شیوه های توانمندسازی زنان سرپرست خانوار

توانمندسازی زنان سرپرست خانوار راهکاری پایدار برای خروج از چالش‌ها و دستیابی به خودکفایی است. این رویکرد به جای کمک‌های مقطعی، بر رشد همه‌جانبه تاکید دارد تا این قشر مهم جامعه بتوانند آینده‌ای روشن برای خود و فرزندانشان بسازند. در این مقاله به بررسی جامع ابعاد مختلف این توانمندسازی می‌پردازیم.

زن سرپرست خانوار کیست؟

زن سرپرست خانوار، زنی است که به دلیل نبود همسر (فوت، طلاق، مفقودی، اعتیاد، زندانی شدن یا از کارافتادگی دائم) یا حتی در مواردی که همسر حضور فیزیکی دارد اما به دلایل خاصی قادر به اداره امور مالی و خانوادگی نیست، وظیفه اصلی تأمین معاش و مدیریت خانواده را بر عهده می‌گیرد. این مسئولیت، هم شامل تربیت و نگهداری فرزندان می‌شود و هم پوشش‌دهنده نیازهای مالی و عاطفی اعضای خانواده است.

باید به این نکته مهم توجه داشت که «زن سرپرست خانوار» با «زن بدسرپرست» متفاوت است. در تعریف زن سرپرست، فقدان یا عدم کفایت همسر در مدیریت امور مالی و خانوادگی مطرح است، اما زن بدسرپرست به زنی گفته می‌شود که همسرش حضور دارد ولی به دلیل رفتارهای پرخطر مانند اعتیاد، خشونت، یا عدم مسئولیت‌پذیری، زندگی او و فرزندانش در معرض آسیب و خطر است. هرچند هر دو گروه نیازمند حمایت هستند، اما رویکردهای توانمندسازی برای آن‌ها می‌تواند متفاوت باشد.

وضعیت آماری زنان سرپرست خانوار در ایران

آمارهای رسمی نشان‌دهنده افزایش تعداد زنان سرپرست خانوار در ایران است. بر اساس سرشماری‌های عمومی نفوس و مسکن، تعداد این خانوارها از حدود ۴۹۰ هزار نفر در سال ۱۳۵۵ به بیش از ۳ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر در سال ۱۴۰۰ رسیده است که نشان‌دهنده رشد قابل توجهی است. این ارقام نشان می‌دهد که تقریباً از هر پنج خانوار ایرانی، یک خانوار توسط یک زن اداره می‌شود.

تحلیل ساختار سنی این زنان نشان می‌دهد که بخش قابل توجهی از آن‌ها در سنین میانسالی قرار دارند (۳۸ درصد بین ۴۵ تا ۶۴ سال و ۳۲ درصد بالای ۶۵ سال)؛ این موضوع اهمیت برنامه‌ریزی برای دوران کهنسالی و بازنشستگی این زنان را پررنگ‌تر می‌کند. همچنین، آمارها حاکی از سطح پایین‌تر سواد در بین این قشر (۷۴ درصد بی‌سواد یا کم‌سواد در سال ۱۳۹۰) و قرار گرفتن حدود ۴۳ درصد از آن‌ها در دو دهک اول درآمدی و زیر خط فقر مطلق است. این اعداد، ضرورت عمیق و فوری پرداختن به مسئله توانمندسازی زنان سرپرست خانوار را بیش از پیش آشکار می‌سازد.

چالش‌های زندگی زنان سرپرست خانوار

زنان سرپرست خانوار، در کنار مسئولیت سنگین اداره خانواده، با مجموعه‌ای از چالش‌های پیچیده و چندوجهی دست‌وپنجه نرم می‌کنند که زندگی آن‌ها را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. این چالش‌ها نه تنها بر کیفیت زندگی خودشان، بلکه بر آینده فرزندانشان نیز تأثیر مستقیم دارد.

چالش‌های اقتصادی: فقر، ناامنی شغلی و معیشتی

بزرگ‌ترین دغدغه برای بسیاری از زنان سرپرست خانوار، تأمین نیازهای اولیه زندگی و مقابله با فقر است. این زنان اغلب به فرصت‌های شغلی پایدار و با درآمد مناسب دسترسی ندارند. دلایل مختلفی از جمله فقدان مهارت‌های تخصصی، عدم تجربه کاری کافی، یا حتی نگاه جنسیتی در بازار کار، باعث می‌شود که آن‌ها به مشاغل کم‌درآمد، ناپایدار و بدون پوشش بیمه‌ای روی بیاورند. همین مسئله، آینده بازنشستگی و امنیت مالی آن‌ها را به خطر می‌اندازد. دسترسی محدود به سرمایه و تسهیلات مالی نیز مانعی جدی بر سر راه راه‌اندازی کسب‌وکار و خودکفایی آن‌هاست.

مشکلات روانی و عاطفی: بار سنگین تنهایی و ناامیدی

مسئولیت‌های مضاعف و فقدان حمایت‌های عاطفی، زمینه‌ساز بروز مشکلات جدی روانی برای این زنان است. افسردگی، اضطراب، استرس مزمن، و احساس تنهایی از جمله شایع‌ترین این مشکلات هستند. این فشارها نه تنها کیفیت زندگی خود مادر را تحت تأثیر قرار می‌دهد، بلکه بر سلامت روانی فرزندان نیز اثرگذار است. در مسیر زنان در مسیر خودشناسی، این مشکلات روانی می‌توانند موانع بزرگی ایجاد کنند.

چالش‌های اجتماعی و فرهنگی: قضاوت و تبعیض

برخلاف آنچه انتظار می‌رود، زنان سرپرست خانوار در بسیاری از جوامع با قضاوت‌ها و کلیشه‌های منفی روبرو هستند. برچسب‌هایی نظیر «بیوه» یا «بی‌سرپرست»، می‌تواند به انزوای اجتماعی آن‌ها منجر شود. این نگاه‌های نادرست، فرصت‌های اجتماعی، حتی امکان ازدواج مجدد را نیز برای آن‌ها محدود می‌کند. آگاهی پایین این زنان از حقوق قانونی و اجتماعی‌شان نیز، آن‌ها را در برابر سوءاستفاده‌ها آسیب‌پذیرتر می‌سازد.

بار مضاعف مسئولیت‌ها: هم‌زمانی نقش مادری و پدری

مدیریت همزمان امور منزل، تربیت فرزندان، و تأمین معاش، فشار طاقت‌فرسایی بر این زنان وارد می‌کند. آن‌ها باید در آن واحد هم نقش مادر را ایفا کنند و هم جای خالی پدر را پر کنند. این بار مضاعف، زمان و انرژی آن‌ها را به شدت تحلیل می‌برد و فرصتی برای استراحت، تفریح یا حتی پرداختن به نیازهای شخصی باقی نمی‌گذارد. این فشارها می‌تواند توانمندی‌های آن‌ها را تحت‌الشعاع قرار دهد.

توانمندسازی زنان سرپرست خانوار

در مواجهه با چالش‌های متعدد زنان سرپرست خانوار، رویکرد «توانمندسازی» به عنوان یک راهبرد کلیدی و پایدار مطرح می‌شود. این دیدگاه، فراتر از کمک‌های مقطعی، به دنبال ایجاد بستری است که زنان بتوانند روی پای خود بایستند و زندگی خود و خانواده‌شان را به شکلی پایدار مدیریت کنند.

چرا توانمندسازی به جای کمک‌های موقتی؟

کمک‌های معیشتی و مالی، هرچند در کوتاه‌مدت می‌توانند تسکینی باشند، اما وابستگی را از بین نمی‌برند و ریشه مشکلات را خشک نمی‌کنند. توانمندسازی، با تمرکز بر آموزش، مهارت‌آموزی و ایجاد فرصت‌های شغلی، به زنان ابزار لازم برای خودکفایی را می‌دهد. این تغییر از «وابستگی» به «استقلال»، نه تنها وضعیت مالی آن‌ها را بهبود می‌بخشد، بلکه عزت نفس و امید به آینده را در آن‌ها تقویت می‌کند. وقتی یک زن سرپرست خانوار توانمند می‌شود، می‌تواند برای خود و فرزندانش آینده‌ای مطمئن‌تر و روشن‌تر بسازد.

ابعاد سه‌گانه توانمندسازی: اقتصادی، اجتماعی و روانی

توانمندسازی یک فرآیند جامع است که سه بعد اصلی را در بر می‌گیرد:

• توانمندسازی اقتصادی: شامل دسترسی به آموزش‌های مهارتی، تسهیلات مالی، و فرصت‌های شغلی پایدار که به استقلال مالی منجر شود.
• توانمندسازی اجتماعی: بهبود جایگاه اجتماعی، افزایش آگاهی از حقوق، و ایجاد شبکه‌های حمایتی برای کاهش انزوا و تبعیض.
• توانمندسازی روانی و عاطفی: تقویت سلامت روان، افزایش عزت نفس، و آموزش مهارت‌های زندگی برای مقابله با چالش‌ها و فشارهای روحی.

یک رویکرد جامع‌نگر، هر سه بعد را همزمان مورد توجه قرار می‌دهد تا توانمندسازی به شکل پایدار و مؤثر اتفاق بیفتد.

مزایای توانمندسازی برای فرد، خانواده و جامعه

پیامدهای توانمندسازی زنان سرپرست خانوار، تنها به خود فرد محدود نمی‌شود، بلکه دایره‌ای از اثرات مثبت را در سطح خانواده و جامعه نیز در بر می‌گیرد:

• برای فرد: افزایش عزت نفس، بهبود سلامت روان، رشد شخصی، و احساس امید به زندگی.
• برای خانواده: بهبود کیفیت زندگی فرزندان، افزایش امنیت مالی و عاطفی خانواده، و کاهش آسیب‌های اجتماعی در نسل‌های بعدی.
• برای جامعه: کاهش فقر، کاهش آسیب‌های اجتماعی، افزایش مشارکت مدنی و نقش‌آفرینی زنان در توسعه پایدار کشور.

توانمندسازی، سرمایه‌گذاری برای آینده‌ای بهتر است که بازدهی آن به کل جامعه بازمی‌گردد.

شیوه های نوین و عملی توانمندسازی زنان سرپرست خانوار

برای دستیابی به توانمندسازی پایدار، نیاز به اتخاذ شیوه‌های نوین و عملی داریم که ابعاد مختلف زندگی زنان سرپرست خانوار را پوشش دهد. این شیوه‌ها با هدف ایجاد خودکفایی و بهبود کیفیت زندگی طراحی شده‌اند.

توانمندسازی اقتصادی: از مهارت‌آموزی تا کارآفرینی پایدار

توانمندسازی اقتصادی، ستون اصلی برای خروج از چرخه فقر است و بر دسترسی به منابع مالی و فرصت‌های درآمدزا تمرکز دارد.

آموزش مهارت‌های فنی و حرفه‌ای متناسب با بازار کار

ارائه آموزش‌های هدفمند و کاربردی، سنگ‌بنای توانمندسازی اقتصادی است. این آموزش‌ها باید متناسب با نیازهای روز بازار کار باشد تا زنان پس از دوره، بلافاصله بتوانند شغلی مناسب پیدا کنند. برخی از رشته‌های پرتقاضا شامل موارد زیر است:

• مهارت‌های دیجیتال: کامپیوتر، برنامه‌نویسی مقدماتی، طراحی گرافیک، بازاریابی دیجیتال، تولید محتوا و سئو.
• هنر و صنایع دستی: خیاطی نوین، آشپزی تخصصی (فینگرفود، شیرینی‌پزی)، آرایشگری و زیبایی، تولید صنایع دستی با قابلیت صادرات.
• خدمات: مراقبت از کودک یا سالمند، مدیریت رویدادهای کوچک، خدمات نظافتی تخصصی.

اهمیت آموزش‌های عملی و مبتنی بر نیاز منطقه، به‌ویژه در مناطق کمتربرخوردار، بسیار حیاتی است. آموزش زنان کارآفرین با تمرکز بر این مهارت‌ها می‌تواند نقطه‌عطفی در زندگی آن‌ها باشد.

حمایت از کارآفرینی و توسعه کسب‌وکارهای کوچک و خانگی

برای بسیاری از زنان، راه‌اندازی کسب‌وکار کوچک یا خانگی بهترین راه برای کسب درآمد است. این امر نیازمند حمایت‌های زیر است:

• اعطای تسهیلات و وام‌های خوداشتغالی با شرایط آسان و بهره کم.
• آموزش‌های تخصصی مدیریت کسب‌وکار، اصول بازاریابی و فروش (چه به صورت آنلاین و چه آفلاین).
• فراهم کردن فضای مناسب برای عرضه و فروش محصولات، مانند بازارچه‌های فصلی یا پلتفرم‌های فروش آنلاین.

آکادمی سیمرغ با برگزاری دوره‌های آموزش زنان کارآفرین، به آن‌ها کمک می‌کند تا ایده‌هایشان را به کسب‌وکارهای موفق تبدیل کنند و سپس تا رسیدن به درآمدزایی از آنها حمایت می کند.

تسهیل دسترسی به فرصت‌های شغلی پایدار

حمایت از اشتغال از راه دور (دورکاری و فریلنسینگ) و ایجاد بانک اطلاعاتی مشاغل و تسهیل ارتباط با کارفرمایان، می‌تواند دسترسی این زنان به بازار کار را افزایش دهد.

پوشش بیمه‌ای و بازنشستگی

معرفی و تسهیل دسترسی به طرح‌های بیمه‌ای حمایتی مانند بیمه خویش‌فرما و بیمه زنان خانه‌دار، امنیت آینده این زنان را تضمین می‌کند و از آسیب‌پذیری آن‌ها در دوران کهولت می‌کاهد.

توانمندسازی اجتماعی: بازسازی ارتباطات و مشارکت فعال

توانمندسازی اجتماعی به معنای بازگرداندن زنان سرپرست خانوار به بطن جامعه و فراهم کردن زمینه مشارکت فعال آن‌هاست.

فرهنگ‌سازی و رفع سوءتفاهم‌ها در جامعه

تغییر نگرش عمومی نسبت به زنان سرپرست خانوار، نیازمند فرهنگ‌سازی گسترده از طریق رسانه‌ها، آموزش و نهادهای مدنی است. همچنین، آموزش حقوق شهروندی و توانمندی دفاع از حقوق فردی و خانوادگی، به آن‌ها کمک می‌کند تا با اعتماد به نفس بیشتری در جامعه حضور یابند.

ایجاد شبکه‌های حمایتی و گروه‌های همیار

تشکیل کانون‌ها و انجمن‌های ویژه زنان سرپرست خانوار، فضایی امن برای تبادل تجربه، حمایت متقابل و یافتن راه‌حل‌های جمعی برای مشکلات فراهم می‌آورد. برگزاری جلسات مشاوره‌ای و کارگاهی گروهی نیز در این زمینه مؤثر است.

تسهیل دسترسی به خدمات حقوقی و مشاوره‌ای

ارائه خدمات حقوقی و مشاوره‌ای رایگان یا ارزان‌قیمت، به این زنان کمک می‌کند تا با مسائل قانونی خود (مانند مهریه، نفقه، حضانت فرزندان) به درستی برخورد کنند و از حقوق خود آگاه شوند.

توانمندسازی روانی و عاطفی: ارتقای سلامت روان و عزت نفس

سلامت روان و قدرت عاطفی، بنیادی برای موفقیت در سایر ابعاد توانمندسازی است. زنان در مسیر خودشناسی باید به این ابعاد نیز توجه ویژه‌ای داشته باشند.

ارائه خدمات مشاوره‌ای و روان‌درمانی

مشاوره فردی و گروهی برای مدیریت استرس، افسردگی و اضطراب ناشی از مسئولیت‌های سنگین، حیاتی است. کارگاه‌های افزایش عزت نفس، تاب‌آوری و مهارت‌های مقابله با بحران نیز می‌توانند به آن‌ها کمک کنند تا توانمندی‌های درونی خود را شکوفا سازند. آکادمی سیمرغ به عنوان برگزارکننده دوره‌های تخصصی روان‌شناسی ویژه زنان، فضایی امن برای پرداختن به این نیازها فراهم می‌کند و با دوره‌هایی همچون دوره مهارت های زندگی زنانه، به توانمندسازی زنان از جنبه روانی و عاطفی می‌پردازد.

آموزش مهارت‌های زندگی جامع

مهارت‌هایی نظیر ارتباط مؤثر، حل مسئله، تصمیم‌گیری، مدیریت خشم، و فرزندپروری، ابزارهای مهمی برای بهبود روابط خانوادگی و اجتماعی و مدیریت بهتر زندگی هستند. این آموزش‌ها به زنان کمک می‌کند تا در مواجهه با چالش‌ها، انعطاف‌پذیرتر و قدرتمندتر عمل کنند.

ایجاد فضاهای تفریحی و ورزشی ایمن و رایگان

اهمیت سلامت جسمی و روحی در کنار توانمندی اقتصادی، نباید نادیده گرفته شود. دسترسی به فضاهای تفریحی و ورزشی ایمن و رایگان، به کاهش استرس و افزایش نشاط و انرژی در این زنان کمک شایانی می‌کند.

نهادهای حمایتی و نقش آن‌ها در توانمندسازی

توانمندسازی زنان سرپرست خانوار نیازمند یک شبکه حمایتی گسترده است که شامل نهادهای دولتی، سازمان‌های مردم‌نهاد و حتی بخش خصوصی می‌شود. هر یک از این بازیگران نقش مهمی در فراهم آوردن بستر لازم برای رشد و خودکفایی این قشر ایفا می‌کنند.

نهادهای دولتی (کمیته امداد، سازمان بهزیستی)

کمیته امداد امام خمینی (ره) و سازمان بهزیستی کشور، دو نهاد اصلی دولتی هستند که خدمات حمایتی گسترده‌ای را به زنان سرپرست خانوار ارائه می‌دهند. این خدمات شامل:

• مستمری ماهانه و کمک‌های معیشتی.
• تسهیلات خوداشتغالی و وام‌های کم‌بهره.
• پوشش بیمه درمانی و خدمات توانبخشی.
• مشاوره مددکاری و روانشناسی.
• طرح‌های مسکن و کمک‌هزینه اجاره.

آگاهی از شرایط بهره‌مندی از این خدمات برای زنان سرپرست خانوار ضروری است.

سازمان‌های مردم‌نهاد (NGOs) و خیریه‌ها

سازمان‌های مردم‌نهاد و خیریه‌ها نقش مکملی برای نهادهای دولتی ایفا می‌کنند. آن‌ها با انعطاف‌پذیری بیشتر و ارتباط نزدیک‌تر با جامعه هدف، برنامه‌های متنوع‌تری را ارائه می‌دهند. نمونه‌های موفق بسیاری از این سازمان‌ها وجود دارند که در زمینه‌های زیر فعال هستند:

• ارائه آموزش‌های فنی و حرفه‌ای متناسب با بازار کار.
• ایجاد بازارچه‌های محلی و آنلاین برای فروش محصولات زنان.
• مشاوره حقوقی و روانشناسی تخصصی.
• تأمین کمک‌هزینه تحصیل فرزندان و حمایت‌های تحصیلی.
• ایجاد خانه‌های امن و سرای مهر برای حمایت از زنان آسیب‌دیده.

همکاری با این سازمان‌ها می‌تواند مسیر توانمندسازی را تسریع بخشد.

شهرداری‌ها و مراکز محلی

شهرداری‌ها از طریق مراکز فرهنگی، سرای محله و مراکز مهارت‌آموزی کوثر، فضایی برای آموزش و اشتغال زنان سرپرست خانوار فراهم می‌کنند. این مراکز اغلب دوره‌های آموزشی متنوعی را با هزینه کم یا رایگان برگزار می‌کنند و امکان دسترسی به بازارچه‌های محلی را نیز فراهم می‌آورند.

مسئولیت‌پذیری اجتماعی شرکت‌ها و بخش خصوصی

بسیاری از شرکت‌های بزرگ و بخش خصوصی، در راستای مسئولیت‌پذیری اجتماعی خود (CSR)، اقدام به حمایت از زنان سرپرست خانوار می‌کنند. این حمایت‌ها می‌تواند در قالب موارد زیر باشد:

• تأمین مالی پروژه‌های توانمندسازی.
• ارائه آموزش‌های تخصصی در حوزه کسب‌وکار.
• ایجاد فرصت‌های شغلی برای این زنان در شرکت‌های خود.
• خرید محصولات تولیدی زنان سرپرست خانوار به صورت عمده.

ابعاد توانمندسازی	اهداف اصلی	نمونه‌ای از راهکارها	نقش آکادمی سیمرغ
اقتصادی	ایجاد استقلال مالی، دسترسی به درآمد پایدار	آموزش مهارت‌های بازارمحور، حمایت از کارآفرینی، وام خوداشتغالی	برگزاری دوره‌های آموزش زنان کارآفرین
اجتماعی	افزایش مشارکت، کاهش انزوا، آگاهی از حقوق	فرهنگ‌سازی، شبکه‌سازی، مشاوره حقوقی	ترویج توانمندسازی زنان در جامعه
روانی و عاطفی	تقویت سلامت روان، افزایش عزت نفس، تاب‌آوری	مشاوره، روان‌درمانی، مهارت‌های زندگی	برگزارکننده دوره‌های تخصصی روان‌شناسی ویژه زنان، دوره مهارت های زندگی زنانه برای زنان در مسیر خودشناسی

سوالات متداول

توانمندسازی زنان سرپرست خانوار دقیقاً چه تفاوتی با کمک‌های مالی کوتاه‌مدت دارد و چرا بر آن تأکید می‌شود؟

توانمندسازی بر خلاف کمک‌های مالی کوتاه‌مدت، به دنبال ایجاد استقلال و خودکفایی پایدار است. کمک مالی صرف، فقط نیازهای فوری را برطرف می‌کند و فرد را در چرخه وابستگی نگه می‌دارد. اما توانمندسازی، با ارائه آموزش مهارت‌ها، تسهیل دسترسی به فرصت‌های شغلی و حمایت‌های روانی، به زنان ابزار و اعتماد به نفس لازم برای تولید درآمد و مدیریت زندگی خود را می‌دهد. این رویکرد، عزت نفس را تقویت کرده و فرد را از دریافت‌کننده کمک به تولیدکننده و کنشگر فعال تبدیل می‌کند.

برای شروع فرآیند توانمندسازی، آیا حتماً نیاز به تحصیلات آکادمیک یا سواد بالا است یا با هر سطحی می‌توان آغاز کرد؟

خیر، برای شروع فرآیند توانمندسازی، تحصیلات آکادمیک یا سواد بالا ضروری نیست. برنامه‌های توانمندسازی متنوعی وجود دارند که برای سطوح مختلف سواد و مهارت طراحی شده‌اند. از آموزش‌های فنی و حرفه‌ای کاربردی و مشاغل خانگی که نیاز به سواد آکادمیک ندارند تا دوره‌های سوادآموزی و مهارت‌های زندگی، همگی برای توانمندسازی زنان با هر پیشینه‌ای قابل دسترسی هستند. مهم، اراده فرد برای یادگیری و تغییر است.

چگونه می‌توانم به عنوان یک زن سرپرست خانوار ساکن مناطق روستایی یا کمتربرخوردار، از برنامه‌های توانمندسازی بهره‌مند شوم؟

زنان سرپرست خانوار در مناطق روستایی و کمتربرخوردار نیز می‌توانند از برنامه‌های توانمندسازی بهره‌مند شوند. نهادهایی مانند کمیته امداد، سازمان بهزیستی، سازمان‌های مردم‌نهاد فعال در روستاها، و مراکز فنی و حرفه‌ای، اغلب دوره‌های آموزشی و تسهیلات خاصی برای این مناطق دارند. همچنین، با گسترش دسترسی به اینترنت، بسیاری از آموزش‌ها و فرصت‌های شغلی (مانند فروش آنلاین محصولات صنایع دستی یا کشاورزی) به صورت مجازی نیز قابل دسترسی شده‌اند. ارتباط با دهیاری‌ها، شوراهای محلی و مراکز بهداشت روستا نیز می‌تواند به معرفی این برنامه‌ها کمک کند.

چه موانع قانونی یا اجتماعی می‌تواند بر سر راه توانمندسازی زنان سرپرست خانوار قرار بگیرد و چگونه می‌توان برای رفع آن‌ها اقدام کرد؟

موانع قانونی یا اجتماعی می‌تواند شامل کلیشه‌های جنسیتی، تبعیض در استخدام، قوانین ارث و حضانت، و عدم دسترسی به تسهیلات مالی کافی باشد. برای رفع این موانع، نیاز به آگاهی‌بخشی عمومی، اصلاح قوانین تبعیض‌آمیز، حمایت‌های حقوقی رایگان یا ارزان‌قیمت، و فرهنگ‌سازی برای تغییر نگرش جامعه نسبت به زنان سرپرست خانوار است. همچنین، افزایش مشارکت مدنی این زنان و حضور فعال آن‌ها در تصمیم‌گیری‌ها، می‌تواند به طرح و حل این مشکلات کمک کند.

نقش فرزندان در فرآیند توانمندسازی مادران سرپرست خانوار چیست و چگونه می‌توانند به این امر کمک کنند؟

فرزندان می‌توانند نقش بسیار مهمی در فرآیند توانمندسازی مادرانشان ایفا کنند. این نقش می‌تواند از طریق درک شرایط مادر، همکاری در کارهای خانه، درس خواندن و موفقیت تحصیلی، و حتی مشارکت در کسب‌وکار خانگی باشد. حمایت عاطفی فرزندان از مادر، به افزایش روحیه و انگیزه او کمک شایانی می‌کند. تربیت فرزندان توانمند و مسئولیت‌پذیر، بار روانی مادر را کاهش داده و به او این امکان را می‌دهد که با تمرکز بیشتری به توانمندسازی خود بپردازد.