رشوه دهنده و رشوه گیرنده در آتشند

رشوه، این گناه کبیره و آفت ویرانگر جامعه، یکی از شوم ترین پدیده هایی است که آرامش، عدالت و اعتماد را از ریشه می خشکاند. این جمله هشدارآمیز رشوه دهنده و رشوه گیرنده در آتشند صرفاً یک عبارت مذهبی خشک و خالی نیست، بلکه زنگ خطری جدی است برای بیدار کردن وجدان های خفته و یادآوری عواقب سنگین و جبران ناپذیر این عمل.

راستش را بخواهید، بحث رشوه یک چیز الکی نیست که بشود از کنارش سرسری گذشت. فرقی نمی کند در چه جایگاهی باشیم، از یک کارمند ساده تا یک مدیر ارشد، همه ما ممکن است در موقعیتی قرار بگیریم که با این وسوسه روبرو شویم. شاید فکر کنیم این یه بار اشکالی نداره یا بقیه هم همین کارو می کنن، اما عواقبش فقط به همین دنیا محدود نمیشه. این گناه، مثل یه سرطان می مونه که اول آروم آروم شروع میشه و بعد کل سیستم رو از کار میندازه. هم زندگی فردی رو به نابودی می کشونه و هم جامعه رو از درون متلاشی می کنه. بیایید کمی عمیق تر به این قضیه نگاه کنیم و ببینیم که چرا دین ما تا این حد روی این موضوع تاکید داره و چه بلایی سر زندگی آدم ها و جامعه می آره.

درک و شناسایی پدیده رشوه؛ قصه پر غصه پول های کثیف

ببینید، برای اینکه بتونیم با یک چیزی مبارزه کنیم، اول باید خوب بشناسیمش. رشوه هم از اون پدیده هاییه که گاهی وقتا زیر پوست جامعه و با لباس های مختلف خودش رو نشون میده. پس بیایید اول ببینیم اصلاً رشوه چیه و با چیزای دیگه چه فرقی داره.

رشوه یعنی چی؟ تعریف و ویژگی ها

اگه بخوایم خیلی ساده بگیم، رشوه یعنی پولی یا امتیازی که کسی به یک مسئول یا صاحب نفوذ میده تا کاری رو که نباید انجام بده، انجام بده، یا کاری رو که باید انجام بده، انجام نده! یا حتی از حق یکی بزنه و به دیگری بده. تو تعریف های لغوی و اصطلاحی هم خیلی به این معنی نزدیکه. تو فقه و حقوق، رشوه به مالی گفته میشه که به قاضی یا کارمند دولت داده میشه تا حکمی به ناحق بده یا کاری رو به نفع رشوه دهنده و به ضرر عدالت انجام بده. اما فقط قاضی نیست؛ هر کارمند یا مسئولی که در قبال گرفتن پول یا امتیازی، از وظیفه اش سوءاستفاده کنه، رشوه گرفته.

نکته مهم اینه که تو رشوه، پای سوءاستفاده از قدرت یا موقعیت به میون میاد. یعنی کسی که رشوه میده، میخواد با این کار، یه چیزی رو به زور یا به ناحق به دست بیاره یا از زیر بار یه مسئولیتی شونه خالی کنه. کسی هم که رشوه می گیره، داره از اعتماد مردم و موقعیتش به نفع خودش و به ضرر دیگران سوءاستفاده می کنه.

تفاوت رشوه با هدیه، پاداش و حق الزحمه؛ مرز باریک نیت ها

شاید این سوال براتون پیش بیاد که خب، پس هدیه و پاداش چی؟ اونا هم رشوه محسوب میشن؟ نه، اینجاست که «نیت» و «هدف» حرف اول رو میزنه.

• هدیه: هدیه دادن از روی محبت، بدون هیچ چشم داشت غیرقانونی یا توقع خاصی، نه تنها اشکالی نداره که تو دین ما توصیه هم شده. مثلاً شما به دوستتون یه کادو میدین چون دوستش دارین، نه اینکه توقع دارین کار غیرقانونی براتون انجام بده.
• پاداش: پاداش هم معمولاً برای تشکر از یک کار خوب و مفید، بعد از انجام کار و بدون شرط و شروط قبلی داده میشه. مثلاً اگه یه کارمند کارش رو عالی انجام بده، شرکت بهش پاداش میده. این با رشوه که قبل از انجام کار و برای انجام یک کار خاص (معمولاً غیرقانونی) داده میشه، فرق داره.
• حق الزحمه: حق الزحمه هم پولی است که در ازای انجام یک کار مشخص و قانونی، طبق قرارداد یا عرف پرداخت میشه. مثلاً حق الزحمه وکیل، پزشک یا کارگر. اینجا هیچ سوءاستفاده ای از موقعیت یا نفوذ در کار نیست و همه چیز شفاف و قانونیه.

پس، مرز بین این مفاهیم خیلی باریکه و بیشتر به نیت و شرایط بستگی داره. اگه هدف، انجام کاری غیرقانونی، نادیده گرفتن حق دیگران، یا سوءاستفاده از موقعیت باشه، اسمش رشوه است، هر چقدر هم که ظاهرش رو بخوایم با کلماتی مثل هدیه یا انعام قشنگ کنیم.

انواع رشوه؛ از پول نقد تا نفوذ پنهان

رشوه فقط پول نیست که زیر میزی رد و بدل بشه. رشوه شکل های مختلفی داره که بعضی هاش ممکنه اصلاً به چشم نیاد یا مردم فکر کنن اشکالی نداره:

• رشوه مالی: این همون چیزیه که همه می شناسن؛ پول نقد، سکه، طلا یا هر چیز باارزش مادی دیگه.
• رشوه خدماتی: مثلاً یه مسئولی، ماشینش خراب میشه و یکی براش رایگان تعمیر می کنه به این امید که در آینده کارش رو راه بندازه. یا برای بچه اش پارتی بازی می کنه تا توی دانشگاه یا اداره ای استخدام بشه.
• رشوه نفوذ: گاهی اوقات رشوه، نه پوله و نه خدمته، بلکه ایجاد نفوذ و پادرمیونی برای انجام کار ناعادلانه است. مثلاً با استفاده از جایگاه اجتماعی یا خانوادگی، کاری رو به ناحق برای کسی انجام بدن.
• رشوه در قضاوت: این یکی از خطرناک ترین انواع رشوه است که متاسفانه گاهی دیده میشه. یعنی قاضی به خاطر رشوه، حکمی بده که با عدالت و حق منافات داره.
• رشوه در ادارات: از اون رشوه کوچیکی که برای زودتر راه افتادن یه کار عادی اداری داده میشه تا رشوه بزرگتری که برای دور زدن قوانین یا گرفتن امتیازات خاص رد و بدل میشه.
• رشوه در معاملات: مثلاً یه شرکت برای اینکه برنده مناقصه بشه، به مسئولین مربوطه رشوه میده تا اون ها رو انتخاب کنن، حتی اگه کیفیت کارشون پایین تر باشه.

این مثال ها نشون میده که رشوه چقدر می تونه متنوع باشه و چقدر باید هوشیار باشیم که گول ظاهرش رو نخوریم. هدف نهایی رشوه، همیشه زیر پا گذاشتن حق و عدالت و سوءاستفاده از قدرت و موقعیته.

جایگاه رشوه در متون دینی و اخلاقی؛ هشداری از جنس آتش!

خب حالا که فهمیدیم رشوه چیه و چه اشکالی داره، بیایید بریم سراغ ریشه اصلی جمله رشوه دهنده و رشوه گیرنده در آتشند. دین ما، اسلام، به شدت روی پاکی و عدالت تاکید داره و به همین خاطر، از رشوه به عنوان یکی از بزرگترین گناهان یاد می کنه.

رشوه در قرآن کریم؛ کلام وحی و نور هدایت

قرآن کریم به صراحت و غیرصریح، رشوه رو محکوم می کنه. یکی از معروف ترین آیات در این باره، آیه 188 سوره بقره است که میفرماید:

«وَلَا تَأْكُلُوا أَمْوَالَكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْبَاطِلِ وَتُدْلُوا بِهَا إِلَى الْحُكَّامِ لِتَأْكُلُوا فَرِيقًا مِنْ أَمْوَالِ النَّاسِ بِالْإِثْمِ وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ»

یعنی: «و اموال یکدیگر را به باطل (و از طرق نامشروع) در میان خود مخورید! و برای خوردن قسمتی از اموال مردم با گناه، قسمتی از آن را به قضات و حکام ندهید، در حالی که خود می دانید (که این کار گناه است)!»

ببینید چقدر واضح و روشن خدا به ما هشدار میده! میگه که نه خودتون اموال دیگران رو به ناحق بخورید و نه برای اینکه بخشی از اموال مردم رو به گناه و به ناحق به دست بیارید، به حاکمان و قاضی ها رشوه بدید. این آیه دقیقاً به عمل رشوه دادن به مسئولین برای رسیدن به اهداف نامشروع اشاره داره و نشون میده که خداوند چقدر از این کار ناپسنده. هدف خدا از تحریم رشوه، ایجاد عدالت، حفظ حقوق مردم و جلوگیری از فساد و تباهیه.

فکر کنید! وقتی خدا خودش تو قرآن اینقدر با صراحت این کار رو نهی می کنه، یعنی چقدر خطرناک و ویرانگره. این فقط یه دستورالعمل خشک نیست، یه راهنمای زندگیه برای ساختن یه جامعه سالم و آروم.

رشوه در احادیث و روایات؛ صدای معصومین (ع)

اگه به احادیث و روایات هم نگاه کنیم، می بینیم که پیامبر اکرم (ص) و ائمه اطهار (ع) هم به شدت رشوه رو مذمت کردن و عواقب سختی براش در نظر گرفتن. همون حدیث معروف که عنوان مقاله مون هم هست، گویای همه چیزه:

«لَعَنَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم الرَّاشِی وَ الْمُرْتَشِی وَ السَّاعِیَ بَیْنَهُمَا»

یعنی: «رسول خدا (ص) رشوه دهنده، رشوه گیرنده و واسطه بین آن دو را لعنت کرده است.»

این حدیث از پیامبر اکرم (ص)، دقیقاً همون چیزیه که به ما میگه رشوه دهنده و رشوه گیرنده در آتشند. لعنت خدا یعنی دوری از رحمت الهی. یعنی بدبخت شدن تو دنیا و عذاب سخت تو آخرت. ببینید چقدر عمیق و جدی! اینجا حتی واسطه هم مورد لعنت قرار گرفته. یعنی اگه شما فقط بخواین بین دو نفر پادرمیونی کنید و کاری کنید که رشوه رد و بدل بشه، شما هم شریک جرم هستید و از رحمت خدا دور میشید. این نشون میده که اسلام چقدر با کوچکترین ذرات این فساد مبارزه می کنه.

روایات دیگه هم هست که میگن:

• امیرالمؤمنین علی (ع) میفرمایند: «هیچ چیزی مثل رشوه و خیانت و غارت بیت المال، بنیان عدالت را ویران نمی کند.»
• امام صادق (ع) می فرمایند: «رشوه در حکم شرک به خداست.»

اینها فقط چند نمونه از انبوه روایات و احادیثیه که نشون میده رشوه از دیدگاه دین اسلام چقدر منفور و گناه بزرگیه. وقتی ائمه ما اینقدر روی این قضیه تاکید دارن، یعنی پای چیزی فراتر از یک تخلف ساده اداری در میونه. پای تباهی روح و نابودی سعادت انسانه.

حکم فقهی رشوه؛ حرام قطعی و باطل کننده

از نظر فقهی، تمام فقهای شیعه و سنی بر این موضوع اتفاق نظر دارن که رشوه، حرام قطعی و از گناهان کبیره است. این یعنی هیچ شک و شبهه ای در حرمت این عمل وجود نداره. پیامدهای فقهی رشوه هم خیلی جدیه:

1. باطل شدن قراردادها: اگه مثلاً یه معامله یا قراردادی با رشوه انجام بشه، اون معامله از اساس باطله و هیچ اعتباری نداره.
2. باطل شدن قضاوت ها: اگه قاضی به خاطر رشوه حکمی بده، اون حکم باطله و اجرای اون شرعاً جایز نیست.
3. بازگرداندن مال رشوه: کسی که رشوه گرفته، باید عین مال رو به صاحبش برگردونه. اگه رشوه از بیت المال بوده، باید به بیت المال بازگردانده بشه.

یعنی حتی از نظر قانونی و شرعی هم، رشوه دادن و گرفتن هیچ اعتبار و پشتوانه ای نداره و حتی اگه کاری رو با رشوه به نتیجه برسونید، اون نتیجه از نظر شرعی و گاهی قانونی، بی ارزشه و می تونه در آینده باطل اعلام بشه. پس عملاً هیچ فایده ای توش نیست، جز گناه و عواقب بد.

پیامدهای مخرب رشوه؛ آتشی که همه را می سوزاند

حالا که فهمیدیم دین و شرع چقدر رشوه رو بد میدونه، بیایید ببینیم این آتش که تو عنوان مقاله مون ازش صحبت شد، چطوری دامن ما رو میگیره. این آتش فقط تو آخرت نیست، از همین دنیا شروع میشه و زندگی ما رو به خاکستر تبدیل می کنه.

پیامدهای اخروی؛ جهنمی که از همین دنیا شعله ور می شود

وقتی میگیم رشوه دهنده و رشوه گیرنده در آتشند، منظور فقط آتیش جهنم نیست، هر چند که اون هم بخش مهمی از عواقبه. اما این لعنت و دوری از رحمت الهی، از همین دنیا شروع میشه:

• عذاب الهی: قرآن و احادیث به صراحت از عذاب سخت الهی برای کسانی که حق مردم رو پایمال می کنن و به رشوه آلوده میشن، صحبت می کنن. فکرش رو بکنید، یه عمر با وجدان ناآرام زندگی کردن و بعد هم حساب و کتاب سخت الهی.
• محرومیت از رحمت و برکت: رشوه، برکت رو از زندگی آدم میبره. پولی که از راه رشوه به دست میاد، هر چقدر هم زیاد باشه، هیچ خیری توش نیست. نه تو زندگی صاحبش رشد می کنه، نه به دردش میخوره و نه آرامش میاره. برعکس، باعث میشه مشکلات یکی یکی سر و کله شون پیدا بشه.
• عدم قبولی عبادات: بعضی از فقها میگن پولی که از راه حرام به دست میاد، مانع قبولی عباداته. یعنی نماز، روزه و کارهای خیری که با مال حرام انجام میشه، ممکنه مورد قبول خدا واقع نشه. این یعنی تمام زحمات ما برای نزدیکی به خدا، به خاطر یه گناه بزرگ، به باد میره.

اینها همه نشون میده که آتش فقط یه کلمه نیست، یه واقعیت تلخیه که روح و جان انسان رو تو آخرت میسوزونه و از همین دنیا، سایه اش رو روی زندگی میندازه.

پیامدهای دنیوی؛ تخریبی در ابعاد فردی و اجتماعی

رشوه فقط آخرت آدم رو خراب نمیکنه، همین دنیای ما رو هم تبدیل به جهنم می کنه. هم برای خودمون و هم برای جامعه.

پیامدهای فردی:

روی زندگی شخصی و روحی و روانی آدم، تاثیرات وحشتناکی میذاره:

• زوال برکت و آرامش: همونطور که گفتم، پولی که از راه رشوه میاد، برکت نداره. ممکنه زیاد باشه، اما هیچی توش نیست. آرامش رو از آدم میگیره. همیشه یه حس ترس و اضطراب همراهشه که نکنه لو بره، نکنه آبرویش بره. خواب راحت ازش گرفته میشه.
• سلب اعتماد: کسی که رشوه بگیره یا رشوه بده، کم کم اعتماد خودش به آدم ها رو از دست میده و دیگران هم به اون اعتماد نمیکنن. تو روابط خانوادگی، کاری و دوستانه، این بی اعتمادی مثل سمی عمل می کنه که همه چیز رو از بین میبره.
• فساد اخلاقی و روحی: رشوه گرفتن و دادن، مثل یه ورطه می مونه که آدم رو بیشتر و بیشتر به سمت فساد و گناه می کشونه. وقتی یه بار این کار رو کردی، دفعات بعدی آسون تر میشه و کم کم وجدانت رو از دست میدی و توجیهات مختلفی برای کارهات پیدا می کنی.

پیامدهای اجتماعی:

رشوه، جامعه رو از ریشه میپوسونه و تمام ارکانش رو تخریب می کنه:

• تضعیف عدالت و گسترش بی عدالتی: رشوه یعنی پایمال کردن حق. وقتی حق و ناحق با پول و رابطه جابجا بشه، دیگه هیچ عدالتی تو جامعه نمیمونه. مردم می بینن که زحمت کشیدن فایده نداره و باید کارت داشته باشن تا کارشون راه بیفته. این حس بی عدالتی، خودش عامل بسیاری از نارضایتی ها و مشکلات اجتماعیه.
• اخلال در سیستم اداری و اقتصادی: یه سیستم اداری که با رشوه کار کنه، هیچ وقت کارآمد و سالم نمیشه. کارها به موقع انجام نمیشه، کیفیت خدمات میاد پایین و همه چیز کند پیش میره. تو اقتصاد هم همینطوره؛ سرمایه گذاری ها کم میشه، شرکت های سالم ضرر میکنن و فقط اونایی که رشوه میدن، سود می کنن.
• کندی پیشرفت و از بین رفتن حقوق شهروندی: وقتی کارها با رشوه پیش میره، شایسته سالاری از بین میره. آدم های متخصص و لایق کنار گذاشته میشن و جای اون ها رو کسانی میگیرن که فقط بلدن رشوه بدن. این یعنی جلوی پیشرفت گرفته میشه. حقوق شهروندی هم پایمال میشه؛ یه شهروند عادی دیگه نمی تونه به حقوقش برسه، مگر اینکه از طریق رشوه اقدام کنه.
• بی اعتمادی عمومی: رشوه باعث میشه مردم به کل سیستم و مسئولین بی اعتماد بشن. وقتی اعتماد نباشه، هیچ چیز دیگه درست کار نمیکنه. مردم احساس می کنن تنها هستن و باید خودشون راه خودشون رو پیدا کنن، حتی اگه این راه، راه فساد باشه.
• مهاجرت نخبگان: در محیطی که فساد و رشوه بیداد می کنه، نخبگان و آدم های پاکدست دلسرد میشن. احساس می کنن قدرشون دونسته نمیشه و راهی جز مهاجرت به جایی که عدالت و شایسته سالاری بیشتره، ندارن. این خودش یه ضربه بزرگ به آینده کشوره.

همونطور که می بینید، رشوه مثل یه ویروس کشنده است که تک تک سلول های بدن جامعه رو آلوده می کنه و اگه جلوش گرفته نشه، میتونه کل جامعه رو به نابودی بکشونه.

راهکارهای مبارزه با رشوه؛ چطوری این آتش رو خاموش کنیم؟

حالا که ابعاد ویرانگر رشوه رو فهمیدیم، سوال اینه که چطور میشه با این پدیده شوم مبارزه کرد و این آتشی رو که دامان فرد و جامعه رو گرفته، خاموش کرد؟ این کار، یه همت جمعی میخواد و باید از جنبه های مختلف بهش پرداخت.

تقویت ایمان و اخلاق؛ ریشه کن کردن از درون

اساس مبارزه با هر فسادی، تربیت و اخلاقه. اگه از درون قوی باشیم، کمتر به سمت گناه میریم:

1. آموزش و فرهنگ سازی دینی و اخلاقی: این کار باید از همون کودکی شروع بشه؛ تو خونه، مدرسه، دانشگاه و حتی تو رسانه ها. باید ارزش های پاکدستی، صداقت و عدالت به بچه ها آموزش داده بشه و عواقب رشوه بهشون گوشزد بشه.
2. نقش مساجد و نهادهای فرهنگی: مساجد، حسینیه ها، روحانیون و نهادهای فرهنگی میتونن با سخنرانی، برنامه های آموزشی و فعالیت های فرهنگی، جامعه رو نسبت به خطرات رشوه آگاه کنن و مردم رو به سمت پاکدستی دعوت کنن.
3. ترویج الگوهای پاکدست: باید آدم هایی که زندگی پاک و سالمی دارن و هیچ وقت حاضر نشدن به خاطر پول، اصولشون رو زیر پا بذارن، به عنوان الگو به جامعه معرفی بشن. این کار میتونه انگیزه بقیه رو هم برای پاک زندگی کردن بالا ببره.

تقویت نظارت و قوانین؛ ضمانت اجرایی برای عدالت

در کنار تربیت، باید ساختارهای بیرونی رو هم محکم کنیم تا زمینه برای رشوه خواری از بین بره:

1. وضع قوانین بازدارنده و اجرای قاطعانه: قوانینی که برای مبارزه با رشوه وجود دارن، باید سخت گیرانه باشن و مهمتر از اون، بدون هیچ ملاحظه ای اجرا بشن. رشوه خواران باید بدونن که باهاشون برخورد جدی میشه و هیچ راه فراری ندارن.
2. افزایش شفافیت در تمام فرآیندهای اداری و مالی: هر چقدر کارها شفاف تر باشن، زمینه برای رشوه کمتر میشه. مثلاً اگه تمام مراحل یه کار اداری آنلاین باشه و مردم بدونن تو هر مرحله چه اتفاقی افتاده، کسی نمیتونه زیر میز کاری انجام بده. سیستم های الکترونیکی و دولت الکترونیک در اینجا خیلی کمک کننده هستن.
3. تشویق به گزارش دهی موارد رشوه: باید مردم تشویق بشن که اگه موردی از رشوه رو دیدن، گزارش بدن. مهمتر از اون، باید از گزارش دهندگان حمایت بشه و هیچ ترسی بابت عواقب گزارش نداشته باشن. سیستم های سوت زنی (Whistleblowing) میتونن خیلی موثر باشن.

اصلاح ساختارهای اداری و اقتصادی؛ سد کردن راه های فساد

بعضی وقتا، خود سیستم زمینه رو برای رشوه آماده می کنه. پس باید این ساختارها رو هم اصلاح کنیم:

1. کاهش بوروکراسی و تسهیل امور اداری: هر چقدر یه کار اداری پیچیده تر باشه و کاغذبازی بیشتری داشته باشه، امکان رشوه هم بیشتر میشه. باید فرآیندها رو ساده کنیم تا مردم برای انجام کارهای عادی شون مجبور نشن دنبال میانبر بگردن.
2. افزایش حقوق و مزایای کارکنان: اگه حقوق و مزایای کارمندان و مسئولین به اندازه کافی نباشه و زندگی شون به سختی بگذره، احتمال اینکه به وسوسه رشوه تن بدن، بیشتر میشه. البته این به این معنی نیست که کمبود حقوق، توجیهی برای رشوه است، اما میتونه یکی از زمینه ها باشه.
3. افزایش شایسته سالاری و نظارت بر انتصابات: باید افراد متخصص و پاکدست در پست های مدیریتی و مسئولیت های کلیدی قرار بگیرن. نظارت بر روند انتصاب ها هم باید جدی باشه تا افرادی که سابقه فساد دارن، نتونن به این پست ها برسن.

نقش افراد در مبارزه؛ تغییر از من شروع می شود

آخرش هم میرسیم به خودمون. مبارزه با رشوه، یک مسئولیت اجتماعیه و هر کدوم از ما میتونیم نقش مهمی توش داشته باشیم:

• عدم مشارکت در چرخه رشوه: مهمترین قدم اینه که خودمون هرگز نه رشوه بدیم و نه رشوه بگیریم. مقاومت در برابر این وسوسه، حتی اگه کارمون رو سخت تر کنه، خیلی مهمه. ما باید اون حلقه رو بشکنیم.
• امر به معروف و نهی از منکر: وظیفه دینی و اخلاقی ماست که اگه می بینیم کسی به سمت رشوه میره، با زبان خوش و به روش درست، اون رو نهی کنیم. البته این کار باید با حکمت و مصلحت انجام بشه.
• ترویج فرهنگ پاکدستی: تو هر جمعی که هستیم، از خانواده گرفته تا محل کار، باید از پاکدستی صحبت کنیم و این فرهنگ رو ترویج بدیم. با هر بار صحبت کردن در مورد بدی رشوه، یه قدم به سمت جامعه ای سالم تر میریم.

نتیجه گیری؛ انتخاب با ماست، آتش یا آرامش؟

رشوه، چه در قالب پول، چه خدمت یا نفوذ، مثل یک خوره به جان جامعه می افتد و عدالت، اعتماد و آرامش را از ما می گیرد. دیدیم که دین ما چقدر با صراحت و شدت این عمل را محکوم کرده و پیامبر اکرم (ص) رشوه دهنده، رشوه گیرنده و واسطه آن را لعنت کرده است. این لعنت الهی، نه فقط در آخرت، که از همین دنیا، زندگی فرد و جامعه را به آتش می کشد. آتشی از بی برکتی، بی اعتمادی، بی عدالتی و تباهی.

مبارزه با این آفت، کار یک نفر یا یک نهاد نیست. یک مسئولیت جمعی است که باید از ریشه های اخلاقی و ایمانی شروع شود، با قوانین محکم و شفافیت اداری تقویت گردد و در نهایت، با همت و پاکدستی تک تک ما به ثمر بنشیند. هر کدام از ما در هر موقعیتی که هستیم، می توانیم بخشی از این راه حل باشیم؛ با عدم مشارکت در این چرخه فساد، با ترویج پاکدستی و با مطالبه عدالت. یادمان باشد که انتخاب با ماست: زندگی در آتشی که خودمان شعله ور کرده ایم، یا ساختن جامعه ای پر از آرامش، عدالت و برکت. بیایید همگی در خاموش کردن این آتش ویرانگر، سهیم باشیم و برای ساختن دنیایی پاک تر، قدم برداریم.