ماجرای خواننده ای که تظاهر به خواندن کرد به کجا کشید!

سال ها پیش وقتی افرادی به عنوان خواننده مقابل قاب دوربین صداوسیما تظاهر به خواندن کردند و صدای آنها به صورت «پلی بک» پخش شد، کسی گمان نمی کرد که این جرقه های اتفاقی باشد که امروز بسیاری از آن به عنوان «فاجعه» یاد کنند. درحقیقت بی اهمیت بودن پلی بک مقابل دوربین صداوسیما به گونه ای پیش رفت که امروز در کنسرت ها به امری عادی تبدیل شده است!

در راستای گفت وگوهای قدم آخر درباره مقوله «پلی بک» در کنسرت ها، تصمیم گرفتیم این بار به سراغ حسین پرنیا (نوازنده سنتور و آهنگساز ) یکی از پیشکسوت های موسیقی برویم که از نام های شناخته شده این حوزه محسوب می شود و سال ها در کنار بزرگان در مسیر ساخت و پرداخت موسیقی قدم گذاشته است.

این گفت وگو را در آموزشگاه موسیقی این هنرمند انجام دادیم؛ مکانی که شاید با فضای خشک برخی از آموزشگاه ها متفاوت بود و هر طرفش رنگ و بوی فرهنگ و هنر ایران را می داد. پس از ورود به آموزشگاه وارد دفتری شدیم که هر طرفش نشانی بود از موسیقی، ساز و هنر ایرانی… پرنیا که با خوشرویی به استقبالمان آمد و آنچه می خوانید حاصل گفتگوی خبرنگار قدم آخر با این هنرمند است که مشروحش را در ادامه می خوانید:

ماجرایی که یک سرش در صداوسیماست اما این همه قضیه نیست

بارها در برگزاری کنسرت های پاپ شاهد مسیله «پلی بک» بوده ایم؛ زمانی که خواننده تظاهر به خواندن می کند، به یک باره میکروفن را مقابل مخاطبان می گیرد ولی صدای او هنوز با همان کیفیت به گوش می رسد. حالا شاید برخی از مخاطبان حین اجرای زنده متوجه این امر نشوند و یا اگر شوند برایشان از اهمیت خاصی برخوردار نباشد؛ اما اگر ویدیویی از همان اجرا در فضای مجازی وایرال شود، همان افراد معترض می شوند که چرا در اجرای زنده چنین اتفاقی رخ داده است. سوال اینجاست که اصلا چرا پلی بک صورت می گیرد که بخواهد ایجاد حاشیه کند؟

پلی بک محصول و دستاورد برخی تهیه کنندگان دلال بود که دوره تهیه کنندگی را ندیده بودند و تجربه ای در این مسیر نداشتند اما همین افراد به صداوسیما راه پیدا کردند؛ به همین جهت منشاء این اتفاقات را باید از صداوسیما جست وجو کرد؛ البته حضور آن دلال ها به صداوسیما ختم نشد و ریشه های آن به شرکت های تولید موسیقی کشیده شد. این افراد در ادامه با چهره هایی قراردادهای چندساله بستند که با تقلید از خوانندگان لس آنجلسی که مردم با آنها خاطره داشتند، مشتری جلب می کردند.

چقدر از ماجرا به ملزم نبودن رسانه ها در کشور به رعایت قانون کپی رایت برمی گردد؛ اتفاقی که پلی بک را در حوزه موسیقی رقم زد؟

درحقیقت حقوق کپی رایت هیچ گاه در این جامعه رعایت نشده است؛ زیرا سیستم های مرتبط با دولت، حقوق هنرمندان را پایمال و از آنها سوءاستفاده کردند؛ به صورتی که برای ارتقای کار خود با چاشنی کردن خساست، از خواننده هایی که به دنبال شهرت نام و نان بودند، استفاده کردند. همین جا بود که پلی بک در تلویزیون کلید خورد.

علت بعدی این است که سیاست های تلویزیون در حوزه موسیقی یک بام و چند هوا بوده است؛ به صورتی که آنچه از شبکه جهانی جام جم پخش می شود از شبکه های سراسری تلویزیون پخش نمی شود و بالعکس.

باید توجه کرد که تناقض ها نتایجی به همراه دارند. یکی از نتایج این است که وقتی تلویزیون امکان اجرای زنده موسیقی ندارد، خواننده هایی مقابل دوربین آن قرار می گیرند که برای رسیدن به شهرت به هر دستور تهیه کننده تن می دهند. در نتیجه محصول و دستاورد تلاش عده ای اعم از شاعر، صدابردار، آهنگساز، نوازنده و تهیه کننده در استودیو باعث می شود خواننده بدون اینکه تلاش خاصی کرده باشد با تظاهر به خواندن در مقابل دوربین، خود را صاحب همه چیز بداند.

بارها دیده و شنیده ایم که آثار هنرمندان بدون اینکه حقوق آنها پرداخت شود و یا رضایت داده باشند، از شبکه های رادیو و تلویزیونی پخش شده است. زمانی هم که هنرمندان اعتراض کنند، به آنها پاسخ داده می شود که این اقدام سازمان، در نهایت موجب معروف شدن آنها می شود. این در حالی است که این بزرگترین ظلم در حق هنرمندان است. هیچ کس حق ندارد به هنرمندان بگوید که چون آنها را معروف می کند، پس نیازی به پرداخت حق و حقوق یا حتی کسب رضایت آنها نیست.

مردم کنسرت می روند اما حقوقشان را نمی دانند

پس چرا مخاطبانی که به سالن کنسرت ها می آیند، از آنچه می شنوند، رضایت دارند؟

این رضایت نیست. مردم به حقوق معنوی و هنری خود آگاه نیستند. پلی بک مصداق زیرپا گذاشتن حقوق شنیداری مردم است. این ناآگاهی باعث می شود زمانی که تماشاگر در سالن اجرای موسیقی حضور پیدا می کند، ذره ای از حقوقی که باید در این سالن داشته باشد، اطلاع نداشته باشد؛ چرا که هر چه جامعه ناآگاه تر، دستاورد دلالان افزون تر است.

از نگاه شما افرادی که به پلی بک در کنسرت ها اعتراض می کنند از چه قشری هستند؟

کسانی که نسبت به اتفاقاتی مانند پلی بک اعتراض می کنند، به حقوق خود آگاه هستند. پلی بک یک اتفاق ناگوار است که مخاطب باید درباره آن آگاه شود تا حدی که بعد از متوجه شدن آن در کنسرت، درخواست عودت پول خود را داشته باشد و بگوید در خانه هم می توانست آن آهنگ ها را گوش کند.

سرگرمی به چه قیمتی!؟

چرا یک خواننده تن به چنین کاری می دهد؟

به خاطر اینکه چنین شخصی هنرمند نیست؛ شغل او خواندن است. یک صدایی دارد و یک رانتی؛ البته برخی از کنسرت هایی که برگزار می شوند، پشت پرده هایی دارند و هدایت شده هستند. مانند کنسرت هایی که دو ماه یا سه ماه پشت سر هم به روی صحنه می روند؛ البته اگر با برگزارکنندگان این کنسرت ها صحبت کنید، پاسخ شان این است که «مردم استقبال می کنند و ما به خواست مردم احترام می گذاریم». گرچه باید به آنها گفت اگر به این خواست مردم احترام می گذارید به خواسته های دیگرشان هم احترام بگذارید تا حرف شما صداقت و مصداق پیدا کند.

هدف از برگزاری چنین کنسرت هایی، سرگرم کردن مردم و بیرون کشیدن پول از جیب آنهاست. این افراد کاسب هنر هستند و برای اینکه رسوا نشوند، از همان قطعه ای استفاده می کنند که در استودیو پالایش و ملودایم شده و تمام فالشی ها گرفته شده است. امروز اگر این ماجرا به نوازنده ها هم کشیده شده است، به خاطر همان مشکل خواننده ها است.

البته رخ دادن چنین مسایلی عجیب نیست؛ زیرا باید علت هر اتفاقی را در سایر مسایل جامعه جست وجو کرد.

کنسرت های کپی اما با قیمت نجومی/ آمار فروش جعلی بلیت کنسرت ها

شاید هر سال کنسرت ها یا نمایش هایی به روی صحنه بروند که قیمت بلیت آنها بالاتر از نرخ دیگر کنسرت ها است اما با این حال در سانس های متعدد تمدید و بلیت اجرایشان کامل تمام می شود. چنین اجراهایی چه جایگاهی در عالم هنر دارند؟

ابتدا باید تعریف هنر را بدانیم و نسبت به آن آگاه باشیم. هنر تک است؛ هنر واحد است. هنر، یگانه است. مثلا تابلوی خوشنویسی استاد امیرخانی را در نظر بگیرید که سال ها تلاش کرده، رنج کشیده، لذت، صفا و آگاهی به کار داده است. اگر یگانه بودن را تعریفی برای «هنر» در نظر بگیریم، پس یک اثر از امیرخانی میلیاردی فروش خواهد رفت اما آیا کارت پستال همان اثر او به اندازه اثر اصلی ارزش دارد؟

از طرفی اگر این تعریف هنر درست باشد، پس علت قیمت های نجومی برخی از کنسرت ها چیست؟ حقیقت این است که چنین اجراهایی در تعریف هنر نمی گنجند، بلکه در تعریف کلیشه و کپی می گنجند. این نوع کارها فاقد ارزش هنری هستند؛ چراکه ارزش هنری به یگانه بودن و در پیامی است که هنرمند برای جامعه خود دارد.

چنین اجراهایی در تعریف هنر نمی گنجند، بلکه توجیه مالی دارند. هنر یک هنرمند وام دار مردمان سرزمین اوست؛ پس زمانی که در جامعه مشکلات اقتصادی داریم، باید بتواند در اثرش شرایط جامعه را در قالب اثر به تصویر بکشد. هنرمند موظف است در مقابل جامعه حقایق را مطرح کند، نه اینکه بحث سلیقه او مطرح باشد. حال این حقایق رنج و سختی باشد یا آرامش و زیبایی.

گاهی آمار سولداوت شدن (فروش تمام بلیت های یک کنسرت) حقیقت ندارد و سالن را با بذل و بخشش بلیت به ارگان ها و سازمان های مختلف پر می کنند. حال اگر این هنرمندان که در خدمت نظام سرمایه هستند، از سیستم قدرت کنار بیایند و خودشان کنسرت برگزار کنند، مخاطبان واقعی آنها هویدا می شود. این هم همانند آن دسته از کاربران اینستاگرام است که به ظاهر 100 هزار نفر دنبال کننده دارند ولی وقتی پُست می گذارند فقط هزار نفر پست آنها را لایک می کنند.

تماشاگرانی که برای پُز دادن به کنسرت می روند!

با توجه به نرخ بلیت کنسرت ها و کیفیتی که درباره اش حرف زدیم، از نگاه شما غالب افرادی که برای حضور در یک کنسرت بلیت می خرند چه کسانی هستند؟

واقعیت این است که بخشی از مردم برای حضور در چنین کنسرت هایی هزینه های گزاف پرداخت می کنند. حالا ممکن است این سوال پیش بیاید که مگر شرایط اقتصادی سخت نیست پس این ها چگونه کنسرت می روند؟ در جامعه ما مردم چند دسته هستند؛ مردمی که حاضر به فکر کردن و اندیشیدن نیستند و بسیاری از آنها پول های بادآورده به جیب زده اند. برای چنین افرادی که سفرهای آخر هفته خود را در پاریس و لندن می گذرانند، قیمت بلیت این کنسرت ها که پولی نیست. اصلا 10 تا 50 تا بلیت هم می خرند. من خودم با نام آوران این مملکت کنسرت هایی داشته ام که مهمانان آن، من را با خواننده اشتباه گرفته اند و از هنرمندان اجرا تنها یک نام شنیده بودند. برای این افراد حضور در چنین کنسرت هایی «کلاس» دارد.

ریشه این مسایل در چیست؟

این فقر فرهنگی به شیوه های تربیتی متفاوت افراد برمی گردد؛ هر فرد در خانواده به یک شیوه، در مدرسه به شیوه دیگر و در جامعه نیز با اثری که عوامل مختلف روی او می گذارد تربیت می شود و نتیجه آن می شود وضعیت امروز! حالا اگر بلیت کنسرت به دلار یا در کشورهای دیگر هم فروخته شود، افراد زیادی هستند که برای خرید بلیت آن کنسرت هجوم می برند تا به رخ بقیه بکشند که چقدر ثروتمند هستند.

جایی برای اندیشیدن در آموزش و پروش

از این موضوع که بگذریم، گذری داشته باشیم به بحث مخاطب شناسی موسیقی بی کلام و باکلام؛ درحقیقت موسیقی باکلام به مراتب بیشتر از موسیقی بی کلام مخاطب دارد، تا حدی که اگر یک اثر موسیقی بی کلام پخش شود، اعتراض می شود که «یه چیزی بذار که بخونن». به نظر شما علت این امر چیست؟

افراد یک جامعه برای رسیدن به بلوغ فکری باید به لحاظ اقتصادی، اجتماعی و شغلی امنیت داشته باشند تا بدین صورت فرصت کافی برای اندیشیدن داشته باشند. ولی زمانی که بستر لازم فراهم نباشد، فرصتی برای پردازش به موسیقی بی کلام که به فکر و سکوت نیاز دارد، نخواهد بود.

اگر بخواهیم بررسی کنیم که رسانه ها، آموزش و پرورش و گروه های آموزشی دانشگاه ها چه مقدار در پرداختن به فکر، تخیل و رویا کار کرده اند، به این می رسیم که در آموزش و پرورش ما، هنر و اندیشیدن محل چندانی برای ارایه ندارد.   

لازمه گوش دادن موسیقی بی کلام در جوامع تخصصی این است که با تاریخ، فلسفه، ادبیات و جغرافیا آشنا باشید؛ چون هنرمند حرف خود را با زبان هنرش می زند. ولی در سطوح پایین جامعه که درگیر چه کنم های زندگی هستند، موسیقی بی کلام نمی تواند حضور پررنگی داشته باشد.

ساخت موسیقی باکلام برای آهنگساز راحت تر است؟

موسیقی باکلام کار را برای هنرمند آسان تر می کند؛ زیرا به دامان کلام پناه می برد و منظور خود را به وسیله کلام به جامعه می رساند.

گاهی هنرمندانی که فضای کاری آنها موسیقی بی کلام است، در کنسرت های خود با خوانندگان نیز همکاری می کنند که بدین وسیله بتوانند مخاطب را به سالن کنسرت بکشانند. این نوع از همراه شدن با سلیقه مخاطب را چگونه می بینید؟

اینکه هنرمند مخاطب را به سالن بکشاند تا حین اجرای آثار باکلام، آثار بی کلام را هم به گوش مخاطب برساند، می تواند خوب و تاثیرگذار باشد؛ البته شاید نتوان این نوع هنرمندان را اندیشمند دانست؛ چراکه اسیر مخاطب هستند اما هنرمندی که بر این باور است که سطح سلیقه مخاطب باید  پیشرفت کند، از موضع خود دیگر کوتاه نمی آید و کار خود را می کند. به هر حال پیش رفتن در مسیر درست بهایی گزاف دارد اما بالاخره مخاطب او پیدا خواهد شد.

آیا این فرضیه که بگوییم همذات پنداری با موسیقی باکلام برای مخاطب کار راحت تری است، پس او به دامان این نوع از موسیقی پناه می برد، درست است؟

همذات پنداری هم با موسیقی باکلام و هم با موسیقی بی کلام ممکن است. این امر به سلیقه یا تفکر افراد بستگی دارد. اینکه بخواهیم موسیقی بی کلام را از موسیقی باکلام مجزا بدانیم درست نیست؛ زیرا وجود هر دو لازم است. گاهی آهنگساز احساس می کند که کلام باید همراه موسیقی باشد؛ گاهی نیز احساسش چیز دیگری است. نمی توان ایراد گرفت که چرا فلان اثر باکلام است و فلان اثر نه. البته که اگر موسیقی بی کلام در جامعه رشد کند نوع اندیشیدن در جامعه هم رشد خواهد کرد. تنها در این صورت است که می توانیم از کم توجهی به موسیقی بی کلام ایراد بگیریم.

پیشینه ادبیات ما چقدر در این زمینه اثرگذار است؟

شعر و موسیقی لازم و ملزوم هم هستند، به خصوص در جامعه ما که شعرا و ادیبان زیادی داشته ایم و ادبیات ما با موسیقی مان عجین شده است.

حتی تا دهه 80 اگر یک آلبوم موسیقی ایرانی منتشر می شد، در کنار قطعات باکلام، چند قطعه هم بی کلام بود ولی چرا آن ساختار امروز تغییر کرده است؟

باید در نظر بگیریم که موسیقی ما یک علم است؛ دانش است. زمانی که در زبان موسیقی علم، توانایی، دانایی و محتوا در کنار هم قرار می گیرند، نشان از قدرت خلق هنرمند دارد. در گذشته اگر قبلا در آلبوم های موسیقی ایرانی آواز، پیش درآمد و چهارمضراب داشتیم ولی امروز نداریم، به دلیل این است که امروزه جامعه پرتلاطم و بی حوصله شده است. جامعه دگرگونی بی ثباتی و بی هویتی دارد. اگر فضا را با 30 سال پیش هم مقایسه کنیم، متوجه خواهیم شد که آن زمان جامعه فضای آرام تری داشت اما امروز آمار استرس و افسردگی بالاتر است. امروزه تلاطم های زندگی در جهان آنقدر زیاد شده که به آثار هنری هم نمود پیدا کرده است؛ به حدی که اگر آثار موسیقی را که ساخته می شوند گوش دهید، بی ثباتی و حرکات ناموزون برای شما مشهود خواهد بود.

پایان خبر قدم آخر