پایتخت بلژیک)، واترلو (میدان نبرد)، پاریس (پایتخت فرانسه).
• پیام ها و مفاهیم اصلی درس:
  • اهمیت و ارزش سفر و کشف دنیا و فرهنگ های مختلف.
  • دیدگاه انتقادی و طنزآمیز نویسنده به مسائل تاریخی، اجتماعی و سیاسی.
  • قدرت بی نظیر قلم و فرهنگ در مقابل قدرت نظامی و سیاسی.
  • تغییر و تحول مداوم جهان و تاریخ.
  • تأثیر دیدگاه و حال روحی انسان در چگونگی درک روزگار (اشاره به بیت مرداد و دی).
  • اهمیت تحصیل و کسب دانش، حتی با وجود سختی ها.

---

نتیجه گیری: از پاریز تا پاریس، سفری ابدی

خلاصه که «از پاریز تا پاریس» یه چیزی فراتر از یه کتاب یا یه درس مدرسه ست. این اثر دکتر محمدابراهیم باستانی پاریزی، یه سفرنامه دلنشینه که با زبانی شیرین و طنزی ظریف، شما رو به دنیایی از تاریخ، فرهنگ و تأملات فلسفی می بره. چه دانش آموز باشی که دنبال جزئیات درس و آرایه های ادبی هستی، چه یه عاشق کتاب که می خوای یه اثر ماندگار و جذاب رو بخونی، این کتاب می تونه ساعت ها تو رو سرگرم کنه و به فکر فرو ببره.

دکتر باستانی پاریزی با قلم تواناش، نه تنها اطلاعات تاریخی و فرهنگی زیادی رو بهمون منتقل می کنه، بلکه یادآوری می کنه که چطور از کوچک ترین اتفاقات هم می شه درس گرفت و با دیدی عمیق تر به دنیا نگاه کرد. اون بهمون نشون میده که چطور قدرت یه کلمه یا یه داستان، می تونه از قدرت هزاران لشکر هم بیشتر باشه و از مرزها و زمان ها عبور کنه.

همون طور که خودش از پاریز کرمان تا پاریس فرانسه سفر کرد و تو دل این سفرها کلی گنج دانش پیدا کرد، این کتاب هم می تونه برای ما یه سفر فکری باشه که مسیرش از پاریز ناآگاهی به پاریس داناییه. امید که از خوندن این مقاله لذت برده باشید و شما رو هم به خوندن این کتاب ارزشمند و یا مرور دقیق تر درسش تشویق کنه. واقعاً جای یه همچین مردای بزرگی تو ادبیات ما خالیه، مردایی که با قلمشون، تاریخ و ادبیات رو برامون زنده نگه داشتن.