چند پیشنهاد برای حفظ و افزایش درختان

به گزارش قدم آخر سید طه حسین مدنی در یادداشتی که در اختیار قدم آخر قرار داده آورده است: در کشور ما قوانین زیادی برای حفاظت از جنگل ها و مراتع وضع شده است که جدیدترین آن در برنامه هفتم توسعه آمده و در آن  سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور مکلف به حفظ احیا و توسعه جنگل در چارچوب طرح مدیریت پایدار جنگل و جنگل داری نوین و هرگونه بهره برداری چوبی از جنگل و برداشت درختان جنگلی ممنوع شده است.

علی رغم وجود قوانین متعدد برای حفاظت از جنگل ها اما آنچه طی سال های اخیر در عمل رخ داده آن طور که قانونگذاران انتظار داشته اند نبوده است. به عنوان مثال در ابتدای دهه ۱۳۳۰ وسعت جنگل های ایران و ترکیه برابر و ۱۸ میلیون هکتار بود ولی اکنون وسعت جنگل های ایران به ۱۲ میلیون کاهش پیدا کرده و ترکیه جنگل های خود را به ۴۰ میلیون هکتار افزایش داده است.

طبق برآوردها در این ۷۰ سال حدود ۷ میلیون هکتار از جنگل های زاگرس و ۱.۵ میلیون هکتار از جنگل های هیرکانی از بین رفته اند و اگر این روند ادامه داشته باشد تا ۵۰ سال آینده هیچ جنگلی در ایران باقی نخواهد ماند. تخریب هایی که در جنگل های زاگرس عمدتاً به صورت آتش زدن و خشک کردن عمدی برای تهیه زغال و در جنگل های هیرکانی برای تغییر کاربری و ساخت ویلا و خوش نشینی رخ داده است.

نکته مهم ماجرای تخریب جنگل ها در ایران این است که ۴۰ درصد آب کشور از جنگل های زاگرس و حدود نیمی از آب مورد نیاز پایتخت و مناطق اطراف آن هم از جنگل های هیرکانی تأمین می شود بنابراین ادامه زندگی در ایران بدون وجود جنگل های هیرکانی و زاگرس به هیچ وجه قابل تصور نیست. علاوه بر این قدمت جنگل های هیرکانی در ایران به چند میلیون سال می رسد و از این جنگل ها به عنوان قدیمی ترین موجود زنده کره زمین یاد می شود. عمر برخی از بلوط های موجود در جنگل های کشور به ۶۰۰ سال می رسد و از این نظر گونه های بسیار ارزشمندی محسوب می شوند.

آمارهای مربوط به تخریب جنگل ها در کنار میزان جنگل کاری ایران در مقایسه با سایر کشورها هم از فراموش شدن جایگاه درخت در ذهن و روح ما ایرانیان حکایت دارد به طوری که طبق آمار در ایران سالانه ۱۰ هزار هکتار جنگل کاری انجام می شود در حالی که این رقم در کره جنوبی ۱۵۰ هزار هکتار و در چین ۱۰ میلیون هکتار است. 

وضعیت تخریب جنگل های ایران نشان می دهد برای حفاظت از جنگل های موجود در وهله اول افزایش پهنه های سبز کشور در مراحل بعدی در کنار قانون و قانونگذاری و اجرای قاطعانه آن باید روی ذهنیت دیدگاه و فرهنگ مردم هم کار بیشتری کرد؛ موضوعی که با وجود پیشینه تاریخی ایرانیان در اهمیت دادن به درخت امروز تا حدی فراموش شده است و نیاز به احیاء دارد.

جدا از رفتاری که طی این سال ها با جنگل ها صورت گرفته در شهرهای کشور هم نسبت به درختان با بی رحمی برخورد شده است. به عنوان مثال در شهر قم باغات انار محله سمیه قلع و قمع شده است و با ساختمان جایگزین می شوند. کرج در چند سال اخیر از یک باغشهر به کلانشهر تبدیل شده و بخش زیادی از باغات و فضای سبز آن از بین رفته است. ۲۰۰۰ هکتار از باغات شیراز هم طی کمتر از دو دهه از بین رفته است. باغات همدان اصفهان و سایر شهرهای کشور هم وضعیت خوبی ندارند. همه اینها در حالیست که از سال گذشته برنامه چهارساله کاشت یک میلیارد درخت در کشور آغاز شده است.

در شرایطی که جنگل های کشور وضعیت وخیمی دارند و باغات شهری هم در حال تخریب هستند باید در کنار اجرای قاطعانه قوانین حفاظتی موجود با تأکید بر نقش مردم در فرهنگ سازی و اقدام برای حفظ و احیاء پهنه های سبز بر حمایت های قانونی از نهادهای مردمی تأکید کرد.

در این راستا فرهنگ سازی اثر بسیار عمیقی در بهبود وضعیت جنگل های کشور خواهد داشت. به عنوان نمونه در کشور ما مناسبت های فراگیری در ارتباط با حضور مردم در طبیعت وجود دارد اما طی این سال ها استفاده از این مناسبت های فراگیر در جهت افزایش سطح جنگل های کشور مغفول مانده و این حضور به شکل برجای ماندن زباله یا تخریب منابع طبیعی به تهدید تبدیل شده است. در حالی که می شود بخشی از برنامه کاشت چهار میلیارد درخت را در همین مناسبت ها اجرا کرد. اثربخشی اجرای این طرح در چنین مناسبت هایی هم عمیق تر خواهد بود چون نهالی که در جنگل و طبیعت کاشته شود دیگر نیازی به تأمین آب از سوی انسان ندارد و احتمال زنده ماندن بالایی خواهد داشت.

در مناطق شهری نیز اگرچه مانند گذشته امکان کاشت درخت در حیاط خانه ها وجود ندارد اما با توجه به فرهنگ تاریخی و قدیمی مردم ایران برای کاشت درخت می توان مردم را به کاشت درخت در پیاده روهای مجاور ساختمان های مسکونی و نگهداری از این درختان تشویق کرد تا بخشی از هویت دوستدار درخت مردم ایران را احیاء کرد. این درختان علاوه بر زیبایی بصری روی کاهش دمای شهرها در روزهای گرم سال هم اثرگذار خواهند بود.

برای فرهنگسازی در راستای حفاظت از جنگل ها و درختان و تمایل بیشتر مردم به کاشت و نگهداری از درخت نیاز است رسانه ها رویکردی انتقادی و فعالانه تر نسبت به این موضوع اتخاذ کنند. اصلاح برخی رفتارها نیاز به کار رسانه ای بیشتری دارد. به عنوان نمونه  برخی از مردم هر بار به جای بردن نهال و کاشت درخت در جنگل ها و منابع طبیعی از خود زباله بر جا می گذارند یا اینکه برای روشن کردن آتش به درختان بعضاً چند صد ساله آسیب می زنند یا برخی روستاییان برای ساخت خانه یا تهیه زغال گونه های ارزشمند را قطع می کنند در حالی که آسیب این تخریب ها در نهایت به خود آنان باز خواهد گشت. متأسفانه فعالیت ترویجی و رسانه ای در این خصوص بسیار کمرنگ بوده و لازم است رسانه ها و بخش فرهنگی کشور در این خصوص دغدغه بیشتری به خرج دهند.

ساخت فیلم های مرتبط با درخت هم در این زمینه اثر بسیار عمیقی خواهد داشت و اگرچه تاکنون آثاری در این زمینه ساخته شده است اما با توجه به وضعیت کنونی و اهمیت موضوع فعالان سینما باید در این زمینه تولیدات بیشتری داشته باشند تا درخت به طور عینی و ملموس وارد زندگی مردم شود.

پایان خبر قدم آخر